Het vormsel … waarheen? Groenhove 18 juni 2019

Op de allereerste plaats wil ik jullie bedanken Op de allereerste plaats wil ik jullie bedanken. Want jullie hebben de voorbije maanden jonge mensen kansen geboden om de schoonheid van het geloof te ontdekken. Ik weet, uit ervaring, dat dit niet vanzelfsprekend is. Ik herinner mij nog goed, uit de tijd dat ik zelf vormselcatechese gaf op de Sint-Maartensparochie in Kortrijk, de opluchting die ik elk jaar voelde als de vormselviering goed was verlopen. De kinderen vertrokken naar het feest en als catechisten zeiden we tegen elkaar: “Oef, het is weer voorbij en het is goed geweest, godzijdank.” En dan trakteerden we onszelf op een bescheiden etentje. Dat hadden we ook verdiend, want de maanden daarvoor waren druk geweest en liepen niet altijd van een leien dakje: nieuwe ouders ontmoeten, groepjes samenstellen, beurten plannen, uitstappen organiseren, bemiddelen tussen (gescheiden) ouders, verantwoordelijkheid dragen en dat allemaal op vrijwillige basis. Daarom: een gemeende dank u wel.

“Als een trainer een voetbalspeler het veld opstuurt, legt hij hem een hand op de schouder en geeft de laatste aanwijzingen. Zo kun je het vormsel ook zien. Ons wordt de hand opgelegd. We betreden het veld van het leven. De opdracht van de Geest klinkt in onze oren.” (YOUCAT, nr 203) Het vormsel … waarheen? In de Youcat, de catechismus voor jongeren, wordt het vormsel met een beeld geduid ‘Als een trainer een voetbalspeler het veld opstuurt, legt hij hem een hand op de schouder en geeft de laatste aanwijzingen. Zo kun je het vormsel ook zien. Ons wordt de hand opgelegd. We betreden het veld van het leven. De opdracht van de Geest klinkt in onze oren.’ (YOUCAT, nr 203) Een mooie metafoor. Vanavond wil ik u ook graag enkele aanwijzingen geven met betrekking tot de vormselvoorbereiding (niet de viering). Ze zijn een antwoord op de twee meest gestelde vragen Wil je eens zeggen wat er tijdens de voorbereiding moet gebeuren? Wat wordt er, vormelijk en inhoudelijk, precies verwacht? Lees: wat is het minimum dat moet gebeuren? Let wel: ik zal een kader tekenen dat hopelijk oriëntatie biedt maar het is een advies, meer niet.

Het vormsel … waarheen? A. Wat is het vormsel? Het vormsel is een sacrament Het vormsel is een initiatiesacrament Het vormsel voltooit de doop B. Wat behelst de vormselcatechese? Algemene oriëntaties (inhoudelijk: wat en waarover; vormelijk: wanneer en hoe) Een voorstel (kader en inhoudelijke suggesties) Mijn uiteenzetting valt uiteen in twee delen. Het eerste deel geeft een antwoord op de vraag: Wat is het vormsel? Ik behandel die vraag omdat ze ook een licht werpt op het tweede deel: de vormselcatechese. Voor het antwoord op de tweede vraag heb ik verschillende bronnen verwerkt Vademecum voor de pastorale eenheden (p. 268 e.v.) Brochure Pastoraal bij het vormsel (ICC) Good practices uit ons bisdom, zoals vorige week nog op de impulsavond voorgesteld: inspirerende ideeën en praktijken uit Avelgem, Rollegem, Staden, Koksijde, Brugge, en noem maar op.

1. Het vormsel is een sacrament Alle sacramenten (7) zijn een ontmoeting met Christus. Er zijn sacramenten van initiatie die in het geloof binnenleiden (doopsel, vormsel, eucharistie) Er zijn sacramenten van heling (biecht, ziekenzalving) Er zijn sacramenten van zending (huwelijk, wijding) We zeggen wel dat de kinderen hun ‘eerste communie’ of ‘het vormsel’ DOEN (in het West-Vlaams doen we trouwens veel) maar theologisch gesproken is een sacrament niet iets wat je doet, maar een geschenk dat je ontvangt (Iny Driessen spreekt over ‘een kus van God’ Het is een ontmoeting (daarom is er bij elk sacrament ook een gebaar: zalving, handoplegging) Het is een ontmoeting met Christus en met Zijn Geest (met de bedoeling dat die in je sterker wordt en je leven oriënteert) Er zijn zeven sacramenten, 3 van initiatie (die binnenleiden in het christelijke leven), 2 van heling en herstel, 2 van zending.

