Mismatch op de Vlaamse arbeidsmarkt Prof. dr Mismatch op de Vlaamse arbeidsmarkt Prof. dr. Marijke Verbruggen Faculteit EB – KULeuven Naamsestraat 69 – 3000 Leuven Marijke.Verbruggen@kuleuven.be

Deze presentatie Mismatch op de Vlaamse arbeidmarkt: stand van zaken Enkele oorzaken op een rij Hoe mismatch aanpakken? Bij werklozen In organisaties

Mismatch op de vlaamse arbeidsmarkt? 1/4 Mismatch op de vlaamse arbeidsmarkt?

Normale relatie tussen aantal werklozen en aantal vacatures In normale omstandigheden: een negatieve relatie (Beveridge Curve) Hoe meer vacatures, hoe makkelijker voor werklozen om job te vinden => lagere werkloosheidsgraad Hoe hoger de werkloosheids- graad, hoe makkelijker om vacatures op te vullen => lagere job vacancy graad

Relatie werklozen en vacatures in Vlaanderen? (1) Ondanks toenemend aantal vacatures, is het niet makkelijker voor werklozen om job te vinden + Ondanks stijgende werkloosheid is het niet makkelijker om vacatures op te vullen OPM: het kan natuurlijk dat het totaal aantal jobs stijgt, en dus dat er verhoudingsgewijs wel minder vacatures zijn. Maar dat blijkt ook niet het geval te zijn. Crisisjaar 2009 2004-2008: nog wel negatieve relatie, met meer vacatures en minder werklozen Na de crisis: stijgende werkloosheid, stijgend aantal vacatures =MISMATCH! Bron: Steunpunt WSE

Relatie werklozen en vacatures in Vlaanderen? (2) Spanningsratio = verhouding werklozen per openstaande vacature Normaal: Laagconjunctuur = hoge spanningsratio Hoogconjunctuur = lage spanningsratio Laatste jaren: Ondanks crisis, lage spanningsratio => bedrijven hebben moeite om vacatures op te vullen  MATCHING WORDT MOEILIJKER Bron: Steunpunt WSE

2/4 Oorzaken Mismatch

Mismatch Oorzaken Verschillen in kenmerken werklozenpopulatie en openstaande jobs op vlak van: onderwijsniveaus of studierichtingen (educational mismatches) beroepen en sectoren (occupational & sectorial mismatches) regio’s (regional mismatches) …

Educatieve mismatch Studieniveau Aandeel openstaande vacatures volgens opleidingsniveau Aandeel werklozen volgens opleidingsniveau Wat zien we? Qua vacatures: meeste vacatures zonder studievereisten. Het aandeel vacatures voor hooggeschoolden neemt wel toe; en het aandeel vacatures voor middengeschoolden daalt Qua werklozen: laaggeschoolden zijn oververtregenwoordigd in de werkloosheid (op de AM: 28%; in werkloosheid: 47%); aandeel hooggeschoolden neemt af terwijl er net meer hooggeschoolden gezocht worden. Bron: Steunpunt WSE

Educatieve mismatch Studierichting Middelbaar % zonder werk na 1 jaar Hoger onderwijs 1. ASO 4,7 1. Handelswetensch. PB 2,0 2. Personenzorg BSO 2,4 2. Onderwijs PB 0,6 3. Handel TSO 5,7 3. Gezondheidzorg PB 0,2 4. Personenzorg TSO 4,3 4. Sociaal-agogisch PB 1,3 5. Handel BSO 6,0 5. Industr. Wet. PB 6. Mech.-Elekt. TSO 3,3 6. Psych. & Pedag. Ma 1,5 7. Mech.-Elekt. BSO 3,7 7. Industr. Wet. Ma 1,7 8. Hout BSO 5,0 8. Rechten Ma 2,6 9. Auto BSO 2,8 9. EW-TEW Ma 10. Voeding BSO 2,5 10. Pol. & Soc. Ma 3,1 Totaal middengeschoold: 4,2 Totaal hooggeschoold: 1,8 Alle schoolverlaters: 3,8 Bron: VDAB, 2008

Beroepenmismatch Aandeel knelpuntvacatures per beroepsgroep = vacature die langer dan 90 kalenderdagen openstond of werd geannuleerd wegens geen geschikte kandidaat Aangegeven oorzaken 66%: te weinig kandidaten 20%: te weinig geschikte kandidaten 14%: kandidaten haken af wegens arbeidsomstandig-heden In 2009 werd de helft van alle vervulde vacatures binnen 39 dagen ingevuld (dit is de mediaan van de vervullingstijd). Bron: Steunpunt WSE

