Emotionele ontwikkeling bij mensen met LVB en EPA Herstel? Bij deze cliënt? Hoe dan? Voorstellen! Vragen na W van Langen, verpleegkundig specialist GGZ

Inhoud A) gezonde emotionele ontwikkeling B) emotionele ontwikkeling bij LVB Herstel en emotionele ontwikkeling bij LVB, hoe? C) meer beperkingen in emotionele ontwikkeling Probleemgedrag Diagnostiek Herstel en cliënten met grotere beperkingen in emotionele ontwikkeling Interventies Take-home message Vragen Extra informatie

A) Gezonde emotionele ontwikkeling Kalender leeftijd: 48 jaar Cognitieve leeftijd: 48 jaar Emotionele leeftijd: 48 jaar

A) Gezonde emotionele ontwikkeling De ‘gezonde flat’ Alle emotionele ontwikkelingsfases in de gezonde ontwikkeling van de persoonlijkheid

B) Emotionele ontwikkeling bij cliënten met LVB: op één lijn met cognitieve beperkingen Kalenderleeftijd: 48 fysiek Cognitieve leeftijd: + 12 ‘het kunnen’ Emotionele leeftijd: + 12 ‘het aankunnen’

B) Emotionele ontwikkeling bij cliënten met LVB: alle gebieden ongeveer op één lijn Cognitieve ontwikkeling Sociale ontwikkeling Emotionele Persoonlijkheids-ontwikkeling Beginnend logisch denken (oorzaak -gevolg) Spreken over concrete zaken Leren door concrete ervaringen of door voorbeelden Lezen, schrijven, rekenen: circa groep 6 basisschool. Problemen met het verstaan van complexe boodschappen Problemen met abstract denken Gebonden zijn aan belangrijke personen Conformisme aan regels Geen groepsverband Loyaal tegenover belangrijke anderen Zwakke sociale verantwoordelijk-heid Wil gezien worden als sociaal geaccepteerd en competent Het verleden kan bepalend zijn voor het gevoel van nu De toekomst is minder belangrijk Goed ontwikkelde emoties: verdriet, geluk, liefde, haat, vertrouwen, wantrouwen Minder ontwikkelde emoties: eigenwaarde geweten, seksuele liefde, empathie Soms problemen impulsbeheersing (minder rem) Geloof in ‘gouden regels’ ‘ego’ is afhankelijk van het oordeel van anderen dus beïnvloedbaar Beginnende vorming van het geweten, mede afhankelijk van belangrijke anderen Tabel: Psychosociale ontwikkeling van mensen met een verstandelijk beperking IQ 50-70 Ontwikkelingsleeftijd 7-12 jaar (vrij naar Dosen, 2010; grotendeels overgenomen R. Wolting)

B) Herstel en emotionele ontwikkeling bij cliënten met LVB, hoe? Casuïstiek: https://www.youtube.com/watch?v=HRQHDjWWHM8 (13.05 – 14.25) Herstel en LVB, kan dat? Wat is nodig aan stut en steun voordat ingezet kan worden op herstel? https://lfb.nu/diensten/

C) Grotere beperkingen in de emotionele ontwikkeling: alle gebieden in ontwikkeling niet op één lijn Het lijkt heel wat naar de buitenwereld toe, maar intern zijn er behoeften uit lagere fases waardoor gedragsproblemen Deels ontwikkelt maar door problemen in lagere fase, ook emotionele behoeften uit lagere fase Als de opeenstapeling van fases gezien wordt als een flatgebouw, dan kan gesteld worden dat als de ontwikkeling voorspoedig verloopt, dit gebouw stevig zal zijn en wel tegen een stootje zal kunnen. Als er strubbelingen zijn in de ontwikkeling (ziekte, traumatische ervaringen etc) kunnen gaten ontstaan in het gebouw waardoor het minder bestand zal zijn tegen een stootje en het in zou kunnen storten. Wanneer er sprake is van een brokkelig gebouw is het belangrijk dat het gebouw gestut wordt (door begeleiding/inrichting van de omgeving/medicatie) zodat het overeind kan blijven en de gaten gedicht kunnen worden (behandeling trauma’s/inrichting omgeving/aanleren nieuwe coping-vaardigheden). Stut en steun is nodig vanaf de plek waar problemen ontstaan. Lagere emotionele ontwikkelingsfase niet volledig ontwikkeld, behoeftes uit deze fase blijven nodig om zich veilig te voelen en geven dus ook problemen op gebieden van latere fases Dus: Fundament met beperkingen: stut en steun vanuit omgeving nodig om overeind te blijven

