Design Charles & Ray Eames - Hang it all © Vitra Het coöperatief model DBO Studievoormiddag – 12 mei 2009 ‘Met de klas ondernemen over de grenzen heen’ Dr. Caroline Gijselinckx Cera Steunpunt Coöperatief Ondernemen HIVA-K.U.Leuven i.s.m. Cera

Coöperatief ondernemen is… •een manier van ondernemen, •die gepraktiseerd wordt in economische organisaties, •die vrijwillig worden opgericht door personen, •om gemeenschappelijke noden en verwachtingen te lenigen, •die ze ieder afzonderlijk niet of niet in dezelfde mate kunnen lenigen, •en die het gezamenlijk eigendom zijn van haar leden, •die haar democratisch controleren. 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"2

Coöperatieve principes International Co-operative Alliance (ICA), 1995 •Vrijwillig en open lidmaatschap •Democratische controle door de leden •Economische participatie door de leden •Autonomie en onafhankelijkheid •Opleiding, vorming en informatie •Coöperatie tussen coöperaties •Aandacht voor de gemeenschap 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"3

De coöperatieve identiteit = de dubbele identiteit van vennoten •Vennoten zijn gebruikers –Coöperatie is economisch instrument om hun noden & verwachtingen te lenigen •Vennoten zijn eigenaars –Financieel: coöperatieve aandeelhouder –Sociaal : inspraak & controle ► door die dubbele identiteit zijn coöperatieve vennoten •Investor & user driven 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"4

Tradities van coöperatief ondernemen 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"5 •Tradities van coöperatief ondernemen (Melnyk, 1995)  Communalisme  Communisme  Socialisme  Sociaal-democratie

Oorsprong van het coöperatief model 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"6 1844: The Rochdale Society of Equitable Pioneers

Oorsprong van het coöperatief model 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"7 1844: De coöperatieve winkel in Rochdale

Oorsprong van het coöperatief model 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"8 Wilhelm Friedrich Raiffeisen: model van spaar- en kredietcoöperaties

Typologie 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"9 •Types van coöperaties volgens belangen / behoeften van coöperanten  Landbouwers  Consumenten  Handelaars / distributie  Werknemers  Producenten  Spaarders en kredietverstrekkers  …

Typologie 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"10 •Types van coöperaties volgens economische functie  Consumentencoöperaties  Producentencoöperaties  Werknemerscoöperaties  Multistakeholder coöperaties

Typologie 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"11 •Types van coöperaties volgens voorwaarden voor lidmaatschap  Leden versus aandeelhouders •Types van coöperaties volgens graad en rechtspersoonlijkheid van de leden  Eerstegraads en tweedegraadscoöperaties •Types van coöperaties volgens de participatiestructuur van de leden  Directe democratie  representatieve democratie  Vlakke  getrapte participatie

Coops internationaal 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"12 • ICA  Meer dan 800 miljoen personen zijn wereldwijd lid  van een van de 223 ledenorganisaties van de ICA  in 85 landen  100 million jobs  de top-300 coops hebben een omzet die gelijk staat aan het BBP van Canada

Coops internationaal 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"13 • Verenigd Koninkrijk  The Co-operative Group: •> werknemers •wervingscampagne: + 2 miljoen leden •Spanje (Baskenland)  Mondragon •VS en Canada  Coöperatieve publieke en sociale voorzieningen •Ontwikkelingslanden  Hefboom tot economische ontwikkeling  Microkredieten en microverzekeringen  Fair trade  Huisvestingscoöperaties

Belgische context 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"14 •Wetgevend kader  1873: zeer liberaal wetgevend kader  1955: Nationale Raad voor de Coöperatie  1991: cvba / cvo(h)a  1995: “Vennootschap met Sociaal Oogmerk” (VSO)  2006: statuut van Europese Coöperatieve Vennootschap

Belgische context 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"15 •Nationale Raad voor de Coöperatie •Erkenningsvoorwaarden  Vrijwillige toetreding  Gelijk stemrecht (of beperking ervan) op de algemene vergadering  De aanstelling van de bestuurders door de algemene vergadering  Een matig dividend (max. 6%)  Een ristorno aan de vennoten •Voordelen erkenning  Financieel voordeel: eenvoudige manier van kapitaalophaling  Fiscaal voordeel: vrijstelling belastingen op dividend

Belgische context 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"16 •Coöperaties in België: overzicht coöperaties  +/- 500 erkende coöperaties  erfenis van een liberale wetgeving  prikkels tot aanvraag erkenning te beperkt? traditionele sectoren  landbouw  financiën & verzekeringswezen  farmacautische distributie  retail (coöperatieve winkels zijn verdwenen) Nieuwe coöperaties  Cf. nieuwe maatschappelijke noden & behoeften  (groene energie, duurzame consumptie, fair trade, kinderopvang, mobiliteit, wonen, woon-zorg combinaties,…)

Coöperatief ondernemen in de klas 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"17 •Belang van kennismaking met coöperatieve manier van ondernemen in de klas –Alle types van secundair onderwijs + hoger onderwijs –Theoretisch en in de praktijk •Coöperatieve principes –Waardengedreven ondernemen •Voordelen van samenwerking voor (startende) ondernemers •Markttoegang en marktmacht •Economies of scale and of sharing •Vermindering van transactiekosten •Toegang tot lokaal kapitaal in geglobaliseerde en vrije markt •Aansluiting op lokale behoeften en mogelijkheden •Stakeholdersbetrokkenheid: o Motivatie van alle betrokkenen o Participatie van alle betrokkenen o Competentiedenken o Innovatieve kracht

Meer weten… 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"18 Cera Steunpunt Coöperatief Ondernemen -Onderzoekscentrum van het HIVA, met de financiële steun van Cera, ter ondersteuning van de verdere ontwikkeling van het coöperatief ondernemen in België -Communicatiekanalen: - -E-notes, Nieuwsflashes, CoopDirects, working papers -Publicaties: -Van Opstal, W., C. Gijselinckx & P. Develtere (2008), Coöperatief ondernemen in België: theorie en praktijk. Leuven: ACCO. -Develtere, P., K. Meireman & P. Raymaekers (2005), Coöperatief en maatschappelijk verantwoord ondernemen: de plaats van de venoot in de coöperatie. Leuven: Cera/HIVA. Ander onderzoek naar coöperatief ondernemen o.a.: -Develtere, P., I. Pollet & F. Wanyama (eds) (2008), Co-operating out of poverty. The Renaissance of the African co-operative movement. Geneva: ILO. -Develtere, P. & I. Pollet (2006), How co-operatives cope? A survey of major development agencies. Leuven: Cera/ BRS. -Gijselinckx, C., P. Develtere & P. Raymaekers (2007), Coöperatieve vernieuwing en duurzame ontwikkeling. Leuven: HIVA. -Zhao L. & Develtere P. (2009), New co-operatives in China: An Indigenous Model of Social Enterprises, Working Paper on Social and Co-operative Entrepreneurship 10.01, 30p.

Meer weten… 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"19 Nuttige links:

Coöperatief ondernemen in de klas 12 mei 2010DBO Studiedag "Met de klas ondernemen over de grenzen heen"20 It’s up to you!