Amerikaanse vogelkers Casus Ronald Grobben, IGO Bart Nyssen, Bosgroep Zuid-Nederland

Enkel in bossen Toegespitst op Vlaamse en Nederlandse bossen  ondergedompeld in bosbouwverhaal Bosbouw = ?

Werkgroep ‘Amerikaanse vogelkers’ Nederland Bosgroep Zuid-Nederland Wageningen UR – Plant Research International (PRI) Vlaanderen IGO Agentschap voor Natuur en bos (ANB) Departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE) + UGent Bosgroepen Dijle-Geteland en Noord-Hageland Belgisch Biodiversiteitsplatform

In vogelvlucht Rode loper Aanpak vroeger Wat nu?

Rode loper - Klassiek verhaal - Bevoordeeld door bosbeheer sierboom Parijs 1623 houtproductie wind-/vuursingels bodemverbeteraar ‘bospest’ (jaren 50) - Bevoordeeld door bosbeheer + aanplantingen Amerikaanse vogelkers langs autosnelwegen - jaren 70: Vlaanderen - jaren 80: Duitsland (Starfinger 1990)

Aanpak vroeger

Aanpak vroeger

Zo’n aanpak vroeger omdat… … Amerikaanse vogelkers negatieve impact heeft op drie hoofdfuncties van bossen Bosecologie Geen algemene uitspraak over biodiversiteit mogelijk. Discussie over: soorteffect versus schaduweffect effect naar bodem Amerikaanse vogelkers als waardplant Discussie over effect van bossuccessie op aanwezigheid Amerikaanse vogelkers en dus op invasiviteit en mogelijkheid tot dominantie Economische functie In deze kringen naam ‘bospest’ ontstaan Sociaal-recreatieve functie Zeer subjectief

Vroeger en nu Vraagtekens bij sommige redenen van bestrijding Vraagtekens bij sommige resultaten

Wat nu?

ijl bos

weerbaar bos weerbaar bos

Wat nu? Gedeeltelijke consensus Bosbeheerdoel = alle bossen weerbare bossen ijle bossen Beheerstrategieën op basis van ecologie Vertaling naar bosbeheerplannen Spoor 1 Spoor 2

Beheerstrategieën op basis van ecologie Vertaling naar bosbeheerplannen

Beheerstrategieën

Ecologie Beheerstrategieën licht = sleutel

Ecologie Beheerstrategieën Consensus over ecologie van Amerikaanse vogelkers: zaadzetting, kieming, groei, verspreiding, … Oskar-strategie 4 jarige zaailingen kunnen 10 tot 15 jaar overleven bij 10% licht Alice-strategie onderdrukte zaailingen zoeken via stam- of wortelscheuten nieuwe weg

Vier beheerstrategieën acceptatie Amerikaanse vogelkers weerbare bossen maken weerbare bossen maken en bestrijden bestrijden Amerikaanse vogelkers 1 2 3 4

Amerikaanse-vogelkerswijzer Beheerstrategieën 1. Is aanpak op dit bosperceel prioritair? Ja actueel eerder beperkte aanwezigheid van Amerikaanse vogelkers op dit perceel een aanliggend perceel moet open gehouden worden (open natuur, bijv. heide) Nee eerst prioritaire gebieden aanpakken, voorlopig acceptatie van Amerikaanse vogelkers op het betreffende perceel

Amerikaanse-vogelkerswijzer Beheerstrategieën 2. Is aanpak op dit bosperceel nodig? Ja, indien acceptatie van Amerikaanse vogelkers het bereiken van de bosbeheerdoelstelling binnen een (maatschappelijk) aanvaardbare termijn in het gedrang brengt Nee acceptatie van Amerikaanse vogelkers

Amerikaanse-vogelkerswijzer Beheerstrategieën 3. Is omvorming naar weerbaar bos mogelijk en wenselijk? Weerbaar maken van bos mogelijk? Ja, indien de zaaddruk van de Amerikaanse vogelkers beperkt is omdat er weinig zaadbomen aanwezig zijn omdat zaadbomen op perceel en naburige percelen kunnen aangepakt worden omdat er zeer brede bosrand is die als buffer kan fungeren én er voldoende kansen zijn voor verjonging of aanplanting van inheemse soorten in combinatie met lage wilddruk en voldoende licht en voedingsstoffen Nee: bestrijding

Amerikaanse-vogelkerswijzer Beheerstrategieën 3. Is omvorming naar weerbaar bos mogelijk en wenselijk? Weerbaar maken van bos mogelijk?

Amerikaanse-vogelkerswijzer Beheerstrategieën 3. Is omvorming naar weerbaar bos mogelijk en wenselijk? Weerbaar maken van bos wenselijk?

