KNELPUNTVACATURES EN REALISTISCHE WERKPROGNOSES VOOR ONZE LEERLINGEN

Waarom “Knelpuntberoep” een onbetrouwbare term is Jempie Herrebout Met dank aan de GO!2020 werkgroep, Héleen De Backer en Amel Ben Salah

KNELPUNTBEROEPEN? Magazijnier Vrachtwagenbestuurder Hovenier Journalist Huisarts Schoonmaker Gespecialiseerd administratief medewerker Dierenverzorger Kinesitherapeut Stellingbouwer

KNELPUNTBEROEPEN? Magazijnier: sedert 2012 geen knelpuntberoep meer Vrachtwagenbestuurder: 3.454 vacatures waarvan 13,5% niet ingevuld Hovenier: 938 vacatures waarvan 8,5% niet ingevuld Journalist: GEEN knelpunt, integendeel Huisarts: GEEN knelpunt Schoonmaker: 22.036 vacatures waarvan 16% niet ingevuld Gespecialiseerd administratief medewerker: 2.975 in oktober 2013 alléén Dierenverzorger: GEEN knelpunt, integendeel Kinesitherapeut: 672 vacatures waarvan 6,7% niet ingevuld Stellingbouwer: sedert 2012 geen knelpuntberoep meer

BELANG VAN KNELPUNT… Tot voor kort waren (erkende) “knelpuntberoepen” o.a. cruciaal voor nieuwe programmaties. Vandaag wordt het concept nog steeds vaak gehanteerd in de dossiers en is het promotie voor scholen en hun studierichtingen. Na de schoolcarrière blijft het zelfs een conditio sine qua non om van RVA vrijstelling te krijgen bij het volgen van her- of bijscholingen. Tijdens de “reguliere opleidingen” wordt het (te pas en te onpas) gebruikt voor de studiekeuze (of juist niet…)

TE PAS EN TE ONPAS… Nemen we twee voorbeelden: KAPPER staat al sinds jaar en dag op de lijst van belangrijkste knelpunten (in 2012 opnieuw met 961 vacatures, waarvan 18,9% langer dan 180 dagen open stonden of zelfs “verloren” gingen). Maar er studeren een veelvoud hiervan af (mede door het watervalsysteem), die achteraf niet geroepen blijken voor het veeleisende werk (rechtstaand, allergische reacties op producten,…) dat creatief met commercieel combineert… VERKOPER is met ruim 4.000 vacatures goed voor 10% van alle Vlaamse vacatures, die echter zelden of nooit ingevuld kunnen worden door wie alleen maar “Verkoop” heeft gevolgd in BSO (of zelfs “Verkoop en distributie” in TSO), vanwege de noodzakelijke kennis van vaktechnische specialismen en/of grote verantwoordelijkheden.

ONBETROUWBARE TERM Feit: “knelpuntberoepen” zijn TIJDELIJK en/of PLAATSELIJK en kunnen geen gefundeerd studieadvies opleveren. Feit: 832 erkende, welomschreven beroepen > 205 knelpuntberoepen (25%) Feit: “knelpuntberoepen” = dikwijls minder goede arbeidsomstandigheden (laag loon, zwaar werk, stress, ongunstige tijdsregeling, verplichtingen) Beter = “knelpuntvacatures” = 90 dagen of langer openstaand (22%) en “kritieke knelpuntvacatures” = langer dan 180 dagen open (11,2%)

(KRITIEKE) KNELPUNTEN De bedienden van weleer, nu “algemeen administratief medewerker” genoemd, hadden vaak “genoeg” aan hun secundair diploma. Vandaag vraagt men ruim VIER keer zoveel “gespecialiseerde administratief medewerkers” met extra en/of gespecialiseerde opleiding (oktober 2013): Met name: Commercieel medewerker binnendienst (897), Boekhouder (409), Medewerker Boekhouding (278), Aankoper (195), Management assistent (180), Medewerker personeel (177), Bankbediende (135), Enquêteur (121), Technisch-administratief medewerker (105),… samen 3.785 knelpunten voor midden- en hooggeschoolden.

(KRITIEKE) KNELPUNTEN (2) Idem voor technici: waar vroeger een BSO of TSO volstond, worden nu tal van extra competenties vereist: Technisch leidinggevenden (1.424), Technicus industriële installaties (285), Technicus industriële automatisering (280), Technische koeltechniek en klimatisatie (279), Technicus controle en kwaliteit elektriciteit en elektronica (98), Technicus productieproces en methodes (89), Technicus ontwerper industriële automatisering (79), enzovoort… Een groot aantal hiervan (soms meer dan 20%) zijn KRITIEKE knelpunten, die soms helemaal NIET ingevuld geraken en… verloren gaan.

