Problemen door hoogspanningsleidingen & oplossing daarvoor L. Reijnders

Kwetsbaarheid bij calamiteiten Relatief kwetsbaar voor extreem weer (ijsvorming; zware storm) Neemt kans daarop toe?; geen sterke aanwijzingen Indien vlak bij gebouwen: beperking op blusmogelijkheden bij brand

Hoogspanningsleiding & kans op leukemie bij kinderen Groot aantal epidemiologische studies Bij > 0.3 microTesla een duidelijk verhoogde kans op kinderleukemie (groot aantal studies) In laboratorium studies 50 Hz velden: schade aan DNA & verhoogde niveaus oxiderende verbindingen in cellen Nederland: voorzorg beginsel toepassen: geen gevoelige bestemmingen bij > 0.4 microTesla in geval van nieuwe hoogspanningsleidingen

Hoogspanningsleidingen en fijn stof Diverse publicaties in wetenschappelijke vakpers Rapport UK National Radiation Protection Board (UK NRPB; nu: NHA) (2004) Corona effect (ionisatie) laadt deeltjes op Corona effect wordt bevorderd door stof & water op leidingen Elektrisch veld leidingen kan geladen deeltjes “concentreren” Geladen deeltjes vaker afgezet op huid & in luchtwegen effect waarschijnlijk het sterkst op deeltjes met diameter van 10-200 nanometer

Fijn stof (PM10) PM2.5 PM10 µm 0.001 0.01 0.1 2.5 ultrafine particles 0,001 0,01 0,1 1 2,5 10 100 0.001 0.01 0.1 2.5 µm PM10 ultrafine particles coarse particles fine particles

Hoogspanningsleidingen en fijn stof (2) Mogelijk effect vooral benedenwinds van hoogspanningsleidingen (in Nederland: overwegend ten Noordoosten) tot op enkele honderden meters. BAM-TU Delft project om dit effect te benutten voor wegvangen fijn stof RIVM (2008): betwijfelt effect vooral vanwege twijfels aan het gebruikte longmodel; echter verhoogde afzetting in longen ook gezien bij in-vivo studies gericht op medicijnontwikkeling & ook beperkte epidemiologische studie die in deze richting wijst

Hoogspanningsleidingen en fijn stof (3): effect op huid UK NRPB: verhoogde afzetting op huid leidt mogelijk tot verhoogde blootstelling huid aan bestraling door Radon Risico ?

Hoogspanningsleidingen en fijn stof (4): effect op/via longen Voorzichtig geschatte benedenwindse toename van afzetting fijn stof in longen: 20-60% (UK NRPB) Effect van fijn stof afhankelijk van aantal deeltjes oppervlak deeltjes stoffen aan deeltjes oppervlak (bijv. PAK bij dieselroet) Fijn stof met diameter 10-200 nanometer relatief gevaarlijk In de praktijk verhoogde kans op longziekten & hartvaatziekten

Extra afzetting in longen verhoogt het ziekterisico Totale bijdrage van fijn stof aan sterfte in Nederland: ~ 18.000 extra sterfgevallen per jaar Bijdrage van fijn stof aan ziekte in Nederland: ~ 10% Overal in Nederland negatieve gezondheidseffecten fijn stof

Situatie in Nederland

Verloop landelijk gemiddelde concentratie PM 10

Aanpassingen & risico’s Door weloverwogen constructie, benutting en onderhoud van bovengrondse leidingen beperkte daling elektromagnetische veldsterkte & corona-effect mogelijk Ondergronds veel sterkere beperking risico’s

Praktijk ondergrondse aanleg Grote stukken nieuwe lijn Beverwijk- Wateringen Eerder onderkabeling o.m. in Apeldoorn, Ede en Eerbeek Verwachte betrouwbaarheid niet minder dan van bovengronds Nieuwbouw thans ondergronds ~ 2-3x duurder dan bovengronds; meerkosten vertonen dalende trend