Conferentie “Armoede en verouderen”, Brussel, 27/04/2010 Atelier 3 : Zorg en gezondheid Prof.Em.Yvo Nuyens, KU Leuven

Vergrijzing, armoede en gezondheid(szorg) 1. Cijfers 2. Verhalen 3. Vragen

1.Cijfers 1.1 De oudere Vlaming * GEZONDHEID  Tussen 1970 en 2000 nam levensverwachting toe met ruim 6 jaar  Op 65 jaar heeft gemiddelde vrouw nog 20 jaar te leven, waarvan 7 (35%) in subjectief goede gezondheid, 10 (50%) zonder chronische morbiditeit en 11 (55%) zonder beperkingen. Voor gemiddelde man bedragen cijfers resp. 16, 6, 8 & 9 jaar  In 1966 had 1 op 4 van 65+ ernstige lichamelijke beperking. In 2001was dit minder dan 1 op 6. * De sociale staat van Vlaanderen 2009 (Studiedienst Vlaamse Regering)

1.1 De oudere Vlaming (2) ZIEKTE  Meer dan de helft van de 75-plussers heeft een langdurige aandoening  1 man op 4 en 1 vrouw op 3 zullen voor hun 75 jaar kanker krijgen  Hogere prevalentie van depressie bij senioren en hoogbejaarde mannen zijn een belangrijke risicogroep voor zelfdoding  Aantal Alzheimerpatienten zal volgende 40 jaar veerviervoudigen. Helft van rusthuispopulatie lijdt aan dementie

1.1 De oudere Vlaming (3) ZIEKTEGEDRAG  Helft van rusthuisbewoners neemt antidepressiva, 1 op 4 antipsychotica en 1 op 3 onaangepast geneesmiddel voor ouderen  60% van alle geneesmiddelen gebruikt door 60-plussers, 36% van 75-plussers neemt 4 of meer geneesmiddelen  65-plussers hebben gemiddeld 9,7 contacten per jaar met huisarts, significant meer dan algemene bevolking

FDO Economie (22/03/2010) ARMOEDE BECIJFERD (2008)  14.7 % van de Belgische bevolking of ongeveer 1 op 7 met een verhoogd armoederisico  Vrouwen, 65-plussers, alleenstaanden en alleenstaande ouders met hoger risico  Armoederisico van personen zonder diploma of met diploma LO ligt twee maal hoger dan personen met secundair onderwijs  In 2008 heeft 44% Belgen last om eindjes aan elkaar te knopen

1.2 Oud en Arm Eerste resultaten Gezondheidsenquete 2008, Ministerie van Volksgezondheid  Chronische angst  Subjectieve ongezondheid  Lichamelijke pijn  Gebruik van psychotrope geneesmiddelen

Chronische angst  Leeftijd.: Chronische angst neemt toe met de leeftijd : 5.5% gemiddeld, 8,5% voor en 9,7% voor 75+  Inkomenpopulatie < 750 Euro6,4% 11,2% 9,8% Euro 9,9% 13,9% 11,6% >2500 Euro 3,3% 9,6% 3,1% Totaal 5.6% 9,3% 10,4%

Subjectieve ongezondheid  Leeftijd. Subjectieve ongezondheid neemt toe met leeftijd : 23,3 % gemiddeld, 39,4% voor en 48,2% voor 75+  Inkomenpopulatie < 750 Euro32,8% 33,1% 51,8% Euro 35,1% 53,4% 51,3% >2500 Euro 10,7% 24,7% 36,0% Totaal 23,6% 41,9% 47,9%

Ernstige lichamelijke pijn  Leeftijd. Ernstige lichameljke pijn neemt toe met de leeftijd : 12% gemiddeld, 18,7% voor en 19,7% voor 75+  Inkomenpopulatie < 750 Euro 16,8% 17,3% 23,5% Euro 16,4% 25,8% 18,1% >2500 Euro 8,0% 14,1% 7,7% Totaal 18,6% 20,7% 12,0%