VERLOREN VACATURES Vacatures die verloren gaan zijn zonde en al zeker nu het totaal aantal vacatures de laatste jaren terugloopt, wat van CONJUNCTUREEL (tijdens de crisisjaren) naar STRUCTUREEL evolueert. Een pervers neveneffect hiervan is de toenemende jeugdwerkloosheid: jongeren zijn het eerste slachtoffer in alle gevallen (vinden van een job & houden van een job) Het verschijnsel blijft in Vlaanderen gelukkig nog relatief beperkt, maar…

JEUGDWERKLOOSHEID Vlaanderen = 12,8% Europese jeugdwerkloosheid (EU27) = 22,8% (in 2012) Vlaanderen = 12,8% (= gemiddelde van 10,5% hooggeschoolden en 22,9% laaggeschoolden) Enkel Nederland (9,5%), Oostenrijk (8,7%) en Duitsland (8,1%) zijn beter. Wallonië (27,1%) en Brussels Hoofdstedelijk Gewest (36,4%) slechter, en Spanje en Griekenland ronduit rampzaling met ongeveer 55%.

GOED NIEUWS… De LAGE WERKZAAMHEIDSGRAAD van jongeren in Vlaanderen (32,3%) is niet negatief, want wijst op (hogere) studies: studerende jongeren zijn bij ons meestal niet beschikbaar op de arbeidsmarkt (hoewel 58,3% van Nederlandse studerende jongeren ook werkt; in Vlaanderen slechts 9%). Dit is POSITIEF, t.o.v. lage werkzaamheid door hoge jeugdwerkloosheid: Jongeren geraken ontmoedigd Jongeren riskeren zich “totaal” terug te trekken = “hiding out” Fenomeen manifesteerde zich sterker sedert economische crisis

EN NOG BETER NIEUWS… Vlaanderen kent HOGE INTREDEKANS (54,6%) van werkloze jongeren op de arbeidsmarkt: meer dan de helft van de werkloze jongeren hebben binnen het jaar dus werk. Dat is de beste score van heel Europa. Vlaanderen kent tevens een BEPERKTE groei (2,3%) van het aandeel werkloze jongeren, terwijl dat gemiddeld in de 90 regio’s van de EU27 liefst 9% bedroeg tussen 2008 en 2012..

… BLIJFT NIET DUREN Vlaanderen heeft niettemin een relatief groot aantal LANGDURIG werkloze jongeren (meer dan 6 maand) = duale arbeidsmarkt, waarbij sterkere/hooggeschoolde profielen snel doorstromen naar een job, terwijl kwetsbare, laaggeschoolde jongeren moeilijk uit werkloosheid geraken. Hooggeschoolden hebben drie keer meer kans op werk… Vlaanderen kent ook een vrij HOGE WERKLOOSHEIDSKLOOF van 3,4: potentieel beroepsactieve jongeren hebben dus 3,4 keer meer kans om werkloos te zijn dan 25-plussers.

CRISIS LANG NIET VOORBIJ Kort na de vergelijkbare Europese referentieperiode 2008-2012 blijkt echter: Vlaanderen = 46.989 jongeren (-25) werkloos in februari 2013 = 16,6% = + 11,8% stijging t.o.v. 1 jaar daarvoor (centrumsteden erger: Antwerpen 28,2%, Gent 24,8%, Mechelen 19,6%) Nog steeds geen reden voor paniek, maar het wordt toch OPLETTEN, want zoals met de PISA-resultaten… boert Vlaanderen achteruit Vlaanderen begint de CONJUNCTURELE jeugdwerkloosheid pas nu te ondervinden, en die dreigt meteen STRUCTUREEL te worden

PARADOXAAL Tegenover het toch wel hallucinant stijgend aantal werkloze jongeren staan paradoxaal genoeg bijna evenveel openstaande vacatures, vanwege de groeiende mismatch tussen opleidingen en jobs Kwantitatief tekort: instroom uit opleidingen te gering Kwalitatief tekort: instroom onvoldoende vakbekwaam/gespecialiseerd = Horizontale mismatch = studieniveau = niet voor job (35%) Verticale mismatch = “overgeschoolden” onder studieniveau (20%) = Bedreiging voor middengeschoolden

OORZAKEN & REMEDIES Voortijdige schooluitval (55% van werklozen heeft geen diploma SO) Gebrek aan (de juiste) competenties en/of ervaring Langdurig werklozen (meer dan 6 maand) geven steeds vaker op Oververtegenwoordiging van migranten en kansengroepen Weinig arbeidsmarktgerichte studiekeuze & “mismatching” Hier wordt met tal van preventieve en remediërende maatregelen aan gesleuteld – niet het minst met werkplekleren -, opvolging van werklozen binnen de vier eerste maanden (stages, her- en bijscholingen), er wordt anti-discriminatoir opgetreden … En… men focust op de zogenaamde “knelpuntberoepen”

GEEN GARANTIES… Onderwijs KAN echter niet uitsluitend naar “knelpunten” toe leiden, en er is zelfs niet altijd een (aanwijsbare) “rechtstreekse” weg (zie vben) De tijd van de “lineaire carrières” is voorbij en ook beroepsmatig vervangen door flexibele inzet binnen “een leven lang leren” (= 4 à 8 carrières) De enige ZEKERHEID is dat laaggeschoolden (max. 2de graad) steeds minder kansen krijgen op de arbeidsmarkt, tegenwoordig zélfs voor extra opleidingen, attesten en certificaten (vrachtwagen-, heftruckbestuurder, kraanman,…) door het geringe aantal beschikbare, dure machines. (OPGELET: ASO-ers die niet doorstromen riskeren hetzelfde…)