C) Grotere beperkingen emotionele ontwikkeling bij cliënten met LVB: niet op één lijn met cognitieve beperkingen Kalenderleeftijd: 48 fysiek Cognitieve leeftijd: + 7 ‘het kunnen’ Emotionele leeftijd: + 3 ‘het aankunnen’

C) Gevolgen van grotere beperkingen in emotionele ontwikkeling in verhouding tot ontwikkeling andere gebieden: Overvraging door omgeving en daardoor: Gedragsproblemen Herstel/focus op krachten niet goed mogelijk door voortdurende emotionele overvraging en gedragsproblemen.

Vormen probleemgedrag bij mensen met een verstandelijke beperking fysieke agressie; destructie; zelfverwondend gedrag; seksueel onaangepast gedrag; oppositioneel gedrag; eisend gedrag; zwerven; mengvormen van de genoemde gedragingen; andere gedragingen en mengvormen daarvan (DC-LD, 2001).

Hoeveel mensen met LVB hebben gedragsproblemen? 30-60% van de mensen met LVB hebben gedragsproblemen (Janssen, Schuengel, & Stolk, 2002) 30-60% ??? 1 onderzoek ACT 68%!

Diagnostiek emotioneel ontwikkelingsniveau: SEO De SEO-Vbestaat uit 200 binaire items die de vijf fasen van emotionele ontwikkeling beschrijven in 8 domeinen: 1) Omgaan met eigen lichaam, 2) Omgang met emotioneel belangrijke anderen, 3) Omgaan met een veranderende omgeving – Permanentie van object, 4) Differentiatie van emoties, 5) Omgang met medecliënten, 6) Omgaan met materiaal – activiteiten, 7) Communicatie, 8) Affectregulatie.   De schaal wordt afgenomen in de vorm van een semigestructureerd interview met minimaal twee personen die de cliënt hebben meegemaakt in verschillende situaties. De SEO-V is gebaseerd op het concept “emotioneel functioneren” dat er vanuit gaat dat emotionele behoeften dynamisch zijn en in de loop der tijd kunnen veranderen. Het voornaamste doel van de schaal is de emotionele behoeften in kaart te brengen en niet zozeer het emotionele ontwikkelingsniveau.

C) SEO-R inschatting emotioneel ontwikkelingsniveau, een voorbeeld Man LVB TIQ: 70 autisme

interactief Wat is in deze casus extra nodig aan stut en steun voordat ingezet kan worden op herstel?

Hoe aansluiten bij emotionele ontwikkelingsfase? Geen extra ondersteuning emotionele ontwikkeling nodig Ondersteunen overzicht en consequenties lange termijn Rekening houden met minder rem, meer korte termijn denken, minder overzicht consequenties van keuzes Korte termijn denken, hulp nodig reguleren bij veel stress/emoties, moeten dagelijks kunnen terugvallen op bereikbare steunfiguren voor welbevinden, duidelijke regels Nabijheid steunfiguren in de buurt nodig 24/7, samen met.., korte termijn denken, beperkt inlevingsvermogen, eigen behoeften centraal, duidelijke regels, extern geweten nodig Peuterpuberteit: Duidelijke kaders nodig waarbinnen eigen keuzes mogen maken, dagelijks extern geweten nodig wat niet wordt vastgehouden, eigen behoeften centraal Voortdurende nabijheid nodig, vertrouwen versus wantrouwen centraal Overname van regulatie interne en externe prikkels nodig, neem onlusten en prikkels weg Bv gedragsproblemen bij pijnklachten of lawaai of andere prikkels

Interventies Omgeving: aanpassen aan emotionele behoeften, pas bij veiligheid kan iemand groeien! stoppen overvraging instructie omgeving (naastbetrokkenen, werk, wonen enz.) verduidelijking van omgeving: eenvoudige regels, korte cyclus oorzaak/gevolg, duidelijke structuur Aansluiten bij emotionele ontwikkelingsniveau, bv. meer samen doen, zelf keuzes laten maken binnen een kader: keuze uit twee soms veranderen van omgeving Individueel: stoppen overvraging van zichzelf/ belangrijk maken van taken die wel kunnen gebruik maken van belangrijke anderen, samenwerken met netwerk vergroten eigenwaarde, succeservaringen aanpassen behandeling en begeleiding en herstelinterventies (minder talig, praktisch oefenen, herhalen) inspelen op de gouden regels

Take home message Doen: emotioneel niveau inschatten bij LVB en gedragsproblemen (SEO) Eerst omgeving laten aansluiten aan de emotionele ontwikkelingsniveau om overvraging te voorkomen, anders werken aan herstel niet goed mogelijk Herstelinterventies: minder talig, meer ervaringsleren-> oefenen, meer samen, neem obstakels weg (prikkels, overvraging) biedt duidelijkheid, biedt kader waarbinnen zelf keuzes gemaakt kunnen worden, kleine stapjes, herhaling, mikken op succeservaringen

Vragen?

