EnergieParade 2011 Thema Workshop Gebouwde omgeving Harmke Bekkema: 088 602 7057 Harmke.bekkema@agentschapnl.nl Marco Klaassen: 088 602 7129 marco.klaassen@agentschapnl.nl 8 februari 2011

Waar wilt u het over hebben? Kennis Beleids- ontwikkelingen Innovatie Financiering

Beleidsontwikkelingen: algemeen Doelen: 20% CO2-reductie 2020 14% duurzame energie in 2020. Green deal SDE+ (inclusief warmte) Subsidies worden alleen verstrekt indien de effectiviteit ervan is bewezen Topgebieden incl Energie.

Beleidsontwikkelingen: gebouwde omgeving Nieuwbouw: wettelijke eisen gesteld aan de energieprestatie Woningen: Sinds 1 januari dit jaar: EPC=0,6 Per 2015: EPC=0,4 Per 2020: energieneutraal Utiliteit: Diverse EPC’s voor de diverse gebouwfuncties Vergelijkbare aanscherping Vastgelegd in ‘Lente-akkoord voor energiezuinige nieuwbouw’ De aanscherping voor nieuwbouw stimuleert: Verlaging energievraag (b.v. isolatie, warmteterugwinning) Zuinige en duurzame technieken voor elektriciteit en warmte (b.v. zonneboilers, warmtepompen)

Beleidsontwikkelingen: gebouwde omgeving Bestaande bouw: géén wettelijke eisen aan de energieprestatie, wel verplichting energielabel Afspraken over verbetering van de energieprestatie van bestaande gebouwen gemaakt met marktpartijen (bouwers, corporaties) Het energielabel maakt de energieprestatie van bestaande gebouwen inzichtelijk

Beleidsontwikkelingen: gebouwde omgeving Belangrijk in 2011: nieuwe methoden voor de bepaling van de energieprestatie van gebouwen (normen) Zomer 2011: Nieuwe norm EPG (energieprestatie gebouwen) Daarbij óók bepalingsmethode voor energiemaatregelen op gebiedsniveau (bijvoorbeeld collectief warmtenet) De nieuwe norm zorgt voor: dezelfde methode voor nieuwbouw en bestaande bouw (verschillen nu nog) aansluiting op Europese regelgeving

Financieren van (bijna) energieneutrale projecten Marktanalyse en Denkkader

Conclusie Marktanalyse Financiering van (bijna) energieneutrale bouwprojecten zonder meerkosten kan, Nederland is echter nog in de pioniersfase

Toelichting op conclusie Innovatie Systeem Analyse door Building Brains: Het is nog pionieren in de bouw met bestaande financieringsvormen (van hypotheek tot oplossen split incentive) Total Cost of Ownership wordt nog te weinig als basis gebruikt Kennisontwikkeling is voldoende, kennisuitwisseling is onvoldoende: Transparantie en wederzijds vertrouwen is essentieel Het vereist sterk Leiderschap en innovatieve/creatieve vaardigheden om een gezonde financiering te organiseren Inconsistent overheidsbeleid gooit roet in het eten. Duurzaamheid en terugverdientijd zijn niet juiste prikkels: Comfort en werkgelegenheid wel.

Wie C zegt, moet eerst A en B zeggen! Denkkader A. Interne geldstromen: Ingrepen voor lange termijn (initiatie tot exploitatie) B. Interne geldstromen: Ingrepen voor de ontwerp- en realisatiefase C. Externe geldstromen: Financieringsvormen en -producten Wie C zegt, moet eerst A en B zeggen!

