Cultuur in de spiegel Naar een doorlopende leerlijn geïntegreerde cultuureducatie Cultuur leert anders, 11 december 2009 Barend van Heusden Afdeling Kunsten, Cultuur en Media, Rijksuniversiteit Groningen

Inleiding: stand van zaken Inhoud Inleiding: stand van zaken Theorie (Raam)leerplan

Cultuur in de Spiegel, een jaar later… Wat wilden (willen) we? Samen met scholen de vruchtbaarheid onderzoeken van een theoretisch kader en een raamleerplan voor de ontwikkeling van een doorlopende leerlijn geïntegreerde cultuureducatie.

Cultuur in de Spiegel, een jaar later… Waarom? Wat verwacht(t)en we? Duidelijkheid over de inhoud van cultuureducatie (wat is cultuureducatie?) Samenhang intern en extern (geïntegreerde cultuureducatie) Aansluiting bij de ontwikkeling van kinderen (een doorlopende leerlijn) Versterken van de kwaliteit en de status van cultuureducatie (‘boven de streep’)

Cultuur in de Spiegel, een jaar later… Hoe ver zijn we? Inhoud: cultuureducatie is educatie in cultureel zelfbewustzijn (culturele zelfreflectie of metacognitie) Samenhang: we onderscheiden vier culturele basisvaardigheden, twee niveaus van cultuur en (verschillende) media Aansluiting: we doen nu onderzoek naar de ontwikkeling van het zelfbewustzijn van kinderen en jongeren (4-18+) Kwaliteit en status? Publicatie ‘Grond onder mijn voeten’ (slo)

Cultuur is: je geheugen gebruiken om een steeds veranderende werkelijkheid te (her)kennen - er vorm en betekenis aan te geven. Cultuur is dus nooit ‘af’ - het is een voortdurend proces. Caravaggio (1573-1610), Medusa (na 1590) Calvino, Zes memo’s voor het volgende millennium (1988)

Cultuur is ‘recycling’ van geheugen “Culture always builds on the past” “The past always tries to control the future” (RIP – A remix Manifesto)

Paulus Potter, De stier (ca 1646)

Mark Tansey The Innocent Eye Test (1981)

Cultuur kent vier basisvormen (‘basic skills’): Waarneming (gevoel, akoestisch, visueel) Verbeelding (techniek; design; zorg) Conceptualisering (taal, symboolsystemen) Analyse (modellen, structuren, wiskunde)

De vier basisvaardigheden Cognitie (cultuur) accommodatie assimilatie concreet Perceptie (schemata) Verbeelding (artefacten) abstract Analyse (structuren) Conceptualisering (taal, symbolen)

De hedendaagse cultuur Van modern (via postmodern) naar pragmatisch, onder invloed van democratisering mondialisering (migratie, media) commercialisering Modern (sinds 18e eeuw): onderzoekend - realisme, romantiek en avant-garde Pragmatisch: cultuur is een proces, iets dat je doet, en dat brengt verantwoordelijkheid met zich mee (activisme, ‘ethical turn’) Saul Steinberg, Emigration (1965)

We maken gebruik van verschillende media (of dragers): ons lichaam (bijvoorbeeld gebaren, klanken, rituelen), voorwerpen (bijvoorbeeld een trommel, een kledingstuk, een gerecht), taal (gesproken en geschreven), en allerlei grafische symbolen (tekeningen, plaatjes, schema’s, foto’s, video).

Als we ons afvragen wat ‘de cultuur’ van onze leerlingen is, dan vragen we dus naar: hun persoonlijke en gedeelde geheugen; de werkelijkheid waar ze in leven; de culturele basisvaardigheden waarover ze beschikken; de media waarvan ze gebruik maken.

Vormen van zelfbewustzijn of metacognitie: Cultuur kan betrekking hebben op cultuur: het cultureel zelfbewustzijn of metacognitie Vormen van zelfbewustzijn of metacognitie: (zelf)waarneming (zelf)verbeelding (kunst) (zelf)conceptualisering of (zelf)begrip (ideologie) (zelf)analyse (filosofie; wetenschap)

Svyato (Viktor Kossakovsky, 2005)

Dimensies van zelfbewustzijn Metacognitie accommodatie assimilatie concreet Zelfperceptie (zelfbeeld) Zelfverbeelding (kunst) (mythe) abstract Zelfanalyse (filosofie, wetenschap) Zelfconceptualisering (religie, ideologie)

Het zelfbewustzijn is de basis voor ons (bewuste) handelen. Cultureel zelfbewustzijn is persoonlijk (individueel) gemeenschappelijk (collectief; historisch) menselijk (universeel) In het cultuuronderwijs (kunstvakken, geschiedenis, maatschappijleer, filosofie) ontwikkelen we dit zelfbewustzijn in al zijn vormen.