2. Het vormsel is een initiatiesacrament De doop is het fundamentele sacrament en de voorwaarde voor alle andere sacramenten. De doop verbindt ons met Christus. Omdat de doop een verbond met God is (Hij neemt ons aan als zijn kind), moet de mens er ‘ja’ op zeggen. Bij de zuigelingendoop belijden de ouders in de plaats van het kind het geloof. Het hart van de doopbediening is de onderdompeling (maar ook zalving). De eucharistie is, na de doop en het vormsel, het derde initiatiesacrament en het middelpunt (het enige dat, in de regel, wekelijks ontvangen wordt) In de feiten vormt bij ons het vormsel het sluitstuk van de initiatie, maar sacramenteel gesproken is de eucharistie de voltooiing van de initiatie. Er zijn drie initiatiesacramenten: doop, vormsel, eucharistie. De doop is het fundamentele sacrament. In het catechumenaat (of de volwassenendoop) wordt duidelijk dat het vormsel volgt op de doop (voltooiing), en na het vormsel volgt de eucharistie (eerste communie). In de loop van de geschiedenis hebben bij ons in het westen eucharistie en vormsel haasje over gedaan (de eucharistie kwam voor het vormsel en dat werd pastoraal opgelost door de ‘plechtige communie, de communie overdoen na het vormsel) Ik vertel dit om aan te geven dat, theologisch en sacramenteel, het vormsel niet het belangrijkste sacrament is (al is dat pastoraal ter plekke, naar investering van tijd en energie wel vaak zo, net omdat veel mensen het ook begrijpen als een overgangsritueel op de drempel van de kindertijd naar de tienertijd)

3. Het vormsel voltooit de doop Vormsel (Lat.: (con)firmatio) is de versterking en de bevestiging van de doop. De vormeling kiest in vrijheid voor een leven als kind van God, onder de tekenen van handoplegging en zalving met chrisma. Wie het vormsel ontvangt, sluit een ‘verdrag’ met God. De vormeling zegt: ‘Ja, ik geloof in U’. En God zegt: ‘Ja, ik geloof in jou, mijn kind.’ Iedere katholieke christen die het sacrament van de doop heeft ontvangen kan tot het vormsel worden toegelaten. Het vormsel versterkt en bevestigt de doop. Je ziet: het steunt in feite op iets anders, de doop! Als we louter theologisch zouden redeneren, dan zouden we pastoraal meer moeten investeren in doopvoorbereiding dan in vormselvoorbereiding, maar je leeft geen theologie buiten een sociologisch en historische context, maar dat zorgt er in elk geval voor dat we ons in een spanningsverhouding bevinden.

Wat behelst de vormselcatechese? Algemeen: vormselcatechese staat in het teken van een ervaringsgerichte kennismaking met het geloof en de geloofsgemeenschap Het is wenselijk om, waar mogelijk, de voorbereidende bijeenkomsten te koppelen aan de bijeenkomst voor de eucharistie op zondag of zaterdagavond. Het is wenselijk om werk te maken van intergenerationele activiteiten en initiatieven (pelgrimstocht, vormseltocht, verzoeningsviering…), waarbij kinderen en volwassenen (ouders, grootouders, peter of meter) samen op weg gaan. Deel 2: wat behelst de vormselcatechese? Op de dia noem ik wat vandaag terug te vinden is in het Vademecum. Het is Kennismaken (eerste verkondiging) Ervaringsgericht (liever meemaken dan leren) Met geloof (wat is de kern?) En geloofsgemeenschap (mee dienen, mee bidden) Wenselijk Intergenerationele activiteiten (ouders en kinderen)

