REFLECTIE OP REFLECTIE Geert Kinkhorst Hogeschool Utrecht 2013 geert.kinkhorst@hu.nl

Praktijkobservaties Veel studenten hebben een hekel aan reflectie en leren er weinig of niets van Portfolio’s docenten: reflectie niet veel beter dan bij studenten Reflectieve leeractiviteiten worden niet als zodanig herkend Beoordeling reflectie is problematisch Geslaagde reflecties leiden tot krachtige en duurzame leerresultaten

Waarom hebben studenten vaak een hekel aan reflectie ? Resultaat is niet interessant: op het verkeerde moment (mosterd na de maaltijd) niet over interessante ervaringen geen eigen vraag of doel geen nieuw gezichtspunt dat cognitieve spanning oproept; blijven hangen in wat je al weet je leert er niet van: weinig of geen feedback op resultaat Proces is moeizaam: onduidelijkheid over activiteiten, resultaten en criteria

Vragen rond reflectie Kunnen studenten reflecteren ? Hoe wordt reflectie zinvol en spannend ? Welk niveau kun je verwachten en hoe toets je dat ?

Kunnen studenten reflecteren ? Cognitieve ontwikkeling

Functies prefrontale cortex Planning en programmering van het eigen gedrag: cognitieve controle Probleemoplossend gedrag Zelf geïnitieerd zoeken Impulsremming, filtering Cognitieve flexibiliteit: het wisselen van concept Zelfevaluatie in relatie tot gestelde doelen en sociale normen Evaluatie van intenties en beleving van anderen Kiezen op grond van sociale, emotionele en rationele criteria Bron: Jolles, J., et al., Brain Lessons. A contribution to the international debate on Brain, Learning & Education. NOW, 2006.

Ontwikkeling prefrontale cortex Functionele ontwikkeling als controlecentrum voltooit zich in de adolescentie, ± 16-25 jaar rijping bij jongens later dan bij meisjes individuele verschillen in tempo ontwikkeling niet autonoom: omgeving van invloed op effectiviteit en efficiëntie Bron: Jolles, J., et al., Brain Lessons. A contribution to the international debate on Brain, Learning & Education. NOW, 2006.

Hoe wordt reflectie zinvol en spannend ? Helderheid over (deel)activiteiten, resultaten en criteria, uitgewerkte voorbeelden van reflectie Betekenisvolle ervaringen als object van reflectie Cognitieve spanning die prikkelt tot reflectie Dialoog: deskundige en/of uitdagende feedback Beschikbaarheid nieuwe, geobjectiveerde perspectieven: analysemodellen Mogelijkheid om reflectieresultaat productief te maken: geen mosterd na de maaltijd

Reflectie : definitie Reflectie is het onderzoek van ervaringen naar het handelen en de onderliggende oordeelsvorming met als doelen: beter in je vak te worden, vakexpertise te ontwikkelen (methodiekreflectie) je persoonlijke effectiviteit te vergroten, door zelfkennis meer bewuste keuzes en regie (zelfreflectie)

Gedrag en aannames Ons gedrag gestuurd door aannames Grotendeels op automatische piloot Reflectie is overgaan op handbediening Voorbeeld docent reageert op vraag student

Tacit knowledge Reageren op vraag van student: Vraag beantwoorden Andere vraag beantwoorden Vraag terugspelen Vraag doorspelen Vraag afwijzen Vraag bevragen Vraag herformuleren Vraag in stelling omzetten

Twee soorten oordeelsvorming Reflectie en oordeelsvorming Twee soorten oordeelsvorming Perceptie Intuïtie Redeneren Proces Snel Automatisch Parallel Moeiteloos Associatief Inflexibel Emotioneel Traag Gecontroleerd Serieel Inspannend Regel gestuurd Flexibel Neutraal Inhoud Percepties In hier en nu Gebonden aan stimuli Conceptuele representaties Over verleden, heden en toekomst Kunnen door taal worden opgeroepen Blinde vlekken Overgeneralisaties Rationalisaties Naar D.Kahnemann in http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/kahnemann-lecture.pdf