Amerikaanse-vogelkerswijzer Beheerstrategieën 3. Is omvorming naar weerbaar bos mogelijk en wenselijk? Weerbaar maken van bos wenselijk? Ja: weerbaar bos maken, al dan niet in combinatie met tijdelijke bestrijding Nee: bestrijding

Natuurlijke verjonging zomereik en haagbeuk na selectief vrijstellen Beheerstrategieën Natuurlijke verjonging zomereik en haagbeuk na selectief vrijstellen

Amerikaanse-vogelkerswijzer Beheerstrategieën 4. Is de gekozen aanpak (weerbaar maken van bos en/of bestrijding) op lange termijn haalbaar, ook financieel? Indien nee acceptatie van Amerikaanse vogelkers Indien ja pas weerbaar maken van bos en/of bestrijding toe 3

Amerikaanse-vogelkerswijzer Beheerstrategieën Kostprijs genuanceerde aanpak Acceptatie: geen specifieke investering Weerbaar bos maken: KT investering Bestrijden: steeds efficiëntere methoden 3

Wat nu? Gedeeltelijke consensus Bosbeheerdoel = alle bossen weerbare bossen ijle bossen Beheerstrategieën op basis van ecologie Vertaling naar bosbeheerplannen Spoor 1 Spoor 2

Beheerstrategieën op basis van ecologie Vertaling naar bosbeheerplannen

Praktijkvertaling

Weerbare bossen Spoor 1 wetenschappelijk aanvaarde feiten rapport ANB Praktijkvertaling Spoor 1 wetenschappelijk aanvaarde feiten rapport ANB Spoor 2 vertrekt van wetenschappelijk aanvaarde feiten en daarbovenop veronderstellingen snelheid van processen m.b.t. bossuccessie extrapolatiemogelijkheden waarnemingen Amerikaanse vogelkers kan meegenomen worden als doelsoort rapport Bosgroep Zuid Nederland

Ervaring Praktijkvertaling Aanpak in weerbare bossen door Bosgroep Zuid Nederland (Bart Nyssen) Aanpak in ijle bossen door ANB (Wim Buysse)

Aanpak Bosgroep Zuid Nederland Praktijkvertaling Dominantie Amerikaanse vogelkers historische fase in bosontwikkeling massaal ingebracht bevorderd door bosbeheer natuurvolgend bosbeheer sluit de niche Aanwezigheid van Amerikaanse vogelkers sterk bepaald door bossuccessie in structuurrijk gemengd bos Amerikaanse vogelkers nooit een plaag in bos dat dicht tegen de ‘PNV’ aan zit blijft Amerikaanse vogelkers een boom in de marge  Idee van weerbare bossen

Aanpak Bosgroep Praktijkvertaling 1963 2008

Praktijkvertaling Weerbare bossen Weerbaarheid van bossen wordt voornamelijk bepaald door: de boom- en struiksoorten de verticale bosstructuur

Aanpak Bosgroep Praktijkvertaling Op regenwatergevoede zandgronden zijn de volgende bostypen weerbaar: licht weerbaar bos donker weerbaar naaldbos donker weerbaar loofbos

Licht weerbaar bos Praktijkvertaling Gemengd structuurrijk inheems bos bestaande uit de lichtboomsoorten: grove den, eik, berk, lijsterbes, vogelkers, gewone vogelkers en vuilboom. Weerbaarheid is kwetsbaar bij houtoogst en/of verjongingsmaatregelen Na deze maatregelen selectie op de verjongingseenheid: - vooraf - bij bodembewerking - of in, jonge-, dichte-, stangen- of stakenfase

Donker weerbaar naaldbos Praktijkvertaling Donker weerbaar naaldbos Bossen met donker naaldhout dat bij minder licht verjongt dan Amerikaanse vogelkers: spar, zilverden, douglas, hemlock, thuja, taxus Al dan niet in menging met inheemse schaduwboomsoorten en -struiken: beuk, esdoorn, linde, tamme kastanje hazelaar, hulst, gewone vogelkers

Donker weerbaar loofbos Praktijkvertaling Donker weerbaar loofbos Gemengd structuurrijk inheems bos met: Gd, eik, berk, vogelkers (en Ae) en linde, beuk, esdoorn, tamme kastanje, fladderiep, esp, hulst, hazelaar, …. Verjonging vindt plaats in de onderetage voordat er voldoende licht aanwezig is voor de verjonging van Amerikaanse vogelkers

Bosgroep Praktijkvertaling Beheersmaatregelen verjongingseenheid staat centraal, steeds opletten met wilddruk aanplanten ontbrekende soorten selectief bevoordelen gewenste soorten

Praktijkvertaling Aanplant onder scherm

Praktijkvertaling Aanplant op kapvlakte

Aanpak Bosgroep Selectie op verjongingseenheid Praktijkvertaling Selectie op verjongingseenheid Selectief bevoordelen gewenste soorten: voorafgaand aan groepenkap bij bodembewerking in, jonge-, dichte-, stangen- of stakenfase  foto’s

Selectie bij bodembewerking Praktijkvertaling Selectie bij bodembewerking

Praktijkvertaling Selectie op verjongingseenheid in, jonge-, dichte-, stangen- en/of stakenfase