Extra informatie

Internet: Richtlijnen en principes voor de praktijk (Europese richtlijnen LVB en probleemgedrag) http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/docs/KNP/KNP%20GS/Richtlijnen_en_principes_voor_de_praktijk-Verstandelijke_beperkingen_en_probleemgedrag.pdf Film Zembla https://www.youtube.com/watch?v=HRQHDjWWHM8

Boeken: Emotionele ontwikkeling bij mensen met een beperking, door J. Vonk en A. Hosmar http://www.bol.com/nl/p/emotionele-ontwikkeling-bij-mensen-met-beperking/1001004006529069/ Werken met ontwikkelingsleeftijden, door B Vughts-de Groot. http://www.bol.com/nl/p/werken-met-ontwikkelingsleeftijden/1001004007626230/

Integratieve diagnostiek bij LVB en gedragsproblemen Deel I: ziektebeelden, somatische aspecten TIQ, TIQ, PIQ/ leerstijl sociaal, emotioneel, coping steunfiguren, (on) -duidelijkheid, overvraging DSM-V Deel II:

Domeinen Domein 1: Omgaan met het eigen lichaam: Domein 2: Omgaan met ‘emotioneel belangrijke anderen’. Domein 3: Beleving van zichzelf in interactie met de omgeving. Domein 4: Omgaan met een veranderende omgeving/permanentie van object. Domein 5: Angsten. Domein 6: Omgaan met ‘gelijken’. Domein 7: Omgaan met materiaal. Domein 8: Communicatie. Domein 9: Differentiatie van emoties. Domein 10: Agressieregulatie. Domein 11: Invulling vrije tijd – Spelontwikkeling. Domein 12: Morele ontwikkeling. Domein 13: Regulatie van emotie Blauwe zijn ongeveer de domeinen van de SEO-V

Definitie probleemgedrag en criteria Probleemgedrag is een maladaptieve interactie tussen persoon en de omgeving (Europese richtlijn, Van Gennip, 2008). Criteria: de frequentie, ernst en chroniciteit van het probleemgedrag is voldoende om speciale interventie/ondersteuning noodzakelijk te maken; het probleemgedrag mag geen direct gevolg zijn van een psychiatrische stoornis, medicatie of fysieke stoornis; het probleemgedrag heeft een significantie invloed van betekenis op de kwaliteit van bestaan van de persoon zelf of van anderen; het probleemgedrag vormt een significant risico van betekenis voor de gezondheid en/of veiligheid van de persoon zelf en/of van anderen; het probleemgedrag is persistent en pervasief (DC-LD, 2001).

LVG en gedragsproblemen? → kijk naar het emotionele ontwikkelingsniveau Europese richtlijnen (2008) http://www.kennispleingehandicaptensector.nl/docs/KNP/KNP%20GS/Richtlijnen_en_principes_voor_de_praktijk-Verstandelijke_beperkingen_en_probleemgedrag.pdf Meetinstrumenten: SEO-R: Schema Emotionele Ontwikkeling / SEO-V ESSEON-R: Experimentele Schaal voor het beoordelen van het Sociaal Emotionele Ontwikkelingsniveau

Fases van emotionele ontwikkeling Kalenderleeftijd Fase Kenmerken 0 - 6 mnd. Adaptatie fase fysiologische regulatie sensorische prikkelverwerking 6 – 18 mnd. Eerste socialisatiefase integratie sensorische en motorische prikkels hechting 18 – 36 mnd. Eerste individuatiefase Wisselingen in afhankelijkheid en autonomie ontwikkeling autonomie vanuit basisveiligheid 3 – 7 jaar Identificatiefase egovorming/ impulsief ego prelogisch denken/ magisch 7 – 12 jaar Realiteitsbewustwordingsfase logisch denken egodifferentiatie: morele ontwikkeling, eigen behoeften, wensen, interesses