A. Interne geldstromen lange termijn Ingrepen van wieg tot graf: Cost of Ownership centraal stellen Voorbeeld: TNT Green Office Lange termijn ketensamenwerking in consortium van TRIODOS OVG en TNT Filmpje

A. Interne geldstromen lange termijn Ingrepen van wieg tot graf: Focus op waardeontwikkeling vastgoed (onafhankelijkheid fossiele bronnen en comfort) ipv terugverdientijd en oplossen klimaatprobleem Voorbeeld: Marketing excellent gebied Veere

B. Interne geldstromen korte termijn Ingrepen in de ontwerp- en realisatiefase: Ketenintegratie Successen tussen Com·wonen en Dura Vermeer Bouw Rotterdam BV bij oplevering eerste 125 woningen van ‘Het Mooie Plan‘: 12% procent onder budget Vrijwel geen opleverpunten Tijdige oplevering ondanks de lange vorstperiode Tevreden bewoners. Bron www.succesvolbouwen.nl

B. Interne geldstromen korte termijn Ingrepen in de ontwerp- en realisatiefase: Industrialisatie bouwproces Voorbeelden: IQ Woning Ballast Nedam Surplus Advanta Koopmans (ketenintegratie, prefabricage, standaardisatie)

C. Externe geldstromen Financieringsvormen en –producten: Groenhypotheek Hypotheekvormen zoals klimaathypotheek Lease- en uitbestedingconstructies Esco’s Outsourcing Woonlastengaranties Revolving Funds Fiscale regelingen Subsidies

Combinaties zoals B&C Ingrepen in de ontwerp- en realisatiefase & externe geldstromen: Voorbeeld: 50 Climate Ready koopwoningen in de gemeente Haarlemmerliede en Spaarnwoude; basispakket van energiemaatregelen en financieringsopties plus extra verduurzamingsopties. bewoners krijgen begeleiding van een energieconsulent.

Actuele marktonderzoeken Door Building Brains: Innovatie Systeem Analyse Beschikbaar via buildingbrains.eu Door AgNL: Esco’s met warmtepompsystemen in de woningbouw Beschikbaar voorjaar 2011 ‘Woonlasten stabiel’ tbv e-besparingsprojecten door corporaties Inventarisatie van nieuwe organisatievormen en financieringsconstructies in de Nederlandse zonnestroom markt Beschikbaar via www.agentschapnl.nl/den (publicaties) Andere beschikbare publicaties: Van aannemen naar ondernemen (Bouwend Nederland)

Gebouwde omgeving: Programma’s en Regelingen EGO SDE+ EIA DEN EOS (demo) Eureka Innovatiekrediet WBSO In KP7 in de huidige regeling nagenoeg geen onderwerpen open geschikt voor de gebouwde omgeving. In 2011 verwachten we wel weer een KTO achtige regeling; Lange termijn onderzoek zal waarschijnlijk niet komen; nog niet bekend wanneer regeling opengaat. Verder gelden voor de bouwgerelateerde bedrijven de overige, generieke regelingen, zoals genoemd in de curve Met de eos subsidie zullen we in 2011 weinig verandering kunnen bengen; druppel op gloeiende plaat. Monitoring is belangrijke zaak om te controleren of beloftes worden waargemaakt en om bij te kunnen sturen in beleid en techniekontwikkeling Aanpak bestaande bouw is belangrijk om energiebesparingsdoelstelling van de overheid te halen; Willen we in 2020 energieneutrale wijken bouwen, moeten we NU beginnen met planvorming Techniek is niet het probleem, maar gedragsverandering en financien; Techniek is nog te duur; onbekend maakt onbemind, dus duur; koplopers stimuleren is noodzaak om opschaling te bereiken OPM DOUNIA: PLATFORM VAN ET? MJA, KENNISHUIS, NEW, KGO?? LERN VAN NESK?? GAAT NIET ALLEEN OM GELD, MAAR OM WAT AGNL KAN DOEN VOOR ONDERNEMER/ONDERZOEKER/INTERMEDIAIR ZIJN ER SPECIFIEKE INSTRUMENTEN ONTWIKKELT (PRODUCTEN ALS KAARTEN, SCANS ETC.) OF SOCIALE INSTRUMENTEN (PLATFORM, COMMUNITIES ETC.)? EOS (KTO) KP7 EOS (LT)

