Duurzame ontwikkeling en transitiedenken. Wat kunnen we ermee? Erik Paredis Centrum voor Duurzame Ontwikkeling (UGent) http://www.cdo.UGent.be Open workshop Transitie, KAURI, Mechelen - 16 maart 2012

Opbouw De uitdaging waarvoor we staan Denken over transities En de praktijk van transitiemanagement?

1. De uitdaging waarvoor we staan

DO: goed leven binnen grenzen VS België Cuba Peru Aanzet tot operationalisering: kwaliteitsvol leven (HDI: welvaart, gezondheid, onderwijs) binnen de draagkracht van de aarde

Transities zijn onvermijdbaar geworden Wereldwijde maatschappelijke evoluties leiden autonoom tot diepgaande verandering draagkracht ontwikkeling instabiliteit Niet ‘of’ maar ‘op welke manier’ en ‘welk beeld’ Transitiewerk op een snijpunt: doorheen die turbulente ontwikkelingen structuren, instituties en handelen naar meer duurzaamheid oriënteren.

2. Denken over transities

Opbouw van transitietheorie Hoe krijg je greep op D.O. en D.O.-beleid? Concentreer je op socio-technische systemen en tracht die te verduurzamen Hoe? Door diepgaande veranderingen van de regimes van die systemen. M.a.w. de dominante structuren, praktijken, beleid, technologie, manieren van denken moeten radicaal wijzigen.

Dynamisch MLP Landschap Toenemende structurering van activiteiten in lokale praktijken Landschap Landschapsontwikkelingen oefenen druk uit op het regime Markten, gebruikersvoorkeuren Wetenschap Industrie Sociotechnisch regime Cultuur Beleid Technologie Het regime is dynamisch stabiel. De nieuwe configuratie breekt door, gebruikmakend van ‘windows of opportunity’. Niches Kleine netwerken van actoren steunen innovaties op basis van verwachtingen en visies. Belang van leerprocessen Tijd

Opbouw van transitietheorie Hoe krijg je greep op D.O. en D.O.-beleid? Concentreer je op socio-technische systemen en tracht die te verduurzamen Hoe? Door diepgaande veranderingen van de regimes van die systemen. M.a.w. de dominante structuren, praktijken, beleid, technologie, manieren van denken moeten wijzigen. Wanneer veranderen regimes? Er openen zich mogelijkheden als de druk vanuit het landschap sterk is, als de interne contradicties van het regime toenemen, als uitdagende niches aanwezig zijn.

Naar een transitie van het mobiliteitssysteem? Toenemende structurering van activiteiten in lokale praktijken Landschap Markten, gebruikersvoorkeuren Wetenschap Industrie Sociotechnisch regime Cultuur Beleid Technologie Niches Tijd

Opbouw van transitietheorie Hoe krijg je greep op D.O. en D.O.-beleid? Concentreer je op socio-technische systemen en tracht die te verduurzamen Hoe? Door diepgaande veranderingen van de regimes van die systemen. M.a.w. de dominante structuren, praktijken, beleid, technologie, manieren van denken moeten wijzigen. Wanneer veranderen regimes? Er openen zich mogelijkheden als de druk vanuit het landschap sterk is, als de interne contradicties van het regime toenemen, als uitdagende niches aanwezig zijn. Wat zijn de kenmerken van zo’n transities? Multi-level, -fase, -actor, - domein. Transities kenmerken zich door grote complexiteit en onzekerheid van ontwikkelingen. Kun je er dan toch sturing aan geven naar meer duurzaamheid? Door de kenmerken in 5. is sturing zonder meer niet mogelijk, maar vormen van beïnvloeding zijn wel mogelijk.