Gebruik van psychotrope geneesmiddelen  Leeftijd. Gebruik van psychotrope geneesmiddelen neemt toe met de leeftijd : 15,9% gemiddeld, 28,8% voor en 37,0% voor 75+  Inkomen populatie < 750 Euro 18,1% 35,3% 37,9% Euro 21,2% 32,3% 36,9% >2500 Euro 10,7% 16,7% 12,3% Totaal 16,2% 31,7% 36,5%

1.3 Gemiddelde uitgaven aan gezondheidszorg* (1) Vl.Gewest Gezondheid  Farmaceutische prod  Therapeutische app  Erelonen artsen  Ziekenhuizen * Huishoudbudgetonderzoek 2008, FOD Economie, 2010

1.3 Gemiddelde uitgaven aan gezondheidszorg*(2) Vl.Gewest Kw1 Kw4 Gezondheid  Farmaceutische prod  Therapeutische app  Erelonen artsen  Ziekenhuizen Cultuur, ontspanning en ow Huur van woning * Huishoudbudgetonderzoek 2008, FOD Economie, 2010

2. Verhalen (1) 2.1 Europese verhalen  Gezamenlijk verslag over sociale bescherming en sociale inclusie 2009 (nota aan de Europese Raad)  Gezond en waardig ouder worden : Ontwerp conclusies van de Raad (19/10/2010)

Gezamenlijk verslag over sociale bescherming en sociale inclusie 2009 (nota aan de Europese Raad)  De lidstaten streven ernaar om in de gezondheidszorg de kosten-batenverhouding te verbeteren en de gezondheidsongelijkheid te verminderen door meer aandacht te besteden aan eerstelijnszorg, preventie, gezondheidsbevordering, een betere coördinatie en een verstandig gebruik van de middelen.  De lidstaten spannen zich ook in om systemen voor hoogwaardige langdurige zorg in te voeren en verder te ontwikkelen, om een degelijke financiële basis te scheppen, de zorgcoördinatie te verbeteren en zorg te dragen voor voldoende personeel en ondersteuning van mantelzorgers

Gezond en waardig ouder worden : Ontwerp conclusies (19/10/2010)  gezond en waardig ouder worden voor de komende jaren tot een prioriteit te maken  een benadering te kiezen die het accent verplaatst naar preventieve maatregelen als strategie om de levenskwaliteit te verbeteren en de last van chronische aandoeningen, kwetsbaarheid en functiebeperkingen te verlichten;  in te spelen op het opdoemende personeelstekort in de gezondheidszorg en in de sociale dienstverlening en de vergrijzing van dit personeelsbestand  aandacht te schenken aan de gezondheid en de veiligheid op het werk ten einde duurzame inzetbaarheid en arbeidsgeschiktheid tijdens de gehele levensduur te bevorderen  Met ingang van het gezamenlijke verslag 2011 in de gezamenlijke verslagen over sociale bescherming en sociale inclusie aandacht te besteden aan gezond en waardig ouder worden.

2. Verhalen (2) 2.2 Nationale verhalen  Strategisch rapport inzake sociale bescherming en insluiting  Nationaal Actieplan Sociale Insluiting  Beleidsnota , Vlaams Minister belast met Volksgezondheid  Beleidsnota Armoede , Vlaams Minister belast met Armoedebestrijding

Strategisch rapport inzake sociale bescherming en insluiting Drie gemeenschappelijke doelstellingen op Europees vlak :  toegang tot gezondheidszorg en langdurige zorg verzekeren;  kwaliteit van de zorg bevorderen  financiële leefbaarheid verzekeren van systemen van gezondheidszorg en langdurige zorg

Nationaal Actieplan Sociale Insluiting Focus van beleidsmaatregelen ligt op :  Toegang tot huisvesting  Tewerkstelling, diversiteit en socio- culturele integratie  Kinderarmoede Geen specifieke referentie naar vergrijzing, armoede en gezondheid(szorg)

Beleidsnota Vlaamse Minister van Volksgezondheid ( )  extra inspanningen leveren naar mensen in armoede en naar kwetsbare allochtone gezinnen. In overleg met de middenveldorganisaties willen we ons toeleggen op preventieve maatregelen die, vanuit hun specifieke noden, gezond leven in een gezonde omgeving bewerkstelligen  stimuleren de sensibilisering en vorming van hulp- en dienstverleners rond de armoedeproblematiek en de tewerkstelling van ervaringsdeskundigen in de welzijns- en gezondheidssector  basisdecreet inzake Vlaamse sociale bescherming : begrenzing van de kosten in de residentiële ouderenvoorzieningen die tot gevolg heeft dat de kostprijs voor de resident het inkomen niet overschrijdt.

