Herodotos: Clash of the Tyrants NKV lezing 15 april 2011

Een actueel thema!

Inhoud van deze lezing Op zoek naar de politieke gezindheid van Herodotos ‘... Herodotus was an admirer of Pericles and the Athenian democracy’ (Harvey 1966) ‘... refuses to inter-pret facts in the light of a theory, political, moral, philosophical, or religious’ (Waters 1972)

Een fictieve discussie Monarchie Oligarchie Democratie Otanes tegen - monarch ongeremd - machtswellust geen mening voor gelijke rechten allen functies verantwoord brede beslissingen Mega-byzos - beste besluiten van beste mannen grilligheid/willekeur geen expertise Dareios beste man aan macht plannen veiligst leidt to monarchie - traditie onderlinge ruzie - leidt tot monarchie criminaliteit

Lof voor de democratie ‘De macht van Athene nam dus steeds meer toe. Hiermee is eens te meer bewezen dat politieke vrijheid (isogoriê) in alle opzichten een zaak van belang is. Want toen de Atheners nog onder de tirannie gebukt gingen, waren zij op het slagveld nooit succesvoller dan hun nabuurstaten, maar sinds hun bevrijding zijn ze onverslaanbaar gebleken. Dit toont aan dat zij in een afhankelijke positie opzettelijk hun plicht verzaakten, net als slaven die noodgedwongen voor een meester (despotês) werken. Maar na het verkrijgen van de vrijheid was iedere Athener bereid zich volledig in te zetten voor zijn eigen belangen.’ (Historiën 5.78)

Punten van kritiek In de woorden van Megabyzos en Dareios: ‘Niets is zo grillig als de massa ‘Het volk kan niet nadenken’ ‘Wanneer het volk de macht heeft, is criminaliteit (kakotês) niet te vermijden’ Spanbord bij het studentenprotest van afgelopen dinsdag 12 april

Kwinkslag of politiek credo? ‘Hierdoor blijkt maar weer dat het veel eenvoudiger is de massa (pollous) om de tuin te leiden dan de eenling, want Aristagoras was niet in staat geweest de Spartaan Kleomenes te misleiden, terwijl hem dat bij dertigduizend Atheners geen moeite kostte...’ (Historiën 5.97)

De Kwestie Thasos 493: gedwongen overgave; vernietiging stadsmuren 463: vijandige overname; vernietiging stadsmuren Het eiland Thasos (nu Thassos) ligt in het noorden van Griekenland en werd als één van de eerste Griekse poleis aangevallen door de Perzen.

Alleenheersers in Herodotos 1. Koningen van niet-Griekse volkeren (prototype: de Koning der Koningen) 2. Tirannen over Griekse volkeren Over de turannos: waarde-vrije term (maar turannis kan slecht worden ingevuld!) heeft niet per se de macht gegrepen (maar meestal wel!)

Het despotisch profiel 1. Hard, zelfzuchtig en onbenaderbaar ‘... daarbij werd bepaald dat niemand rechtstreeks toegang tot de koning had, maar dat elk contact via tussenpersonen moest lopen. Geen mens mocht een blik op de koning slaan en het was iedereen streng verboden in zijn bijzijn te lachen of te spuwen.’ (Historiën 1.99) Een belangrijke reden voor de volksopstand in Egypte was het feit dat president Mubarak jarenlang niets deed met klachten over armoede, ziekte en werkloosheid.

2. Gebrek aan controle Prototype: de waanzinnige vorst Kambyses ‘... hij zei triomfantelijk tegen de vader: ‘Zeg me eens eerlijk: heb jij wel eens iemand met zo’n vaste hand zien schieten?’ Prexaspes begreep dat de man krankzinnig was. Hij vreesde voor z’n hachje en zei: ‘Heer, volgens mij kan zelfs de godheid niet zo nauwkeurig mikken.’ (Historiën 3.35) Silvio Berlusconi, l’intoccabile (‘de onaantastbare’). De premier en miljardair sleepte zich zonder een veer te laten door tientallen processen. Zou hij ook de Ruby-affaire ongeschonden overleven?