Kennis Energie & Gebouwde Omgeving Kennis- en leertrajecten Nationaal Expertisecentrum Warmte (NEW)

Ingangen Energie & Gebouwde Omgeving Duurzame Energie Warmte Contact (088) 602 92 00 informatiepunt@agentschapnl.nl

Energieneutraal Bouwen

Strategische studies Doelen: - Wat werkt wel, wat niet? - Inventariseren en analyseren marktactiviteiten - Knelpunten onderzoeken en oplossingsrichtingen formuleren Voorbeelden: Schatgraven bestaande voorraad zeer energiezuinige projecten Elektrische concepten voor woningen Inventarisatie van nieuwe organisatievormen en financieringsconstructies in de Nederlandse zonnestroom markt

Infobladen Energieneutraal bouwen, hoe doe je dat? Integraal ontwerpen Energiebesparing met gebouwbeheerssystemen

Kennis- en leertrajecten Specials: Financiering (afgelopen december) Lokale duurzame energiebedrijven (16 februari) Hou website in de gaten voor meer dit jaar… Nieuwsbrief excellente gebieden (abonneren mogelijk via website) Nieuwsbrief E&GO Publicaties (hou nieuwsberichten in de gaten) Filmpjes Excursies Volg Energieneutraalbouwen op Twitter http://twitter.com/EneutraalBouwen

Nationaal Expertisecentrum Warmte (NEW) Het overdragen van kwalitatieve, betrouwbare en objectieve kennis over het verduurzamen van de warmte en koudevoorziening aan beslissers in de gebouwde omgeving en industrie NEW richt zich hierbij op alle vormen van warmtevoorziening, van voorzieningen op gebouwniveau (HR-ketel, warmtepomp) tot collectieve voorzieningen zoals stadsverwarming of WKO. NEW richt zicht op de hele Trias Energetica (besparen, duurzaam en efficiënt) 26

Activiteiten NEW Gebouwde Omgeving Industrie Uniforme Maatlat Afwegingskader locaties Afwegingskader restwarmte Warmtekaarten Veldtesten Kennis verzamelen en uitdragen Afwegingskader warmte-uitwisseling Website Nieuwsbrief Helpdesk Adviesraad Ook combinatie lokaal>wijk> centraal mogelijk om door te rekenen

Uniforme Maatlat

Warmtekaarten

Veldtesten: praktijkprestaties technieken

Innovatie Energie & Gebouwde Omgeving Beleid Rijksoverheid ELI & WWI

Beleid Rijk & Europa Doelstelling voor 2020: Energieneutrale nieuwbouw (Europa: near energy zero) 50% energie-efficiëntere bestaande bouw Uitvoering door onder meer: Invoering energielabel (Europese wetgeving) Convenanten met bouwpartijen (corporaties, bouwsector, gemeenten) Platform Energiebesparing & gebouwde omgeving (PPS) Wet- en regelgeving Bestaande bouw Innovatie

Innovatie

Innovatie Gebouwde Omgeving door: Programma energiesprong (SEV) met 4 lijnen: Innovatie brengen waar energie verdwijnt Verbeteren ketensamenwerking Aanbodgerichte kennisontwikkeling en kennisdeling Verleiden van gebouweigenaren en eindgebruikers Subsidieregelingen UKP NEW, UKP Nesk en excellente gebieden (AgNL) met kennis- en leertrajecten Uitvoering door SEV en AgNL voor en door marktpartijen

Wat heeft het rijk u te bieden? SEV ondersteunt koplopers en werkt aan alle onderdelen: denken, doen en opschalen in diverse projecten. Meedoen? Contact via www.energiesprong.nl Agentschap NL biedt u kennis en advies: www.agentschapnl.nl/energieneutraalbouwen www.excellentegebieden www.energietransitie.nl Dit doen wij op basis van: Resultaten monitoring: NESK, Excellente gebieden, Innovatie Agenda Energie & GO Dialoog en ondersteuning koplopers en koplopernetwerken Doelstellingen rijksoverheid