Regionale mismatch Cluster 1: Krappe arbeidsmarkt (lage spanningsratio), veel knelpuntvacatures vooral kleine gemeenten in Limburg en Oost-Vlaanderen; weinig inkomende pendel Cluster 2: Krappe arbeidsmarkt (lage spanningsratio), minder knelpuntvacatures Vooral Vlaams-Brabant en Antwerpen, veel inkomende pendel Cluster 3: Ontspannen arbeidsmarkt (hoge spanningsratio), minder knelpuntvacatures Grote Vlaamse steden (Antwerpen, Gent, Brugge) en centrumsteden (bv. Genk, Oostende, Aalst) OPM: grote spreiding/verschillen tussen gemeenten Conclusie: arbeidsmarkt zou beter werken moesten werklozen uit cluster 3 werk zoeken in cluster1-gemeenten Elke cluster eigen uitdagingen: cluster 1: vind meer mensen; cluster 3: creëer meer werkgelegenheid Bron: Herremans, Braes, Sels & Vanderbiesen (2011); cijfers 2008

Mismatch Oorzaken Verschillen in kenmerken werklozenpopulatie en openstaande jobs op vlak van: onderwijsniveaus of studierichtingen (educational mismatches) beroepen en sectoren (occupational & sectorial mismatches) regio’s (regional mismatches) … Zoekgedrag werklozen Aanwerfgedrag organisaties

Matching wordt moeilijker 1. Vergrijzing Tegen 2015: 500.000 vervangingsvacatures Aantal jongeren: licht stijgend tot 2013 (=> dus op zich nog geen ontgroening); vanaf nu wellicht dalend. Aantal ouderen op beroepsactieve leeftijd: sterk stijgend Het jaar 2006 was een keerpunt. Voor het eerst was de jong/oud-ratio gelijk aan 100 wat betekent dat er evenveel 55-64-jarigen als 15-24- jarigen in de Vlaamse bevolking waren (telkens 717 000 inwoners). Tegen 2010 was deze ratio al gedaald tot 94, per 100 ouderen (55-64 jaar) tellen we nog 94 jongeren (15-24 jaar). De jong/oud-ratio is de voorbije jaren stelselmatig kleiner geworden en zal naar verwachting ook de komende jaren verder dalen. Tegen 2020 zouden er per100 55-plussers nog slechts 78 jongeren zijn in de bevolking op arbeidsleeftijd. Op die manier wordt de groep jongeren die zich potentieel aandient op de arbeidsmarkt gaandeweg kleiner in verhouding tot de groep die de pensioenleeftijd bereikt. Bron: Herremans, Sels, Sourbron & Nuyts (2011)

Matching wordt moeilijker 2. Evoluties mbt opleiding Arbeidsaanbod (EU27) Arbeidsvraag (EU27) Bron: Cedefop (2010) Aanbod aan hooggeschoolden zal vermoedelijk sterker groeien dan vraag naar hooggeschoolden Risico op toenemende ondertewerkstelling

Hoe Mismatch aanpakken? Focus op werklozen 3/4 Hoe Mismatch aanpakken? Focus op werklozen

Initiatieven gericht op werklozen Kwaliteit van arbeidsaanbod vergroten Opleidingen die voorbereiden op knelpuntberoep stimuleren Aanbod van arbeid “heroriënteren” “Wet van de passende dienstbetrekking” Werklozen zijn verplicht om jobs te aanvaarden die “passend” zijn, incl. Jobs die Afwijken van vroegere werkervaring en/of opleiding Minder betalen dan voorgaande job Tot 4 uur pendeltijd per dag vereisen Wie opleiding volgt die voorbereid op knelpuntberoep heeft als werkloze volgende rechten: •U kunt een werkaanbieding weigeren. •U moet zich niet beschikbaar houden voor de arbeidsmarkt. •U moet niet meer ingeschreven zijn als werkzoekende. Om deze vrijstelling te kunnen genieten, moet u de volgende drie voorwaarden vervullen: •Volledig uitkeringsgerechtigde werkloze zijn. •Uw studies of leertijd ten minste twee jaar geleden hebben beëindigd. •Geen diploma hoger onderwijs hebben.

