stoffering van de openbare ruimte BEGINCOLLOQUIUM dinsdag 12 september 2006 inrichting en stoffering van de openbare ruimte; stoffering van de openbare ruimte student: Arjan A.G. uit het broek studentnummer: 0572817 afstudeercommissie: ir. R.A. Rutgers dr. ir. C.H. Doevendans drs. J.G.A. van Zoest Welkom bij dit begincolloquium. Dit colloquium is de afronding van mijn M4 project; ik zal tijdens deze presentatie laten zien waar ik mij mee bezig gehouden heb het afgelopen semester en waar ik mij de komende twee semesters mee bezig wil gaan houden. Na de presentatie heeft u de mogelijkheid te reageren op de dingen die u hoort/ziet. … het scheppen van openbare ruimte …

stoffering van de openbare ruimte Op de vorige slide stonden twee handen die elkaar nét niet raakten; ik heb het plaatje even uitvergroot. Weet iemand toevallig waar deze afbeelding te vinden is? (Dus nog niet zeggen wat het is…) Deze afbeelding is een uitvergroting van de plafondschildering op het plafond van de Sixtijnse Kapel in het Vaticaans Museum. Het is een detail van een van de scènes van het scheppingsverhaal. Op deze afbeelding schept God Adam, de eerste mens. Ik zal verderop in deze presentatie de link met de inrichting van de openbare ruimte duidelijk maken.

stoffering van de openbare ruimte Voor en tijdens de zomervakantie heb ik heel wat boeken gelezen. Deze stapel is een kleine indicatie; ik heb er nog een paar gelezen. Naast klassieke werken zoals Great Streets en A Pattern Language, ook specifieke literatuur met betrekking tot de inrichting van de openbare ruimte zoals Het Staat Op Straat en De Openbare Ruimte Van De Stad. Ik heb uit al deze verschillende werken geprobeerd een definitie te krijgen van de openbare ruimte en meer informatie te krijgen over de aspecten die een rol spelen bij de inrichting en vormgeving van deze openbare ruimte.

stoffering van de openbare ruimte STRAATCULTUUR PERIFERIE GRIEKSE AGORA ROMEINS FORUM utilitaire functies communicatieve functies psychische functies straatcultuur macro-niveau micro-niveau meso-niveau fysieke ruimte sociale ruimte symbolische ruimte HETEROTOPIA LANDSCHAPPEN parochialisering functionalisering esthetisering TYPOLOGIE thematisering comprimering koppeling openbare ruimte publiek domein veiligheid planologie citybranding economie omgeving agora filosofie morfologie gebruikersgroepen mental map plein/plaats straat laan boulevard/avenue passage mall gracht singel dijk park veld autosnelweg groensysteem watersysteem verkeerssysteem ondergronds systeem verkeersbord geluidsscherm bestrating wegwijzer abri plattegrond grenspaal zitmeubilair leunsteun kunstwerk glasbak afvalbak lantaarn bomen struiken Wat betreft de begrippen bestaat er een duidelijke meerlagigheid. Er is erg veel geschreven over de openbare ruimte; binnen bepaalde sleutelbegrippen is het mogelijk te verdiepen, maar ook om te verbreden. Er zijn eigenlijk meerdere lagen die betrekking hebben op de openbare ruimte. De symbiose van al deze lagen heeft wel wat weg van het scheppen van een ruimte; door systematisch de verschillende actoren te combineren, kan men de ruimte stofferen en inrichten. Het is als het ware een soort scheppingsverhaal.