Twee soorten reflectie Methodiekreflectie Zelfreflectie Kennisontwikkeling: vakmanschap Persoonlijke effectiviteit: zelfsturing Betreft grotendeels bewust handelen Betreft grotendeels onbewust handelen Expliciete, formele kennis, handelingen en redeneringen Impliciete ervaringskennis, automatisch gedrag en intuïtieve oordeelsvorming Hypothesetoetsing Open zoektocht Ervaring betekenis geven vanuit theorie Bewustwording en onder regie brengen van gedrag

Zelfreflectie Reflectie Episode Ervaring Werkmodel Ervaring Feiten | Beleving Eigen aandeel Doel of vraag 1. Beschrijven Ervaring 3. Analyse vanuit nieuwe perspectieven Bewustzijn Aannames Oordelen Opvattingen Emoties Normen Waarden Alternatieven 2. Evalueren Feedback Analysemodellen Feedback 5. Consequenties verkennen Ervaring Bijgestelde aannames Gedragsalternatieven Werkmodel 4. Generaliseren

Reflectie vraagt: Boodschappenlijstje operationalisering een ontworpen leerproces een dialogisch proces cognitieve spanning geobjectiveerde perspectieven

Leeromgevingen Expliciete reflectiedemonstratie in theorielessen Reflectieopdrachten koppelen aan praktijkleren Dialogische omgevingen: intervisie/supervisie/casuïstiekbesprekingen/reviews halverwege projecten Workshops over deelvaardigheden en analysemodellen Afschaffen van open, individuele, schriftelijke reflectieopdrachten aan het eind van een taak Reflectie vooral gericht op uitbreiding gedragsrepertoire, minder of niet op motieven en verantwoording

Stappen, niveaus en criteria zelfreflectie Startniveau Eindniveau Beschrijving Onduidelijk afgebakend incident: kluwen Geen scheiding tussen feiten en beleving. Eigen aandeel onduidelijk Duidelijk afgebakend incident. Scheiding tussen feiten en beleving Eigen aandeel duidelijk Evaluatie Betekenis en impact onduidelijk Geen expliciete criteria Externe attributie Ongerichte vraag of doel Betekenis en impact helder Expliciete criteria Gerichte vraag of doel Analyse Subjectief , ongewijzigd perspectief Beperkt tot handelingsniveau Jumping to conclusions Een of meer geobjectiveerde perspectieven: feedback, analysemodellen. Analyse van oordeelsvorming om aannames te onderzoeken en aan te passen Generalisering Beperkt zich tot incidentele ervaring Formuleert globaal inzicht en/of voornemen Thematiseert n.a.v. vergelijkbare situaties Formuleert keuzes in oordeelsvorming en gedrag Verkent consequenties

Aanbevolen literatuur Argyris C.,(1991) Teaching smart people how to learn. Harvard Business Review. http://pds8.egloos.com/pds/200805/20/87/chris_argyris_learning.pdf Argyris C. & D.Schön, (1974)Theory in practice: Increasing professional effectiveness. San Francisco: Jossey-Bass Publishers. Dijksterhuis A., (2007) Het slimme onbewuste. Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker Gilovich, T., D. Griffin & D. Kahneman (Eds.), (2002) Heuristics and biases. Cambridge: Cambridge University Press Gladwell, M. (2005) Blink. Little Brown and Company, Kegan, R. & L.L.Lahey. (2001)How the way we talk can change the way we work. San Francisco: Jossey-Bass Publishers. Kinkhorst, G.F., (2010)‘Didactische ontwerpregels voor reflectie onderwijs’. Onderwijsinnovatie. Heerlen: Open Universiteit. http://www.educatie.onderzoek.hu.nl/~/media/sharepoint/Lectoraat%20Beroepsonderwijs/2010/artikel%20OI%20Reflectie.pdf Schön, D. A. (1983) The reflective practitioner: How professionals think in action. New York: Basic Books Inc. Websites http://nobelprize.org/nobel_prizes/economics/laureates/2002/kahneman-lecture.html http://www.infed.org/thinkers/argyris.htm http://www.infed.org/thinkers/et-schon.htm

We moeten expliciete reflectiedemonstratie in theorielessen gaan geven Leeromgevingen We moeten expliciete reflectiedemonstratie in theorielessen gaan geven

Leeromgevingen Open, individuele, schriftelijke reflectieopdrachten aan het eind van een taak moeten we afschaffen

Leeromgevingen Reflectieopdrachten moeten we, als dat mogelijk is, altijd koppelen aan praktijkleren