Praktijkvertaling

Praktijkvertaling

Praktijkvertaling Vrijstellen alleen indien noodzakelijk

Praktijkvertaling

Praktijkvertaling Onze opvolgers hebben de keuze

van bestrijden (ongewenste soorten) naar bevorderen (gewenste soorten) Praktijkvertaling van bestrijden (ongewenste soorten) naar bevorderen (gewenste soorten)

Bosgroep - Communicatie Praktijkvertaling Intern aanpak ontwikkeld samen met beheerders 5 voorbeeldbedrijven 5000 ha weerbaar bos in beheerplanning Extern workshops excursies voor beheerders en eigenaren beheerhandleiding presentatie op voorjaarsvergadering KNBV april 2013 www.invexo.eu

Aanpak ANB Vlaanderen Praktijkvertaling .

Aanpak ANB Vlaanderen Praktijkvertaling Bestrijden ≠ eeuwig uitroeien tot laatste exemplaar is verdwenen = de soort voldoende lang systematisch benadelen zodat andere soorten de bovenhand halen .

Aanpak ANB Vlaanderen Ecologie van de soort  2 zinvolle strategieën : Praktijkvertaling Ecologie van de soort  2 zinvolle strategieën : de zaaddruk sterk verminderen want invasie vertrekt vanuit plaatsen waar de soort massaal aanwezig is invasievensters zeer lang gesloten houden want dan kan Amerikaanse vogelkers zich moeilijk uitbreiden Voor elke strategie zijn varianten mogelijk. Kies strategie naargelang beheerdoelstelling van gebied. .

Aanpak ANB Vlaanderen Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen Praktijkvertaling Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen . Variant 1 Grote oppervlakte in beheer (min. paar honderd ha) + belangrijk aandeel open natuur of ijle bossen in beheerdoelstelling Strategie hoofdbehandeling + nabehandeling + gemiddeld om de 5 jaar nazorg gedurende 20-30 jaar Ervaring sinds 1994-1995 in Pijnven, Ravels, Gruitroderheide

Aanpak ANB Vlaanderen Variant 1 Praktijkvertaling Variant 1 Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen . Variant 1

Aanpak ANB Vlaanderen Variant 1 Praktijkvertaling Variant 1 Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen . Pijnven Amerikaanse vogelkers onder controle open plekken positieve impact op voorkomen van boompieper, bruine eikenpage, …

Aanpak ANB Vlaanderen Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen Praktijkvertaling Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen . Variant 2 Kleine oppervlakte (<1 – 10 ha) ingebed in boscomplex met veel Amerikaanse vogelkers, beheerdoelstelling = meer inheems loofhout Strategie systematisch AV benadelen en zaailingen en jonge boompjes van andere soorten bevoordelen tot een gevarieerde kruid- en struiklaag van andere soorten het invasievenster sluit methoden: “wieden in spinaziebed”, bloeiende takken afknippen, knakken, ringen, pruikenbomen Ervaring: experimenten bosgroepen Antwerpse Kempen (Sus Willems)

Aanpak ANB Vlaanderen Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen Praktijkvertaling Strategie 1: de zaaddruk sterk verminderen . Variant 1 (min. paar honderd ha) Variant 2 (<1 – 10 ha) Wat met oppervlaktes 10 - < 100 ha ingebed in boscomplex met veel Amerikaanse vogelkers?  GEEN SLUITEND RECEPT Kijken, nadenken en ingrijpen op basis van kennis van de ecologie van de soort

Aanpak ANB Vlaanderen Strategie 2: de invasievensters gesloten houden Praktijkvertaling Strategie 2: de invasievensters gesloten houden .

Aanpak ANB Vlaanderen Strategie 2: de invasievensters gesloten houden Praktijkvertaling Strategie 2: de invasievensters gesloten houden Variant 1 Weinig Amerikaanse vogelkers aanwezig + rijke bodem Strategie ‘wees niet bang van AV’ ontwikkel een structuurrijk bos en AV speelt geen hoofdrol

Aanpak ANB Vlaanderen Strategie 2: de invasievensters gesloten houden Praktijkvertaling Strategie 2: de invasievensters gesloten houden Variant 2 Actief boomsoorten inplanten met hoge schaduwtolerantie Europese vogelkers, hazelaar, gewone esdoorn, hulst, haagbeuk, winterlinde, taxus, beuk, … Zie concept bosgroep Zuid-Nederland Gevoeligheid storm en andere verstoring?

ANB- Communicatie Intern regiobeheerders boswachters arbeiders Extern Praktijkvertaling Intern regiobeheerders boswachters arbeiders Extern www.invexo.eu ‘Beheerdoelstellingen realiseren in aanwezigheid van Amerikaanse vogelkers’ Verwacht: ‘Strategieën en methoden ten aanzien van Amerikaanse vogelkers’

Conclusie Genuanceerde aanpak: niet zomaar overal en altijd bestrijden Blijvende evaluatie nodig Raamwerk is er, maar nog ruimte voor discussie .