…EN ZELFS ERGER NOG Sarah Vansteenkiste concludeerde in haar doctoraatsstudie aan KU Leuven dat de (wettelijk verplichte) FLEXIBELE OPSTELLING helemaal niét werkt, wel integendeel (De Morgen 30.01.2014, p. 1). Werklozen die zich (al te) flexibel opstellen lijken onzeker, hebben een minder duidelijk beeld van waar ze naartoe willen met hun loopbaan en missen per definitie relevante werkervaring. Eventueel leidt het tot minder kwalitatieve tewerkstelling: wie uiteindelijk een job vindt, is vaak minder tevreden en sneller geneigd te vertrekken…

ANDERE MOGELIJKHEDEN PROGNOSES: Vlaanderen beschikt over geen gecoördineerd systeem dat de toekomstige beroepscompetentieprofielen voorspelt. COMPETENT = arbeidsmarktdekkend competentie-managementsysteem, maar levert geen prognoses af. STEM-richtingen liggen sowieso goed in de markt, en zijn bovendien haast per definitie “toekomstgericht”. Daarnaast moeten we het doen met veralgemeningen (op Europees niveau) rekening houdend met globalisatie, technologische innovatie, milieu en demografische ontwikkelingen (vergrijzing, migratie,…)

VOORSPELBARE EVOLUTIE De grootste subsector in Vlaanderen was de “Industrie” - 24,2% van alle tewerkstelling in 1996, nu onderweg naar 16,9% “Gezondheidszorg en maatschappelijke dienstverlening” ging omgekeerd van 10,2% naar 15,4% en wordt straks de belangrijkste subsector, op de voet gevolgd door “Onroerende goederen, verhuur en diensten aan bedrijven”, die van 5,5% naar 12,8% evolueren. Het staat vast dat de tertiaire sector (dienstverlening) tegen 2020 zo’n drie vierden van alle werkgelegenheid zal aanbieden, met sterkste groei in diensten naar bedrijven (IT, verzekeringen, consulenten,…).

KWALIFICATIEMODEL In wat voorafging werden enerzijds de kansen van laaggeschoolden quasi naar NUL herleid, maar we mogen anderzijds ook niet BLINDELINGS op hogere opleidingen inzetten. Realistische ramingen stellen dat (in vergelijking met 1996): Laaggeschoolden gaan van 34,2% naar 15,8% Middengeschoolden gaan van 37,8% naar 45% Hooggeschoolden gaan van 27,9% naar 39,2% Binnenkort zal dus ongeveer 85% van de beroepsactieve bevolking een vorm van hoger onderwijs hebben genoten, waardoor de dreiging van de “verticale mismatch” zal toenemen tot 40% (inclusief frustraties, niet het minst voor de middengeschoolden).

WAARSCHUWINGEN Lage scholingsgraad (en vroegtijdige uitval) MOETEN weggewerkt worden, want leiden straks tot geen enkele “fatsoenlijke” job meer, of “eeuwige werkloosheid” (à 25 tot 30.000 €/jaar ten koste van de maatschappij).. We MOETEN leerlingen waarschuwen voor deze dramatische effecten We moeten tegelijk waarschuwen tegen ONDOORDACHTE studiekeuzes (die OOK 25 à 30.000 €/jaar aan de maatschappij kosten), zonder de vrijheid van studiekeuze te beperken, professioneel onderbouwd en vakkundig begeleid, zodat hun talenten niet voor verkeerde redenen of op een verkeerde manier worden ingezet. We moeten, tenslotte een DRINGEND PLEIDOOI houden pro TECHNIEK & WETENSCHAP. Vlaanderen blinkt op dat gebied zeer negatief uit.

TOEKOMST = TECHNOJOB In tegenstelling tot wat vaak vermoed wordt, doden computers geen banen. De toenemende mogelijkheden van arbeidsautomatisering verminderen laaggeschoolde jobs (die anders echter toch naar lageloonlanden gaan). Maar jobs in de hightechsector groeien zelfs als kool. Sedert 2000 zijn er in België alleen al 100.000 nieuwe banen ontstaan (stijging met 22,3%, en 2,5 keer zo snel als de totale werkgelegenheid in ons land). Dergelijke groei komt niet alleen voor bij wereldspelers als Microsoft (50 nieuwe jobs in Brussel dit jaar), maar evenzeer bij totale nieuwelingen als Gatewing (academische spin-off, 30 personen) en Punch Powertrain (van 350 naar 400 en straks 700 personeelsleden).

WAT KAN DE SCHOOL? Wij hebben de lijst van knelpuntclusters zoveel mogelijk gelinkt aan de opleidingen en studierichtingen die er naartoe leiden. Graag zien we u dat allemaal bekijken voor uw school… … om daarna enigszins te relativeren, en een gezamenlijke conclusie te bereiken.