Door John Gould Euripides Medea

Euripides schreef Medea in het jaar 431 v. Chr Euripides schreef Medea in het jaar 431 v. Chr. Hij had toen al ruim 25 jaar stukken geschreven voor de Atheense toneelopvoeringen en was bijna 50 jaar oud. De tragedie, die onderdeel was van een drama-trilogie, zoals gebruikelijk was in die tijd werd als derde geplaatst voor de Dionysia. Het is daarom vrij verrassend dat Medea tegenwoordig tot de topstukken van Euripides wordt gerangschikt.

Waarschijnlijk is dit omdat Medea, hoewel een verontrustend en confronterend stuk, uiteindelijk niet zorgt voor een overheersend gevoel van ontdekking en zelfreflectie, zoals de Oidipous van Sophokles ons wel bezorgt. De lezer/toeschouwer weet alles van Medea, net zoals Medea eigenlijk ook in een vroeg stadium alles van zichzelf weet. Qua opbouw en constructie is Medea een simpel en direct stuk, waar maar twee spelers en een koor voor nodig zijn.

Het stuk bestaat uit een serie van scènes waarin Medea verschillende mannen (Jason en Kreon) haar wil oplegt en scènes waarin ze zichzelf en haar plannen blootgeeft.

Aristoteles, de filosoof met een mening over van alles en nog wat, kon het einde van de Medea niet waarderen, hij vond het gekunsteld en zag geen verband tussen het einde en de rest van het stuk. Ze verdwijnt namelijk in de slotscène in een kar door de lucht, getrokken door twee slangen, de wagen van Helios zelf. Op dat moment ‘verandert’ Medea in een godin, gedurende het stuk spreekt ze ook met de autoriteit, onkwetsbaarheid en de voorkennis van een godin, maar als ze in de kar stapt is ze niet langer een mens.

Al het gedrag van Medea is in tegenspraak met het klassieke beeld van een vrouw. Waarom was het stuk niet succesvol, zoals de Oresteia van Aeschylus, een vervolg op Agamemnon? Het stuk kent geen vervolg. Medea eindigt met een overwinnende Medea, onkwetsbaar als een godin. Haar wraak blijft ongewroken.

Ook is de boodschap van Medea niet mis te verstaan, en wanneer die door het publiek te serieus genomen wordt, kunnen bepaalde groeperingen behoorlijk heftig reageren. Ook heeft het stuk niet zo’n impact als andere tragedies, omdat Medea oppermachtig is. Er zijn geen tegenspelers die haar kunnen raken.

Euripides De psycholoog Door Bernard Knox Euripides De psycholoog

Overal in zijn werken laat Euripides zien erg geïnteresseerd te zijn in de individuele psychologie en haar irrationele aspecten. Bijvoorbeeld Medea die continu wisselt tussen haar moederlijke instincten, en het plan haar zoons te doden. Euripides is de eerste die met zijn stukken doordringt tot het diepst van de menselijke ziel en de stukken ook door hartstocht laat bepalen.

Naast het psychologische aspect van de werken van Euripides was er ook veel sprake van retorica in de stukken van Euripides, de lange redevoeringen die de personages houden, waarin ze op bijna geforceerde wijze hun verhaal doen. Typisch voor Euripides zijn dialogen met een afwisseling tussen stichomythie en lange redevoeringen waarin sprekers hun gelijk proberen te halen.

De personages van Euripides worden dus gedreven door hartstocht en spreken met de hersenen, in zijn stukken ontbreekt elke illusie dat de mens in staat zou zijn het goede te kiezen. Een van de favoriete onderwerpen van Euripides was de liefde, die de sterveling overvalt met verderf en verdriet.