stoffering van de openbare ruimte In het begin schiep God de hemel en de aarde. De aarde was nog woest en doods, en duisternis lag over de oervloed, maar Gods geest zweefde over het water. (Gen. 1: 1,2) “Openbare ruimte is de niet-bebouwde ruimte, het complement van de bebouwde en de geprivatiseerde ruimte. Het totale oppervlak van straten, pleinen, singels, parken, wegen en bermen.” (A. Geuze, 1992) “Een openbare ruimte is een plek of plaats bestemd én toegankelijk voor iedereen.” (A. Hosper, 1990) “De openbare ruimte van de stad. Dat zijn de straten, pleinen, parken en oeverkanten, waar iedereen gebruik van mag maken en die gemeenschappelijk bezit zijn van ons allemaal.” (G. van der Plas, 1990) “Openbare ruimte is van iedereen en tegelijkertijd van niemand; een collectieve rijkdom die armoedig wordt beheerd, een archeologische site van de architectonische geschiedenis en de frontlijn van de architectonische toekomst, product en producent van de gedachte over techniek, functie en beschaving, en over gevoelens van afkeer, onverschilligheid, liefde en ontzag.” (A. van der Woud, 1992) “Openbare ruimte is in essentie een ruimte die voor iedereen vrij toegankelijk is: openbaar is wat niet privé is.” (M. Hajer & A. Reijndorp, 2001) Een ander scheppingsverhaal staat in de Bijbel. De aarde was woest en doods; en zo wordt openbare ruimte vaak ook ervaren of omschreven, zoals A. van der Woud ook zegt. In stedebouwkundig opzicht is de openbare ruimte dus bestemd én toegankelijk voor iedereen. In eerste instantie hoeft hier geen programma voor te zijn, maar vaak ziet men toch dat men bepaalde stappen neemt om deze ruimte toch in te richten.

stoffering van de openbare ruimte God zei: ‘Het water onder de hemel moet naar één plaats stromen, zodat er droog land verschijnt.’ En zo gebeurde het. Het droge noemde hij aarde, het samengestroomde water noemde hij zee. En God zag dat het goed was. (Gen. 1: 9,10) Net zoals God het water naar een plaats liet stromen, zo bewerken wij het grondvlak door delen op te hogen, dijken aan te leggen, delen verlagen, geulen graven, terrasseren, helingbanen en andere bewerkingen. Deze bewerkingen hoeven niet altijd primair bedoeld zijn om het water af te voeren, maar het gebeurd wel als neveneffect. Hierdoor ontstaan vijvers en waterpartijen.

stoffering van de openbare ruimte God zei: ‘Overal op aarde moet jong groen ontkiemen: zaadvormende planten en allerlei bomen die vruchten dragen met zaad erin.’ En zo gebeurde het. De aarde bracht jong groen voort: allerlei zaadvormende planten en allerlei bomen die vruchten droegen met zaad erin. En God zag dat het goed was. (Gen. 1: 11,12) Ook in de stedebouw wordt groen er gewaardeerd in de openbare ruimte; van bomen tot hagen en van bloemen tot planten. In het boek Kleur Groen wordt zelfs een hele uiteenzetting gegeven per kleur per seizoen. Groen is een van de belangrijkste kleuren in de openbare ruimte.

stoffering van de openbare ruimte God zei: ‘Er moeten lichten aan het hemelgewelf komen om de dag te scheiden van de nacht. Ze moeten de seizoenen aangeven en de dagen en de jaren, en ze moeten dienen als lampen aan het hemelgewelf, om licht te geven op de aarde.’ En zo gebeurde het. (Gen. 1: 14,15) Net zoals God lichten maakte om licht te geven op de aarde, zo plaatsen ook wij verlichting in de openbare ruimte. Dit doen we om verschillende redenen. Ten eerste hebben we functionele verlichting, die bijvoorbeeld straten verlichten zodat het verkeer goed verlicht is. Daarnaast worden er ook aanlichten geplaatst; vooral speciale gebouwen worden vaak omringd door aanlichten zodat ze ook ‘s avonds nog te bewonderen zijn. Tot slot, als derde, plaatst men ook massaal sfeerverlichting. Een leuk actueel voorbeeld is de lichtjesroute die binnenkort in Eindhoven te volgen is.