Over welke basisvaardigheden beschikken ze? In welke media? Voor het onderwijs is natuurlijk vooral van belang dat we proberen te bepalen hoe leerlingen dit culturele zelfbewustzijn in al zijn verscheidenheid kunnen ontwikkelen: over welke kennis en over welke vaardigheden zouden ze moeten kunnen beschikken? Als we vragen naar het culturele zelfbewustzijn van leerlingen (of van een leerling), dan vragen we niet alleen naar hun cultuur (zoals hiervoor), maar vooral naar de manier waarop ze op hun eigen cultuur (op hun leven!) reflecteren. Hoe ervaren ze hun leven, hoe kijken ze ernaar, wat weten en vinden ze ervan, wat denken ze erover? Over welke basisvaardigheden beschikken ze? In welke media? Alleen productief, of ook receptief?

Voor het onderwijs is natuurlijk vooral van belang dat we proberen te bepalen hoe leerlingen dit culturele zelfbewustzijn in al zijn verscheidenheid kunnen ontwikkelen: over welke kennis en over welke vaardigheden zouden ze moeten kunnen beschikken?

Snorro, de gemaskerde held “Wie ben je werkelijk, dat is de vraag die Snorro aan het publiek stelt. Ik wil graag dat kinderen meegaan in het verhaal, zij zijn onzeker en zitten vol twijfel. Ze zijn op zoek naar hun eigen persoonlijkheid.” “Snorro zijn of niet zijn, dat is de vraag.” “Dubbelleven leidt tot bedrog (…) dat is het werkelijk dramatische verhaal van Snorro. Ik hoop dat kinderen en volwassenen zich erin herkennen.” (Dick van den Toorn)

Kunst of amusement? Bij de verbeelding van menselijk handelen kan de nadruk liggen op het bewustzijn, of op de handeling – dit is de basis van het onderscheid tussen kunst (perspectief van het bewustzijn) en amusement (perspectief van de handeling) Het verschil tussen kunst en amusement is dus geen kwestie van waarde – maar van perspectief; er is slechte en goede kunst, en er is slecht en goed amusement.

1) Wat is de cultuur van de leerlingen, waar ze op reflecteren 2) Over welke basisvaardig-heden beschikken ze? Waarneming Verbeelding Begrips-vorming Analyse 3) Welke media beheersen ze? 4) Productief en / of receptief? Lichaam meditatie, spiegelen dans, muziek, mime, spel stereotype houding (zoals een militaire houding) ervaring van krachten die op het eigen lichaam werken Voorwerpen spiegel sculptuur, instrumentale muziek mode, versieringen, vormgeving en architectuur anatomisch model van het lichaam Taal poëzie (lyriek) lied, verhaal, drama geschiedenis, satire, betoog mens- en cognitieweten-schap Grafische symbolen (zelf)portret, foto- en film­beelden de meeste beeldende kunst, games stereotype beelden, grafische symbolen (zoals vlaggen) grafiek van bevolkingsgroei partituur

Welke aspecten van cultuur behandelen we (erfgoed)? Waarom? Leeftijd: 4/5/…/16/17/18 jaar Welke aspecten van cultuur behandelen we (erfgoed)? Waarom? Bijvoorbeeld: bij Sinterklaas Voor wie zijn deze aspecten van belang? (aansluiting bij veranderende cultuur) 2. Wat weten we over het zelfbewustzijn (de metacognitie) op deze leeftijd? Hoe sluiten we aan bij de ontwikkeling van het zelfbewustzijn? 3. Welke vaardigheden gebruiken (leren) we? Waarnemen, verbeelden, conceptualiseren, analyseren. 4. Welk medium (media) gebruiken we? (Media-educatie) 5. Productief en/of receptief? (Maar altijd actief) 6. Welke onderwijsmaterialen / middelen gebruiken we? 7. Welke werkvorm(en), didactiek gebruiken we?

8. In welke vakken / leergebieden brengen we cultuureducatie onder? 9. Hoe is de samenhang tussen vormen van cultuureducatie? Is er samenhang met ander onderwijs? 10. Wat en hoe beoordelen we? Waarom? 11. Wat is het minimum niveau (intro)? Waarom? 12. Wat is het streefniveau? Waarom? 13. Hoe is de aansluiting bij eindtermen / kerndoelen? 14. Hoe is de aansluiting bij het profiel en de context van de school? 15. Wat vragen wij van welke aanbieders? 16. Welk (bestaand) aanbod sluit aan bij onze vraag?

Father and daughter (Michael Dudok de Wit, 2000) Skhizein (Jérémy Clapin,2008) Dicht/Vorm VPRO – Eeuw van de stad

Vormen van cultureel zelfbewustzijn (denk bijvoorbeeld aan Sinterklaas, of aan een musical) zijn meestal combinaties van verschillende basisvaardigheden en van verschillende media.   Het vermogen tot zelfbewustzijn in al zijn verschillende vormen ontwikkelt zich in de loop van de kindertijd en jeugd. Die ontwikkeling vormt de basis voor een doorlopende leerlijn cultuureducatie.

Cultuur in de Spiegel, een jaar later… Hoe gaan we verder? 2009: leertraject afronden (Verkenningsnotitie slo) 2009-2010: visieontwikkeling; leerplan cultuureducatie; eerste experimenten 2010-2011: experimentele fase: uitvoering leerplan; bijstelling, evaluatie 2011-2012: experimentele fase: uitvoering leerplan; evaluatie.

Dank voor uw aandacht. www.cultuurindespiegel.nl Pablo Picasso, Meisje voor de spiegel (1932)