3. Van kwaad tot erger Otanes: ‘machtsmisbruik groeit met de voorspoed die iemand ten deel valt’. Kyros → Kambyses, Kypselos → Periander, Peisistratos → Hippias Idi Amin, ‘de slachter van Afrika’. Zijn grenzeloze ambitie kostte aan vele duizenden Afrikanen het leven. Op een gegeven moment noemde hij zich zelfs ‘koning van Schotland.’

Despotisme als kapstok Vorst Overschrijding Militaire mislukking Einde Kroisos Moord op Kandaules Zelfoverschatting Steekt Halys over Veldtocht tegen Perzen Slaafje van Kambyses Kyros - Steekt Araxes over Slag met Massageten Onthoofd Kambyses Doodt broer Trouwt met zus Trekt woestijn in Veldtocht tegen Ethiopië Sterft door gangreen Dareios Doodt Intafrenes Steekt Donau over Veldtocht tegen Skythen Sterft met incompleet rijk Xerxes Doodt familie Wreedheid Steekt Hellespont over Veldtocht tegen Grieken - (voorbij scope van Herodotos)

‘Het imperialistisch manifest’ ‘Ik heb immers van de ouderen onder ons gehoοrd dat wij Perzen nog nooit hebben stilgezeten sinds Cyrus Astyages van de troon heeft gestoten en wij de heerschappij van de Meden hebben overgenomen. Wij staan onder goddelijke leiding en omdat wij ons daaraan zo nauwgezet houden, gaat het ons steeds voor de wind. De veroveringen van Cyrus, Cambyses en mijn vader Darius zijn u genoegzaam bekend. Wat mij betreft, al sinds mijn troonbestijging ben ik erop bedacht om in deze eervolle positie niet bij mijn voorgangers achter te blijven en om de macht van het Perzische rijk net zo te vergroten als zij dat hebben gedaan. Welnu, ik heb een mogelijkheid gevonden om voor ons volk niet alleen roem te verwerven, maar ook een land dat zeker zo groot en rijk is als Perzië en misschien wel vruchtbaarder. Bovendien kunnen we in één moeite door onze gram halen…’ (Historiën 7.8a)

Kiest Herodotos partij? Er is veel aandacht voor de ‘slachtoffers’: - beschrijvingen van vreemde volkeren - omkering van traditionele triomfverhaal Ramses II behaalt de overwinning in de Slag bij Kadesh (1274 v.C.). De muren naast dit fraaie wand-reliëf in de tempel van Abu Simpel staan vol met heroïserende beschrijvingen van de zegevierende farao – en dat terwijl hij die slag verloren heeft!

‘Nomos is koning’ Volgens Herodotos (Historiën 3.38) zijn de Kallatische Indiërs kannibalen: ze eten hun vaders na hun dood op. De Grieken vinden dat afschuwelijk, maar Herodotos merkt neutraal op: ‘Zo is elk volk ervan overtuigd dat de eigen zeden niet te overtreffen zijn.’

Vorsten en tirannen hetzelfde Oosterse Koning Griekse Koning/Tiran eros - naar macht Deiokes, Xerxes Pausanias - naar sex Kambyses, farao, Xerxes Ariston beheersen lichaam zweep Kambyses, Dareios, Xerxes Kleomenes mutilatie Pheretime, Skythenvorst Periander, Pausanias vertrappen nomoi Kandaules, Kambyses Peisistratos, Periander

De boodschap van de Historiën?

Bibliografie Cartledge, P.: Herodotus and “the other”: a meditation on empire, in EMC/CV 34 n.s. 9:27-40 (1990). Dewald, C.: Form and Content: The Question of Tyranny in Herodotus, in K.A. Morgan (ed.) Popular Tyranny: Sovereignty and Its Discontents in Classical Athens, Austin 2002, pp. 25-58. Hartog, F.: The Mirror of Herodotus. The representation of the other in the writing of history. London 1988. [Een vertaling door Janet Lloyd van het oorspronkelijke Le miroir d’Hérodote. Essai sur la représentation de l’autre. Parijs 1980.] Harvey, F.D.: The Political Sympathies of Herodotus, Historia 15:254-55 (1966). Payen, P.: Comment résister à la conquête. Temps, espace et récit chez Hérodote, REG 108:308-38 (1995). Waters, K.H.: Herodotus and Politics, G&R n.s. 19:136-50 (1972).