Grootonderhoud 113 eengezinswoningen Staatsliedenkwartier Hans Veldman

Uitgangspunten grootonderhoud Onderzoek verlenging exploitatietermijn (40 jaar) Binnenwerkzaamheden woning op vrijwillige basis Comfortverbetering voor bewoners (o.a. toilet op verdieping) Gevel- en dakonderhoud én energiebesparende maatregelen (>label B) Hierdoor woningen gereed voor de (energiezuinige) toekomst Vervanging asbest bergingsdaken Energiebesparende maatregelen: woonlasten blijven minimaal gelijk Maatschappelijke verantwoordelijkheid

Binnenwerkzaamheden Uitvoering op basis van vrijwillige deelname: Badkamer, keuken, lavet en toilet Gipsplafonds en stucwerk in overige ruimten Vervanging elektra en hang- en sluitwerk Gevelonderhoud werkzaamheden Vervanging voegwerk

Energiebesparende maatregelen Binnenwerkzaamheden Isoleren begane grond vloer (PUR 10cm) Isoleren boven kozijnen verdieping (aftimmeren koude bruggen) Aanbrengen mechanische ventilatie Vervanging oude ketels door HR ketel Buitenwerkzaamheden Naïsoleren spouwmuur door isolatie vlokken Vervanging gevelpanelen door isolatie en rabatdelen Vervanging panelen in kozijnen door isolerende sandwichpanelen Vervangen enkel glas door HR++ dubbel glas Maar vooral:

Vervangen dak en aanbrengen PV panelen op 113 eengezinswoningen (300.000 Wp) Verwijderen bestaande dak geheel Verwijderen gemetselde schoorstenen Vervangen dakgoten Verzwaren gordingen Daken vervangen door nieuwe dakplaten met dakpannen. Dakplaten Rc=5,0 PV panelen aanbrengen (indaks-systeem) 77 woningen met 10 panelen ca. 16,4m2 = 2450Wp per woning 36 woningen met 12 panelen ca. 19,7m2 = 2940Wp per woning

Buitenwerkzaamheden Vervangen dak inclusief zonnepanelen

Energiebesparende maatregelen Verplichte huurverhoging en verplichte deelname via akkoordverklaring (70% deelname is wettelijke goedkeuring voortgang van werkzaamheden) Binnenwerkzaamheden met onderhoudsplan binnenzijde Buitenwerkzaamheden als een treintje, routing tegenovergesteld als binnen Investering: de Woonmensen, het voordeel: bewoners! Bijdrage van gemiddeld 50% van de besparing door een huurverhoging (variërend van 21 tot 44 € p.m.) Uitgangspunt: overlast beperken door alle binnenwerkzaamheden zoveel mogelijk in een keer uit te voeren.

Meedenkende instanties Nieman: - berekening energie-index en - berekening koude bruggen Woonbond: - beoordeling plan en voorstel Woonmensen in opdracht van de bewoners - waardebepaling huurverhogingsvoorstellen BAS bureau voor architectuur en bouwadvies: - ontwerp/materialisatie en bouwtoezicht IPC de Groene Ruimte: - natuurtoets en werkprotocol i.v.m. de Flora- en Faunawet Ventivisie: - toetsing en berekening ventilatiecapaciteit

Communicatie met bewoners Overleg met onderhoudswerkgroep Informatiebrochure binnen- en buitenwerkzaamheden Informatieavonden Inloopmarkt met betrokken partijen (aannemer, asbestsaneerder, Ubbink en huurdersvereniging) Nieuwsbrief

Informatiebrochure

Effect betrokkenheid bewoners Snellere acceptatie, inclusief huurverhoging Duidelijkheid werkzaamheden/veranderingen Alle vragen vooraf Aanwezigheid deskundigen Vaststellen knelpunten Wegnemen bezwaren Bewustmaken energiebesparende maatregelen (beïnvloeding toekomstig gedrag?!) Betrokkenheid leveranciers bij bewoners Verkrijgen van akkoordverklaringen informatiebrochure Energiebesparende maatregelen

Motivatie keuze voor leveranciers/producten Aannemersselectie met rapportage Nieman en bekende partner op het gebied van werken in bewoonde toestand Samenwerkende onderaannemers van Bimo Het dak en leggen van panelen door Van der Linde, Ommen Werken in bouwteamverband Uitbesteden panelen gescheiden van totaalplan aan installatiebedrijf Kramer Goede adviseurs in voortraject Voor allen prijs/prestatieverhouding OK

Uitvoeringscriteria Zo weinig mogelijk overlast bewoners ‘s Morgens het dak eraf, ‘s avonds woning regendicht Goede informatie/communicatie met bewoners Voldoen aan bouwregelgeving (o.a. Bouwbesluit, Flora- en Faunawet)

Huurverhoging Berekening Woonbond. Uitgangspunten: gemiddeld gasverbruik overzicht ketels in de woning overzicht verschillende woningtypes maatwerk-advies energieberekening 50% van de besparing gemiddeld huishouden als huurverhoging Elektrische besparing 10/12 panelen ligging zuid/west obstakels (bijvoorbeeld bomen) Besparing gasverbruik verschil in woningtype (6 stuks) aanpassing vanwege al aanwezige energiebesparende maatregelen (spouwisolatie etc.)

Ervaringen PV-systemen Geïntegreerd systeem: esthetisch en fraai Dakdekkersproduct (montage op panlatten) Snelle montage Upgrading van dak en totale woning Goede logistiek aannemer <-> installateur Positieve reacties bewoners, veel enthousiasme Toepassing van all-black toont fraai

Positief 1 november 2011: start inzameling akkoordverklaringen Eind december 2011: 70% akkoord op totaalplan, verplichte deelname en verplichte huurverhoging

Materiaalkeuzes Dakplaten: Unidek Kolibrie Rc 5,0 W/Km2 Dakpannen: Wienerberger Maduro Narvik (antraciet en rood) PV-panelen: Ubbink all-black zonnepaneel 245 Wp Omvormer: SMA Sunny Boy 2100 TL (bij 10 panelen) Gevelisolatie: HR-thermoparels Beglazing: HR++-glas Betimmering: Cape Cod Isolatie achterbetimmering: Kingspan Kooltherm K12 70mm

Bereikt resultaat Enthousiaste bewoners met een comfortabel, zuinige en hernieuwde woning Zonder toepassing van panelen: woningen met label B Met toepassing van panelen: woningen met label A

Betrokken partijen Bouwfysica: Bureau Nieman Zwolle Ventilatieberekening: Ventivisie Dalfsen Toetsing Flora- en Fauna: IPC de Groene Ruimte Toetsing en begeleiding namens huurders: De Woonbond Bouwadvies: BAS Bureau voor architectuur en bouwadvies Aannemer: Bimo Bouw Apeldoorn Installateur: Kramer installatietechniek Epe Dakwerk: Van der Linde Ommen Levering PV-panelen en omvormers: Ubbink Sloopwerk: Kwakkel sloopwerken Schilderwerk: Taken schilderwerken Apeldoorn