Wet van de passende dienstbetrekking geëvalueerd (1) Data Werklozen die maximum 4 maand werkloos zijn Kenmerken respons 59% vrouwen Gemiddelde leeftijd: 38 jaar Leeftijdsgroepen 42%: tussen 18 en 34 jaar 39% tussen 35 en 49 jaar 19% is 50 of ouder 21% kortgeschoold N=1.750 N=1.159 T1 T2 T3 N=996 3 maanden

Wet van de passende dienstbetrekking geëvalueerd (2) Inhoudsflexibiliteit E.g. Ik zoek ook naar jobs waarvan de inhoud niet in lijn ligt van mijn vroegere werkervaring Loon- en jobniveauflexibiliteit E.g. Ik zoek ook naar jobs die minder betalen dan mijn vroeger job Pendeltijdflexibiliteit E.g. Ik zoek ook naar jobs waarvoor ik langer moet pendelen (1: helemaal niet akkoord; 5: helemaal akkoord) Slechts 0,3% van de respondenten is bereid tot 4 uur per dag te pendelen

Wet van de passende dienstbetrekking geëvalueerd (3) – Kans op werk   Loon/ jobniveau flexibiliteit ns -.09* ns   Inhoud flexibiliteit   # job interviews   # job aanbiedingen Her- tewerk- stelling   Zoek- intensiteit Exp(ᵦ) = 2,27** +.13** +.27** +.26** +.07+   Pendeltijd flexibiliteit +.07+ -.08* Bron: Vansteenkiste, Verbruggen & Sels, 2013

Wet van de passende dienstbetrekking geëvalueerd (4) – Kwaliteit nieuwe job Inhoud-flexibilteit Ondertewerk-stelling mbt skills +** -** Loon/ jobniveau flexibiliteit +** Ondertewerk-stelling mbt loon/ jobniveau -** Ervaren jobkwaliteit -* Pendeltijd flexibiliteit +** Ondertewerk-stelling mbt pendeltijd Bron: Vansteenkiste, Verbruggen & Sels, 2012

Hoe mismatch aanpakken? Rol van organisaties 4/4 Hoe mismatch aanpakken? Rol van organisaties

Verantwoordelijkheid organisaties Werving en Selectie “Breder” aanwerven Bv. Competentiegericht matchen => COMPETENT Opleiding en loopbaanontwikkeling Voordelen? Initiële of gegroeide mismatch aanpakken Meer flexibel inzetbare werknemers Personeelsplanning Gemotiveerde werknemers Prisoner’s dilemma!

Opleiding en loopbaanontwikkeling Verhoogd risico op verloop? Interne inzetbaarheid Opleiding & loopbaan-ontwikkeling Job tevredenheid Verloop- intentie Externe inzetbaarheid Bron: De Coen, Forrier & Sels; N=886

Loopbaanmanagement – De cijfers Wat doen organisaties? Bron: Talent-survey, 2009 (KULeuven, Vacature & Acerta); N=5.749

Corrigerende rol overheid Sociale gelijkheid waarborgen Bepaalde werknemers hebben minder kans op opleiding en loopbaansteun dan andere Neutraliteit waarborgen Belang werkgever en werknemer/maatschappij niet steeds gelijk => Opleidingscheques & educatief verlof => Recht op loopbaanbegeleiding

Vlaams recht op loopbaanbegeleiding Sinds 1/1/2005 Doel: zelfsturing & transities stimuleren, werkbaarheid vergroten Elke werkende om de 6 jaar recht op 2 loopbaancheques (kostprijs: 40 euro per check) indien Op eigen initiatief Geen LBB 6 jaar voorafgaand, gesubsidieerd door VR. Werkend op moment van aanvraag Werkervaring van 12 maanden in de loop van de 24 maanden voorafgaand aan de aanvraag Begeleiding hoofdzakelijk individueel Resultaat is POP

Werkt loopbaanbegeleiding? Reactieniveau Vlak na de lbb Zes maand na de lbb Zinvolheid van de begeleiding 8,5/10 7,5/10 Tevreden met de begeleiding 8,7/10 7,7/10 Men is erg tevreden met de gekregen begeleiding! 28

Werkt loopbaanbegeleiding? Leerniveau (1) Zelfkennis Ik ken mijn sterke en zwakke punten Ik weet wat ik belangrijk vind in mijn loopbaan en leven

Werkt loopbaanbegeleiding? Leerniveau (2) Aanpasbaarheid In welke mate bent u in staat om u aan te passen aan veranderingen in uw loopbaan? In welke mate kijkt u ernaar uit om te werken met nieuwe en verschillende mensen?

Werkt loopbaanbegeleiding? Gedragsniveau en welzijn Transities Welzijn T2 T3 Mensen met een job 90% 92% Bij dezelfde werkgever 79% 61% In dezelfde soort job 81% 77%

ALGEMENE CONCLUSIE Dank u voor uw aandacht! Matching wordt moeilijker Dit heeft gevolgen voor individu, organisaties en maatschappij Aanpak vereist dan ook inspanningen van werklozen (/werknemers), werkgevers en overheid Dank u voor uw aandacht! Marijke.Verbruggen@kuleuven.be