stoffering van de openbare ruimte God zei: ‘Het water moet wemelen van levende wezens, en boven de aarde, langs het hemelgewelf, moeten vogels vliegen.’ En hij schiep de grote zeemonsters en alle soorten levende wezens waarvan het water wemelt en krioelt, en ook alles wat vleugels heeft. En God zag dat het goed was. (Gen. 1: 20,21) Naast de vogels en de zeedieren schiep God even later ook landdieren. Een factor waar wij mensen iets minder over te vertellen hebben, zijn deze dieren in de openbare ruimte. Ook Alexander noemt dit als een van de patronen in zijn werk A Pattern Language. Zo horen bij het strand meeuwen, op de Veluwe runderen en in het park eenden die je op zondagmiddag kunt voeren. Dieren spelen een belangrijke rol bij de beleving en ervaring van de openbare ruimte.

stoffering van de openbare ruimte God zei: ‘Laten wij mensen maken die ons evenbeeld zijn, die op ons lijken; zij moeten heerschappij voeren over de vissen van de zee en de vogels van de hemel, over het vee, over de hele aarde en over alles wat daarop rondkruipt.’ (Gen. 1: 26) Tot slot schiep God de mens om gebruik te maken van zijn schepping. Een stedebouwkundige vindt het ook prettig als men gebruik maakt van de openbare ruimte. Mensen die wandelen, personen die op een bankje zitten, kinderen die spelen op een glijbaan; allemaal zijn zij gebruikers van de openbare ruimte die als het ware geschapen is door de ontwerper.

stoffering van de openbare ruimte Helaas zitten er wel enkele haken en ogen aan mensen in de openbare ruimte. Zo vervuilen ze de openbare ruimte, of vernielen objecten. Ook moet men rekening houden met de mobiliteit van de mensen in de openbare ruimte; fietsenrekken en parkeervakken zijn vaak niet overbodig. Daarnaast is er nog een breed scala van objecten te noemen die geplaatst worden voor de gebruikers van de openbare ruimte. Voor meer informatie hierover kunt u mijn proloog lezen, die als download op mijn site staat.

stoffering van de openbare ruimte Zo werden de hemel en de aarde in al hun rijkdom voltooid. Op de zevende dag had God zijn werk voltooid, op die dag rustte hij van het werk dat hij gedaan had. (Gen. 2: 1,2) Dit zegt de HEER: De hemel is mijn troon, de aarde mijn voetenbank. Waar zouden jullie een huis voor mij kunnen bouwen? En wat zou mij als rustplaats dienen? (Jes. 66:1) Toch woont de Allerhoogste niet in een huis dat door mensenhanden is gemaakt, zoals de profeet zegt: “De hemel is mijn troon, de aarde mijn voetenbank. Hoe zouden jullie dan een huis voor mij kunnen bouwen – zegt de Heer –, een plaats waar ik kan rusten? (Hand. 7: 48,49) Nu was God dus klaar met Zijn schepping, en gaat Hij uitrusten. Ik vroeg me af hoe God dat zou doen. Een korte zoektocht leidde me naar een tekst van de profeet Jesaja, waarin staat dat de aarde de voetenbank van God is. In Handelingen 7 wordt naar deze tekst gerefereerd; dit zijn de enige passages die gaan over hoe God rust. Maar in ieder geval; dit is dus op een troon met zijn voeten op een bank.

stoffering van de openbare ruimte Zo werden de hemel en de aarde in al hun rijkdom voltooid. Op de zevende dag had God zijn werk voltooid, op die dag rustte hij van het werk dat hij gedaan had. (Gen. 2: 1,2) En zo rusten mensen eigenlijk ook uit; zittend op een bank, eventueel met de voeten omhoog. Er zijn veel verschillende banken; uitgevoerd in verschillende modellen, materialen, vormen en kleuren. De verschillende banken worden zo ook op hun eigen manier gebruikt. De afgelopen tijd heb ik daar wat meer op gelet, en het intrigeerde me hoe mensen gebruik maken van banken. Vanaf mijn studeerkamer heb ik zicht op een bankje waar ik al mensen op heb zien liggen slapen, een boek lezen, sociale contacten onderhouden, pauzeren en observeren. Dit heeft ertoe geleid dat ik mijn afstudeerthema wil gaan richten op straatbanken.