3. En de praktijk van transitiemanagement ?

Kenmerken transitie governance Uitgangspunten: de richting en de snelheid van een transitie beïnvloeden Basisstrategie: de druk op het regime verhogen, door contradicties bloot te leggen, landschapstrends te mobiliseren, niches te versterken Hoe? Niet enkel door top-downsturing, niet enkel door pure marktwerking Maar gecombineerd met opbouw van netwerken tussen overheid, voorlopers uit het regime en nichespelers Die vertrekken van een erkenning van hardnekkige problemen in het regime Probleemdenken trachten overstijgen door een lange termijn visie uit te werken voor het systeem, die als gezamenlijke agenda kan functioneren Praktijkexperimenten opzetten, niches versterken en opschalen Leerprocessen opzetten Aan het regime trachten sleutelen en veranderingen verankeren Dit vraagt ook een transitie van de overheid: beleidsintegratie, netwerking, co-creatie

Typeopbouw van TM 5. Werken aan het regime: bijsturen, verankeren Toenemende structurering van activiteiten in lokale praktijken Landschap 5. Werken aan het regime: bijsturen, verankeren Regime Systeem analyse 3. Transitiepaden 2. Toekomstvisie 4. Experimenten en projecten uittesten en leren over paden verandering op gang brengen Verdieping, verbreding, opschaling Niches Tiid

DuWoBo en Plan C: leren uit de praktijk Resultaten, maar ze vragen veel werk: Visie die tot uitbreiding van agenda’s leidt Visie die tot agendasetting leidt bij beleid en actoren Creëren van nieuwe netwerking Realiseren van experimenten die verder gaan dan het regime Om meer in rekening te brengen: Snel veranderende context vraagt denken over rol en positionering Onderschatting strategisch gedrag actoren Moeilijke inpassing in dominante overheidspraktijk Oude patronen veranderen traag, zeker buiten de perimeter van het TM-proces Beperkte ‘commitment’ van politiek en top administratie Lage prioriteit aan bewust leren

Enkele besluiten Transitieaanpak Kruispunt? We zitten op een moeilijk kruispunt in onze geschiedenis. Een heroriëntatie naar DO is noodzakelijk. Vanzelf zal dat niet gaan. Een transitie gaat in tegen gevestigde belangen en ingegroeide gewoontes. Transitieaanpak Biedt een verruimend denkkader Breekt discoursen en netwerken open, kan nieuwe praktijken stimuleren. Maar rol en invloed is sterk afhankelijk van samenspel tussen proces en context Het blijven politieke processen die te maken krijgen met vragen van macht, weerstand, legitimiteit, vertrouwen.

Meer informatie Website Steunpunt DO: www.steunpuntdo.be Paredis, E. (2009), Socio-technische systeeminnovaties en transities: van theoretische inzichten naar beleidsvertaling. Working paper n° 10. CDO/UGent: Steunpunt Duurzame Ontwikkeling Paredis, E. (2010), Naar een verdere onderbouwing van het Vlaamse beleid voor duurzaamheidstransities. Working paper n°19. CDO/UGent: Steunpunt Duurzame Ontwikkeling. Paredis E. (2011), Transition management as a form of policy innovation. A case study of Plan C, a process in sustainable materials management in Flanders. Working paper n°26. CDO/UGent: Steunpunt Duurzame Ontwikkeling. Paredis E. (in voorbereiding), Transitiemanagement voor wonen en bouwen. Ervaringen en context van het Vlaamse DuWoBo-proces. Working Paper. CDO/UGent: Steunpunt Duurzame Ontwikkeling. Websites Vlaamse processen DuWoBo: www.duwobo.be Plan C: www.plan-c.eu Nederland: www.ksinetwerk.nl: overzicht van onderzoeksresultaten van het belangrijkste onderzoeksnetwerk over transities Goed en toegankelijk boekje van Van der Hoeven http://www.ksinetwork.nl/files/KSI%20Boek%20juni%202010%20Diederik%20van%20der%20Hoeven.pdf www.transitiepraktijk.nl: bundeling van praktische inzichten over transitiewerk, gebaseerd op Nederlands onderzoek en praktijkervaring