Werk, organisatie en staat

Oscar Wilde: “The Soul of Man under Socialism” (1891)‏:

“Tot nu toe is de mens in zekere mate de slaaf der machine geweest...”

“De gemeenschap [zal] door middel van een georganiseerde machinedienst gebruiksartikelen leveren en zullen de schone dingen gemaakt worden door het individu...”

Werk als “terugstotend, afschuwwekkend en oninteressant...”?

Wat is werk? (labor, opus, arbeid, travail, ergon, ponos, work...)‏

Hannah Arendt: een onderscheid maken tussen labour and work –

... ontleend aan John Locke

N.B.: Bij Locke werk en arbeid, net als privé-eigendom, gaan vooraf aan de staat

... bij de sociaal contract- theorie gaan sowieso de individuen en hun overeenkomsten vooraf aan de staat

Dit is een ideologie (een dogma): het liberalisme – thans het neo-liberalisme

Enkele filosofische referenties: In de klassieke wereld: ponos, activiteit die vermoeiend is – b.v. de werken van Herakles...

Zie La Fontaine, Le Laboureur et ses enfants (“l’activité pénible” – “à la sueur de son front” Genesis 3, 16-19)‏

G.W.F. Hegel, Fenomenologie van de Geest (1807), voorwoord, par. 19: “Arbeit des Negativen” = door mijn werk word ik degene die ik ben doordat mijn werk door een ander wordt erkend

Vgl. Ernst Jünger, opmerking over Der Arbeiter (1932): “Er is een etymologisch probleem.... Arbeiter stamt af van arbeo, een gotisch woord, dat erfenis betekent; travailleur stamt af van tripalium, dat martelinstrument betekent...”

Zie artikelen “Travail”, in Vocabulaire européen des philosophies (2004) en “Travail”, in Les Sciences de l'économie (1973)‏

Marx tegen het liberalisme – De arbeidsdeling: de structuur gaat vooraf aan de mens

Louis Althusser, “Ideology and Ideological State Apparatuses”: “How is the reproduction of labour power ensured?.... The available labour power must be ‘competent’, i.e. suitable to be set to work in the complex system of the process of production....

... This is achieved more and more outside production: by the capitalist education system, and by other instances and institutions...

... In other words, the school but also other State institutions... teach ‘know-how’, but in forms which ensure subjection to the ruling ideology or... ‘practice’. All the agents of production, exploitation, repression and... ideology’ (Marx) must in one way or another be ‘steeped’ in this ideology in order to perform their tasks ‘conscientiously’.”

In de liberale mythe, de organisatie is een product van overeenkomsten tussen personen (contract-theorie). Deze mythe wordt iedere dag verspreid in duizenden voorbeelden – b.v. in het banale woordgebruik van managementspeak

Een “leidinggevende” over een werknemer: “I finally got some face-time with him, and as his line manager I ran this thought-grenade past him, that the bottom line mandated that it wasn’t rocket science to think outside the box. It was a no-brainer that the audit trail would impact on the ball park. Not the sharpest knife in the box, he’d brigaded the sheep dip, reinventing the wheel as he did so. It was a wake-up call that being a team-player on the ground and using joined-up thinking had to be an integral part of his core competencies...”

Belangrijk: managementspeak is nep- individualistisch, d.w.z. is een weerspiegeling van de contracttheorie

“Dit ‘individualisme’ waar een nooit aflatend dogmatisch beroep op wordt gedaan is, in tegenstelling tot hoe men het wil doen voorkomen, dus fake. Met andere woorden: het hedendaagse individualisme is wel een ‘werkelijkheid’, maar een ideologische werkelijkheid: dat wil zeggen, mensen zijn ‘in de greep’ van een in wezen volstrekt misleidend idee, een pertinente onwaarheid. Ze zijn hiervan ‘in de greep’ omdat dit idee een aantal van hun diepste, want meest primitieve, infantiele verlangens aanspreekt – van hun narcisme: het verlangen om het ‘centrum van het universum’ te zijn...” – Grahame Lock en Francesco Maiolo, “Democratie en wat erna komt”

... “In feite is onze samenleving juist minder individualistisch dan ooit tevoren. We zijn allemaal in zeer hoge mate afhankelijk van talloze sociale instituties: we kunnen daar geen enkel moment aan ontsnappen. We worden door deze instituties gevormd, gestuurd en gemanipuleerd – denk aan de bekende processen van socialisering, aan het massaonderwijs, aan de massamedia, aan de miljarden die worden uitgegeven door de reclame-industrie e.d. Dat wil zeggen: dit soort manipulatie werkt wonderbaarlijk goed – anders zouden er geen miljarden aan worden besteed.”

“Men zou kunnen onderzoeken precies hoe veel miljarden worden geïnvesteerd door het Nederlands bedrijfsleven in de poging om – dat is het doel – mensen zo lang te manipuleren dat ze uiteindelijk ‘willen’ (en kiezen etc.) wat het bedrijfsleven wil dat ze willen. Aangezien hun handelingen na iedere ronde van manipulaties vrijwel perfect overeenkomen met hun wil wordt gejubeld dat ze nu – ‘vrij’ zijn!” – Dit geldt ook voor de “werknemer” en zijn werk...