stoffering van de openbare ruimte aanleiding – literatuur – State of the Art – probleem – doel – vervolg - vragen Voorlopige probleemstelling: Welke straatbanken (zitmeubilair) vindt men in Mensfort/Rapenland (Woensel) en hoe wordt straatmeubilair gebruikt en gewaardeerd door de gebruikers? Onderwerp : straatbanken (zitmeubilair) Locatie : Mensfort/Rapenland (Woensel) Doelgroep : gebruikers straatbanken (zitmeubilair) Onderzoek : gebruik en waardering straatbanken (zitmeubilair) Als probleemstelling heb ik het volgende geformuleerd. Het onderwerp zijn de straatbanken/zitmeubilair zoals eerder omschreven. De locatie hiervoor is in eerste instantie de wijk Mensfort/Rapenland; dit gebied heb ik bewust redelijk klein gekozen zodat ik wel een compleet beeld kan geven. Daarnaast vindt men in dit deel van Eindhoven verschillende gebieden waar bankjes staan; van stedelijk tot natuurlijk. De doelgroep bestaat uit de gebruikers van straatbanken, en het onderzoek zal zich richten op het gebruik en de waardering van het straatmeubilair.

stoffering van de openbare ruimte aanleiding – literatuur – State of the Art – probleem – doel – vervolg - vragen Veel literatuur  weinig structuur Een historische uiteenzetting over straatbanken (zitmeubilair) 2. Een ordening van de bestaande straatbanken (in Eindhoven) 3. Een onderzoek naar de voorkeur van de gebruikers voor specifieke straatbanken in de openbare ruimte 4. Opzetten “catalogus” straatbanken gecombineerd met onderzoeksresultaat Het doel van dit afstudeerthema is om de diverse bronnen als het ware te kanaliseren; er is veel geschreven en gezegd over straatbanken, en met mijn afstuderen zal ik proberen hier meer structuur in aan te brengen. Deze structuur zal zich allereerst richten op een stukje geschiedenis, vervolgens een analyse van de bestaande situatie en tot slot een onderzoek naar de voorkeur van gebruikers. Uiteindelijk wil ik dan een soort “catalogus” samenstellen met hierin de verschillende straatbanken gecombineerd met de onderzoeksresultaten. Dit kan dan als naslagwerk dienen voor mensen die betrokken zijn bij het inrichten van de openbare ruimte in Eindhoven.

stoffering van de openbare ruimte aanleiding – literatuur – State of the Art – probleem – doel – vervolg - vragen Literatuurstudie geschiedenis van banken 2. Observatie bestaande straatbanken in Mensfort/Rapenland (Woensel) 3. Enquete/observatie gebruik straatbanken 4. Onderzoeksresultaat verwerken tot catalogus Zoals ik net als doel aangaf, zal ik me nu eerst nog een korte periode bezighouden met een stukje geschiedenis van de straatbank. Daarnaast zal ik in kaart brengen welke banken er waar in Mensfort/Rapenland staan door deze allemaal te fotograferen en weer te geven in een kaart. Vervolgens zal ik door middel van een enquête de voorkeur van gebruikers helder te krijgen, en door observatie zal ik het gebruik in beeld brengen. Tot slot zal ik alle bruikbare gegevens verwerken tot een catalogus, die als naslagwerk kan dienen voor geïnteresseerde partijen.

Kijk voor meer informatie ook eens op mijn site: stoffering van de openbare ruimte aanleiding – literatuur – State of the Art – probleem – doel – vervolg - vragen Kijk voor meer informatie ook eens op mijn site: www.student.tue.nl/q/a.a.g.u.h.broek of www.arjanuithetbroek.tk Welnu, dat was het voor nu. Als u vragen of opmerkingen heeft, hoor ik dat graag. U kunt deze presentatie binnenkort ook terugvinden op mijn site, waar overigens ook andere aan mijn afstuderen gerelateerde stukken te vinden zijn. Hartelijk dank voor uw aandacht.