Sprekend [zw]erfgoed! Werkwinkel mondelinge geschiedenis Deel 1 Sint-Gillis-Waas, 5 december 2006 Björn RZOSKA Vlaams Centrum voor Volkscultuur

Inleiding. Oraal erfgoed is in!  aandacht voor oraal erfgoed is groot  oraal erfgoed  mondelinge geschiedenis  mondelinge geschiedenis als hefboom voor integrale erfgoedwerking  niet vrijblijvend!

I Mondelinge geschiedenis als begrip  niet alle interviews zijn mondelinge bronnen  mondelinge bronnen zijn deel van historisch klankarchief  mondelinge bronnen en mondelinge geschiedenis zijn geen synoniemen  interview = creatieve samenwerking tussen respondent en onderzoeker

II Mondelinge geschiedenis als discipline II.1. Wanneer?  de jaren 1970  geschiedenis van onderop, het leven van alledag  gewone mensen krijgen een stem  sociaal-geëngageerd en emancipatorisch  in Vlaanderen: aandacht collaboratie-repressie (M. De Wilde)

II.2. Het individuele geheugen Kritiek:  vervorming van de werkelijkheid  herinnering smalle basis voor historisch onderzoek Weerlegging:  vervorming is inherent aan elke historische bron  autobiografisch geheugen = onderdeel van het langetermijngeheugen

II.3. Werking van het geheugen: kenmerken  herinnering is een vorm van vergeten  geheugen van een getuige kan gestimuleerd worden door de historische context in herinnering te brengen  afstand in tijd tussen gebeurtenissen en de herinnering wordt na verloop van tijd minder relevant  routine vernietigt herinnering  emotionele gebeurtenissen zijn weerbarstig

II.4. Het collectieve geheugen • tendentieus concept • containerbegrip: erfgoed of de totaliteit van wat in de maatschappij voortleeft over het verleden • pleisterplaatsen als element in de constructie van identiteiten • geheel van populaire vormen van omgang met het verleden

III Interviewtechnieken: de grote lijnen!  bepalen respondentengroep: wie ga ik interviewen?  inwerken  opstellen randdocumenten: themalijst, vragenlijst, identificatiefiche, interviewfiche en contract dat auteursrechten regelt

1.bouw een vertrouwensrelatie op met de respondent 2. een goed interview is het product is een creatief proces waarin getuige én interviewer de hand hebben!

IV Transcriptie Wat?  = omzetten van het interview in een uitgeschreven tekst  tijdrovend en saai, maar noodzakelijk  in functie van een snelle en efficiënte ontsluiting  verlies van informatie  volledige transcriptie verdient de voorkeur  geen vrijblijvend proces

 dicht bij het origineel en toch vlot leesbaar Randdocumenten:  transcriptiefiche  bandinhoudfiche

V Ethiek en auteursrecht V.1. Afspraken interviewer - onderzoeker  respondent moet afzien van rechten aan de hand van een schriftelijke verklaring  ofwel bij het begin, ofwel op het moment dat men het vertrouwen heeft gewonnen  interview kan geheel of gedeeltelijk worden vrijgegeven  privacy primeert boven onderzoeksdoelstellingen

V.2. Afspraken tussen interviewer en bewaarinstelling  schriftelijke afspraak  onderzoeker doet meestal volledig afstand van de rechten  er worden clausules opgesteld inzake gebruik (kopiëren, uitlenen, verhuren, verkopen, wisselcollecties, commerciële vertoning,…)

V.3. Gedragscode van de interviewer  respondent heeft recht op correcte en volledige informatie over de doelstellingen van het onderzoek  respondent moet in alle vrijheid kunnen antwoorden  mogelijkheid tot blokkeren van bepaalde passages moet duidelijk worden gecommuniceerd  respondent wordt op de hoogte gebracht van mogelijk later gebruik

 de wijze waarop de onderzoeker omgaat met het materiaal, moet stroken met de wensen van de respondent  afspraken komen terecht in het contract tussen respondent en onderzoeker  gouden stelregel: respondent mag nooit worden geschaad in zijn/haar functioneren in de sociale en lokale gemeenschap

VI Presentatie VI.1. Wetenschappelijke publicaties  de biografie  uitgeven van uitgeschreven interviews  duur door het doorgedreven redactiewerk

VI.2. Radio- en televisie-uitzendingen Radio:  combinatie mondelinge geschiedenis en radio zit in de lift  obstakel: verschillende achtergrond en finaliteit van de producten  voordelen: goedkoop medium, knowhow is niet zeldzaam, ontvankelijkheid, enorm bereik en grote toegankelijkheid

Televisie:  hoge productiekosten, waardoor hogere bereikbaarheid vereist is  dichtst bij het oorspronkelijke interview  ook non-auditieve informatie is zichtbaar (gedrag, expressie,…)

Nadelen:  enorme wettelijke regelingen  hoge technische kwaliteit is vereist  compromissen zijn onvermijdelijk  commercialisering door hoge productiekosten

VI.3. Tentoonstellingen  succesformule  getuigenissen kunnen de informatie sterker overbrengen  grotere identificatie bij de bezoeker  groeiende interesse voor mondelinge geschiedenis = de bezoeker wordt meer en meer het uitgangspunt

VI.4. Performances  mondelinge geschiedenis als basis voor toneelvoorstellingen, vertelavonden, stadswandelingen,…  grote toegankelijkheid  actieve betrokkenheid van de respondenten bij de presentatie  remeniscentieprojecten

VI.5. Onderwijs  mondelinge-geschiedenisprojecten in de klas  thema’s: alledaagsheid, gezin, oorlog  interactief en participatiegericht  Zuid-Afrika koploper (tegengeschiedenis)

VI.6. Hypermedia  experimentele fase  interviews uitgeven op cd-rom  randdocumenten kunnen worden opgenomen  internettoepassingen  geïntegreerde werking: video, randdocumenten, foto’s, andere bronnen,…

VI.7. Toepassingsvelden  biografie  geschiedenis van onderuit  dagelijks leven  lokale geschiedenis  …

EINDE