Personeelsadvertentie PepsiCo: “PepsiCo is op zoek naar een sterke persoonlijkheid met dito communicatie niveau. Je hebt uitstraling, … stelt prioriteiten, bent flexibel en op inspirerende wijze coach bij jouw team...” Personeelsadvertentie Nutreco Holding N.V.: “As an individual you will need to be able to deal with a fast-paced and ever-changing environment... You are an ambitious business professional with IQ and EQ (Emotion Quotient)...”

Managementspeak – de afgrijselijke koiné van ons tijdperk – is de praktische vertaling op bedrijfsniveau van de mythe van het liberalisme

De waarheid is ruwweg het tegenovergestelde: “de mens” is een product van een structureel veld waarbinnen de werknemer een uitwisselbare factor is...

Deze waarheid wordt verloochend in de ideologie van het modernisme – d.w.z. al sinds de Franse Revolutie, of sinds het einde van de middeleeuwen, of sinds de 11e eeuw...

In wezen zijn “particuliere” organisaties als zodanig gedefinieerd door een rechtsstelsel dat door de staat is vastgesteld en opgelegd…

Overigens: nooit in de geschiedenis van de mensheid stroomden zo veel publieke fondsen naar de “particuliere” sector, als – dikwijls verborgen – subsidie. D.w.z.: er is geen “vrije markt” zonder regulering door de staat maar ook niet zonder zeer actieve steun door de staat. In provocatieve termen: particuliere organisaties (het bedrijfsleven) zijn in laatste instantie staatsinstellingen, die dit niet willen weten...

... en de werknemers zijn, in die zin, uitwisselbare werktuigen van dezelfde staat...

Aernoud Witteveen: “Het is de staat (het land, de maatschappij) die het geld verdient. Het hele nationale complex van instituties, infrastructuren en voorzieningen verdient het geld. Individuele burgers zijn daarin niet meer dan uitkeringsgerechtigden die betaald worden uit de nationale inkomsten; deze worden verzameld door organisaties die elk een pachtrecht hebben op een deeltje van de economie.

... Hun markten worden door regulering beschermd, nieuwe markten worden op regeringsniveau ontwikkeld, patenten worden in internationale verdragen beschermd, arbeidsonrust wordt bezworen. En als er dan toch nog iets misgaat, verzint de staat een oplossing.” – vgl. de recente voorbeelden!

De staat zorgt ook voor het onderwijsstelsel dat de min of meer gekwalificeerde “arbeidskrachten” levert die de economie – ook de particuliere sector – nodig heeft...

Het bijna exclusieve doel van het onderwijs op alle niveaus is nu officieel om juist die “arbeidskrachten” te leveren die passen bij de behoeften van “Nederland kennisland”

Dat betekent het einde van bildung – de idee van onderwijs als “het repertoire van kennis en skills waar iemand over moet beschikken om een waardevol en beschaafd leven te leiden” (Grahame Lock, NRC Handelsblad, 23 februari 2008)‏

Daarom de beruchte daling in onderwijsstandaarden: de arbeidsmarkt, vanwege snelle technologische ontwikkelingen, heeft (met een relatief klein aantal uitzonderingen) arbeidskrachten nodig die minder weten en minder kunnen dan vroeger...

Het ministerie van onderwijs komt tegemoet aan deze ontwikkeling door de standaarden daadwerkelijk te verlagen – want om dat niet te doen zou niet “efficient” zijn...

Het onderwijsindustrie moet namelijk ook voldoen aan de “wetten van de markt”, overeenkomstig het neoliberale fundamentalisme van iedere hedendaagse westerse overheid...

Het modieuze “netwerk”-model lijkt erg vernieuwend te zijn op het terrein van werk. Maar zulke netwerken “strongly evoke feudal structures, and particularly the bond of vassalage which places the free man in the service of one or several lords. That is exactly what companies are looking for in these new forms of organization of work. Subordination is not enough and workers who simply obey are no longer desirable.... [It is as if such workers] were independent and wholly accountable...” (Alain Supiot, Homo Economicus, 2007)‏

De algemene karakteristiek van het domein van werk vandaag de dag is de “proletarisering” van vrijwel alle strata van de workforce, inclusief (b.v.) artsen, juristen, onderzoekers, professoren en andere professionals...

Dit wordt bereikt doordat het gezag van de professionals over hun werk en hun instelling wordt overgedragen op een nieuwe caste van managers, die “feitelijke controle verwerven over iedere stap in het arbeidsproces, inclusief de manier waarop de arbeid wordt uitgevoerd” (zie Albert Benschop, “Taylor en het Scientific Management”).

De onontbeerlijke rol van de staat in dit verband is om de juridische en bestuurlijke kaders te scheppen die deze (overigens uiterst regressieve) ontwikkeling ondersteunen en garanderen.