RO en duurzame energieopwekking Gerrie Fenten Programmacoördinator Energie en Ruimte DGRW – Water en Bodem 3 april 2017

Opzet presentatie Energieakkoord Ruimtelijke impact: hoezo? Rijksstructuurvisies; wind op land, wind op zee, ondergrond Overige vormen DE Hoe verder? Ministerie van Infrastructuur en Milieu 3 april 2017

10 pijlers uit Energieakkoord Energiebesparing Opschalen hernieuwbare energie Stimuleren decentrale opwekking Energietransportnetwerk gereed ETS versterken Kolen en CCS Mobiliteit Werkgelegenheid en scholing Commercialisering voor groei en export financiering 10 pijlers uit het Energieakkoord; accent nu in op 2 en 3 omdat opschalen van hernieuwbare energie (wind, zon, etc) inclusief transport en opslag grootste ruimtelijke consequenties heeft. Ministerie van Infrastructuur en Milieu 4/3/2017

Waar staan we: 4%

Ramingen voor 2020

(Mogelijke) energiemix Energieakkoord Optie Bijdrage in 2012 (CBS) Bijdrage 2020 (PJ) Aandeel in 14% in 2020 Wind op land 16 54 (6000MW) 2,6 Wind op zee 3 27 (3450MW) 1,9 Bij- en meestook 12 25 1,2 Zon PV 1 0,6 Geothermie 0,5 11 Overig 64 163 7,8 Totaal 97 292 14 54 PJ is 6000 MW wind op land 27 MW wind op zee is 3450 MW

Ruimtelijke impact Bron Netwerk Afnemer Stakeholders …… Directe effecten Indirecte effecten …... Structuur-effecten

Ruimtelijke impact bron de opbrengst van de verschillende energiesoorten per m2 (onderaan staat de hoogste opbrengst per m2, hoe hoger hoe minder w/m2 - groei van de windmolen en daarmee ook de ruimtelijke impact 3 April 2017 Ministry of Infrastructure and the Environment

Ruimtelijk impact nog groter ……………… m2 energiesoort + > vervoersstromen > onder- en bovengronds netwerk > ruimtebeslag stank, geluid, gevaar > opslag > … de beelden laten zien dat de ruimtelijke impact groter is dan bijvoorbeeld een biomassacentrale of een windmolen. er zijn boven- en ondergronds netwerken nodig die het ondersteunen, er zijn onderhoudswegen nodig voor windmolens, vanwege geluidsoverlast kan er niet dichtbij worden gebouwd, … 3 April 2017 Ministry of Infrastructure and the Environment

Keten wind Nu: 2000 masten land 96 masten zee + landschapsbeleving + radarverstoring + hinder (slagschaduw en geluid) + interferentie andere gebruiksfuncties 2050: < 8.000 masten land < 20.000 masten zee PBL - Ministerie IenM 10

Keten biomassa Nu : Ca. 467 installaties + infrastructuur + hinder 2050: Veel installaties op verschillende schaalniveaus Bij grootschalige inzet moet meer dan 80% van de biomassa geïmporteerd worden  ruimteclaim in het buitenland Verdringing voedselproductie PBL - Ministerie IenM 11

Keten bebouwde omgeving Nu : panelen op daken en gevels, beperkte zichthinder 4 locaties geothermie, 42.000 WKO en buitenluchtwarmte 2050: evt. zonneakkers 10-100 tallen geothermie 100.000-en WKO …. Zon elektrisch en thermisch Beperking in beschikbaarheid daken en gevels Obv bestaande techniek en ervaring zijn de mogelijkheden voor geothermie nog erg onzeker. Er zijn ruimtelijke beperking door interferentie met ander ondergronds gebruik. Geothermie, WKO en buitenluchtwarmte zijn communiceerbare vaten. Meer gebruik van het één vermindert de potentie van de ander. De potentie wordt ook lager wanneer veel bespaard wordt op de warmtevraag. Met een lagere warmtevraag renderen investeringen minder snel. Warmteverliezen tijdens transport zijn relatief groot, daarom moeten bron en gebruiker dicht bij elkaar liggen. PBL - Ministerie IenM 12

Netwerk (opslag) Ook de netwerken waarmee energie getransporteerd wordt veranderen onder invloed van de transitie: Steeds meer en diverse bronnen Consumenten worden óók producenten: omkering van het netwerk Beperkte voorspelbaarheid van het aanbod (wind en zon). Omdat vraag en aanbod altijd met elkaar in balans moeten zijn, moet flexibiliteit worden ingebouwd met regelbare gascentrales en opslag, van stuwmeer tot buurtbatterij. PBL - Ministerie IenM 13

SV Windenergie op land +bestuurlijke afspraken Grootschalige locaties in SV wind op land Provincies leggen uiterlijk 30 juni 6000 MW ruimtelijk vast Provincies zullen RO+vergunningen procedures afronden voor 1 januari 2018 Rijk en provincies zorgen voor randvoorwaarden (bv. aanpassing regelgeving)

Wind op zee Ontwerp structuurvisie windenergie op zee 20 december 2013: kabinetsbesluit ontwerp-Rijksstructuurvisie Streven medio 2014: vaststelling Rijksstructuurvisie Haalbaarheidstudie binnen 12-mijlzone Fase 1: Quick scan => 5 gebieden Mei 2014: Kabinetsbesluit Haalbaarheidsstudie Daarna eventuele Structuurvisie. Uitwerking gebieden Nationaal Waterplan

Structuurvisie Ondergrond (STRONG) Drukte in de ondergrond vraagt om beleid Afwegingskader mijnbouwvergunningen Ondiepe ondergrond: ‘zoek kansen’ voorbeelden / gebieden die nader uitgewerkt kunnen worden Ministerie van Infrastructuur en Milieu 3 april 2017

Warmte: 140 PJ Zonne-warmte Bodemenergie: geothermie en WKO Buitenluchtwarmte Biomassa Afvalverbrandingsinstallaties Houtkachels: bedrijven en huishoudens Biomassaverbranding Biogas uit stortplaatsen Biogas uit rioolzuiveringsinstallaties Biogas uit co-vergisting en mest Randvoorwaarden: Aanbod en vraag dicht bij elkaar warmtenet Ministerie van Infrastructuur en Milieu 3 april 2017

Zon PV Ministerie van Infrastructuur en Milieu 3 april 2017

Gemeenten (en provincies) Realisatie doelen DE Initiatief bij de markt; burgers en bedrijven Overheid: randvoorwaardelijk kader Ruimtelijke impact is groot RO is gedecentraliseerd Gemeenten (en provincies) ga nu aan de slag met ruimtelijke inpassing DE Visievorming, structuurvisie, bestemmingsplannen Ministerie van Infrastructuur en Milieu 3 april 2017