Wat behelst de vormselcatechese? Inhoud (wat en waarover) Tijdens het vormsel hernieuwen de vormelingen hun doopbelofte en belijden ze hun geloof. In de voorbereiding komt best (een deel van) de geloofsbelijdenis aan bod. De drie initiatiesacramenten vormen een eenheid en tijdens de voorbereiding komt best hun onderlinge verhouding aan bod. Een goed uitgewerkte vormselvoorbereiding laat kandidaat-vormelingen kennis maken met diaconale initiatieven en plaatselijke en/ of (inter)diocesane jeugdpastorale initiatieven: acolietenwerking, jongerenkoor, jeugdbeweging, pluswerking, … . Vorm (wanneer en hoe) Bij voorkeur wordt er vóór de advent gestart, zodat de kandidaat-vormelingen en hun gezin de sterke tijden van het kerkelijk-liturgisch jaar meemaken. Indien mogelijk is het ook zinvol om met de vormelingen deel te nemen aan een diocesaan of decanaal initiatief voor vormelingen of om, samen met andere pastorale eenheden, een inspirerend evenement te organiseren Het is wenselijk om enkele etappevieringen te organiseren: 1e zondag van de Advent: naamopgave en overdracht evangelie; 1e zondag van de Vasten: kruisoplegging en overreiking van Onze Vader en Credo; vormselwake, vormselviering, dankviering Ik maak nu een verder onderscheid tussen inhoud (wat en waarover) en de vorm (wanneer en hoe) Inhoud Gebaseerd op wat het vormsel is en wat er tijdens de vormselviering gebeurt Hernieuwen van de doopbeloften (doopsel-vormsel) Opzeggen geloofsbelijdenis (Credo: hart van het geloof is ons kruisteken, God noemen we Vader, Jezus noemen we zijn Zoon (‘heel zijn vader’) en de liefde tussen hen (Geest) is in ons. Kennismaken met parochie: ervaring met diaconie en gebed Brug maken naar tienerwerking Vorm Gebaseerd op de structuur van het kerkelijk jaar, geritmeerd volgens de grote perioden Start 1e zondag Advent Aandacht voor sterke tijden Diocesaan of decanaal initiatief (Kerk=deel uitmaken van een groter geheel) Etappevieringen

Een voorstel op basis van volgende principes: start bij het begin van het kerkelijke jaar mikken op een maandelijkse activiteit (5 à 6 bijeenkomsten) gekoppeld aan de viering op zaterdagavond of zondag kansen op ontmoeting accent op diaconie en gebed op ritme van de sterke tijden/hoogfeesten catechese voor twaalfjarigen: doopsel/vormsel & Vader/zoon/Geest Vandaar dat ik een richtinggevend voorstel wil doen, op basis van de volgende principes die rekening houden met de aard van het sacrament, de orde van dienst van de viering, het kerkelijk jaar en vooral HAALBAARHEID

januari – februari – maart december januari – februari – maart april – mei -juni KERSTMIS PASEN PINKSTEREN Diaconie of Credo Diaconie of Credo Let it Shine/ Doopsel-vormsel Ouder avond 1e zondag van de Advent Etappeviering/Bijeenkomst ouders en vormelingen/ Naamopgave/ Overhandiging evangelie 1e zondag van de Vasten Etappeviering/ Bijeenkomst ouders en vormelingen/ kruisoplegging/ Overhandiging geloofsbelijdenis Vormsel wake Vormsel ‘Doorstart’viering Plussers- en jongerenwerking Ik start met de drie grote perioden (advent naar Kerstmis, vasten naar Pasen, Paastijd voor het vormsel) - vier intergenerationele bijeenkomsten, onder de horizontale lijn, gekoppeld aan de zondag (of zaterdagse) bijeenkomst (1e zondag advent, 1e zondag vasten, vormselwake, vormsel) twee catechesemomenten (in groepjes of samen al naargelang de mogelijkheid): een over Credo (vader, zoon en geest) en een over doopsel-vormsel, ervaring met diaconie (bezoek aan diaconaal initiatief, Broeder Delen quiz, …) en met gebed (misdienaar zijn, etappevieringen + vrij aanbod kerkelijke jaar; lichtmis, Aswoensdag, Goede Week, …)

Ik ben benieuwd naar wat jullie van dit voorstel vinden, begrijp goed: dit is geen meetlat, het is een richting die ik voorstel voor hen die zich afvragen ‘wat moet er nu gebeuren?’

Suggesties en bedenkingen Positieve elementen Negatieve elementen