Beleidsnota Vlaams Minister van Volksgezondheid (2)  nieuw Vlaams ouderenbeleidsplan voor de periode ; op gemeentelijk vlak ouderenbeleidscoördinatoren en lokale ouderenadviesraden opgericht  rekening houden met de indicatoren die bepaald zijn in de armoedebarometer, meer bepaald de toegang tot de gezondheidszorg en de subjectieve gezondheidssituatie  meewerken aan een nieuw plan armoedebestrijding, gecoördineerd door de Vlaamse minister bevoegd voor het coördinerend Armoedebeleid..

Beleidsnota Vlaams Minister Armoedebestrijding  Verklaringen voor de socio-economische gezondheidsverschillen wijzen in de richting van een complex samenspel van verschillende mechanismen van sociale selectie (ziek zijn,maakt arm) en sociale causatie (arm zijn, maakt ziek). Jongeren, ouderen, allochtonen en personen met een lage sociaaleconomische status vertonen in verhouding meer ongezond gedrag en zijn kwetsbaarder.  gezondheidsongelijkheid een centrale indicator zijn voor het meten van de verbetering in gelijke kansen voor mensen in armoede. Als de gezondheidsongelijkheid kleiner wordt, geeft dit ook aan dat de achterstelling op het vlak van huisvesting, woonomgeving, tewerkstelling, cultuur en ontspanning, … vermoedelijk verkleint.

Beleidsnota Vlaams Minister Armoedebestrijding (2) Vier beleidshefbomen :  De overheid kiest expliciet voor een samenhangende strategie van armoede op lange termijn (met bijzondere aandacht voor ouderen en stille armoede)  Kennis over armoede moet blijvend verzameld  Diverse actoren vormen beleidsnetwerken  Kennis over armoede moet breed verspreid

Beleidsnota Vlaams Minister Armoedebestrijding (3) Ouderen, armoede en vereenzaming :  Gepensioneerden geven tot twee keer zo vaak aan dat ze een redelijk tot zeer slechte gezondheid hebben. Het is belangrijk de kosten voor zorgbehoevende ouderen binnen de perken te houden. Onderzoek uit 2007 stelt immers vast dat ouderen een verhoogde kans lopen om, ondanks de maximumfactuur, nog meer dan 500 euro eigen betalingen (voor remgelden of supplementen) op jaarbasis te moeten doen  op zoek gaan naar proactieve middelen om hun welzijn in brede zin te verbeteren, waarbij het doorbreken van het sociaal isolement één van de speerpunten is.

3. Vragen (1) Vergrijzing, armoede en gezondheid :  Op welke manier informatie verzamelen, zichtbaar maken, gebruiken en door wie ?  Hoe de problematiek (beter) op de politieke agenda plaatsen ?  Hoe preventie en gezondheidspromotie beter afstemmen op noden van kansarmen, van bejaarden, van kansarme bejaarden in het bijzonder ?

3. Vragen (2)  Hoe de finantiele toegankelijkheid van gezondheidszorg (o.m. farmaca, apparatuur, residentiele zorg, geestelijke gezondheidszorg) voor arme bejaarden in het bijzonder waarborgen, verbeteren ?  Wat moet er veranderen in de eerstelijnszorg om beter in te spelen op ongelijke gezondheidsbehoeften van armen, bejaarden, arme bejaarden ?  Welke acties zijn mogelijk op lokaal vlak om de sociale gezondheidskloof aan te pakken vanuit sectoren zoals werk- en woonomgeving, onderwijs en vorming, samenlevingsopbouw… ?