Euripides had daarnaast een grote fascinatie voor vrouwen, dat wil zeggen de liefde en haat van een vrouw, het irreële aspect. Dit leverde hem de naam op een vrouwenhater te zijn. Hij dreef in veel van zijn stukken de spot met het klassieke beeld van de vrouw, zoals Perikles zei: ‘De grootste eer die een vrouw kan behalen, is als er niet over haar gesproken wordt. Noch in positieve, noch in negatieve zin.’ De Medea past niet bepaald in dat plaatje, sterker nog, Medea beroept zich op de mannelijke erecode als ze haar wraak volbrengt.

Medea is een uitzonderlijk figuur, een oosterse prinses, kleindochter van Helios maar haar uitspraken kunnen niet genegeerd worden, ze zijn te raak. Euripides weet in de Medea alle punten te raken waar Atheense vrouwen onder leden, huwelijksschatten, gebrek aan vrijheid etc. Heel typerend is ook de zin: ‘liever drie keer naar het front dan één keer van een kind bevallen.’

Medea: vrouw, heldin en godin Door Tabitha Tuckett Medea: vrouw, heldin en godin

Medea zoals Euripides haar uitbeeldt Euripides beeldt Medea niet uit als een ‘gewone vrouw’, eerder als godin (zonnewagen). In het begin is zij anders dan andere vrouwen: het gedrag van Medea wordt gezien als abnormaal door de mensen om haar heen. Dit is niet gek: zij bevindt zich dan ook niet in een normale situatie, en haar verdriet is begrijpelijk. Euripides plaats Medea de gehele tijd binnenshuis, de plek van een vrouw, niet ver van de anderen vandaan. Het publiek en ook de spelers weten niet wat zij op dat moment allemaal uitvoert: men kan haar niet ‘zien’. Het koor is daarom ongerust over het feit dat Medea binnen blijft: “Kwam zij maar hier, vertoonde zij zich, vernam zij d eklank van ons rustige woord”. (173-75)

Een aparte vrouw De vrees van het koor is terecht, te horen aan de uitbarstingen van Medea alvorens zij op het toneel verschijnt. Zodra zij het huis verlaat, is haar gedrag vreemd. “Vrouwen van Korinthe, ik ben naar buiten gekomen” (r. 214). Deze uitspraak bereid ons voor op haar andere stemming. Zij begint problemen te veroorzaken voor de mannen in het stuk.

De mensen buiten weten niet wat er binnen gebeurt, en Medea weet niet wat er buiten gebeurt. Zij weet niet dat haar kinderen worden verbannen, en dat anderen zich zorgen maken over haar lijden. Zowel het feit dat zij zichzelf ontoegankelijk heeft gemaakt en dat zij een vreemdeling is, maakt haar kwetsbaar: zij is op dit gebied ook anders dan anderen. De allereerste informatie die we krijgen over Medea is van de voedster: Medea heeft haar vaderland verlaten. Ook in de eerste woorden van het koor wordt Medea aangeduid als ‘de vrouw uit Kolchis’.

Medea de held Medea is een held, ondanks dat ze een vrouw is. Medea lijkt op Ajax: Ook hij wordt gezien door de ogen van zijn minderen. Het koor hoort Ajax opkomen voordat ze hem kunnen zien, net als de opkomst van Medea. Medea lijkt om Achilles: zij weigeren beiden naar goede raad te luisteren.

Het is de diepste vernedering voor een held om uitgelachen te worden. Maar Medea kan niet gedurende het hele stuk als held worden gezien: zij betaalt geen prijs voor de vreselijke dingen die ze doet, maar beschouwd de daad als een triomf. Aan het eind van het stuk verschijnt zij als een godin, zij is op onnatuurlijke wijze boven het huis verheven.

Medea de orator De eerste monoloog die Medea houdt (214-66), is een voorbeeld van krachtige en knap beheerste retoriek, die men eerder van een man zou verwachten, gericht om de steun van het koor en hun goedkeuring te verwerven voor een eventuele wraakactie. Dit onderstreept Medea als vrouw en niet als god: zij zoekt steun bij het ‘gewone’ volk. Nadat zij de gedachten van het koor niet kon manipuleren, doet Medea hen het verzoek tot stilzwijgende medeplichtigheid.