Communicatie bij dementie Door Esther miske, logopediste en klinisch linguïst

Inhoud Soorten dementie en de kenmerken Communicatie Taak logopedist Mantelzorgers Communicatieadviezen Vragen

Wat is dementie? Informatieverwerking in de hersenen raakt verstoord De verbindingen in de hersenen worden trager Van het denkende brein steeds meer naar gevoelsbrein Een combinatie van verschillende symptomen 1 op de 5 krijgt mensen krijgt dementie Dementie is een verzamelnaam voor een ziekte van het brein waarbij de informatieverwerking in de hersenen verstoord raakt. De verbindingen in de hersenen worden trager, vergelijk het met een snelweg. Dementie is een combinatie van verschillende symptomen, daarom zijn er zo veel verschillende uitingen van dementie. 1 op de 5 mensen krijgt dementie, maar in feite, als je maar oud genoeg wordt zal iedereen het wel krijgen. Er zijn ongeveer 270.000 mensen in NL met dementie. Dementie komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Hoe komt dat? Vrouwen worden simpelweg ouder. 3

Kenmerken dementie Verzamelnaam ± 50 ziektes Tasten hersenen aan -> geleidelijke achteruitgang geestelijke gezondheid Meestal bij oudere mensen (na 65e levensjaar) Iedere dementie uit zich ook in communicatieproblemen Symptomen: Desoriëntatie (tijd/plaats/persoon) Inprentingsstoornis (korte termijn geheugen) Geheugenstoornis lange termijn geheugen Apraxie, afasie en/of agnosie 4

Soorten dementie Alzheimer Vasculaire dementie Lewy body dementie Frontotemporale dementie Primaire progressieve afasie

Ziekte van Alzheimer Meest voorkomende vorm van dementie Meeste problemen in het geheugen Steeds meer moeite met dagelijkse vaardigheden Zenuwcellen worden kapot gemaakt 80% van de gevallen van dementie is Alzheimer 6

Ziekte van Alzheimer Wat zie je nou in het brein? Officieel kun je de diagnose dementie pas vaststellen post mortem, omdat je dan de hersenen letterlijk kunt bekijken en zien hoe het brein geegenereerd is. Wat er nu te zien is op een MRI zijn zogenaamde plaques en tangles, eiwitten die neerslaan in de hersenen en hersenweefsel beschadigen. Ze maken blokkades. Je ziet dat de hippocampus slinkt, daardoor ontstaan geheugenproblemen. De amygdala’s worden overgevoelig, ant de hippocampus remt daar niet meer op. Hierdoo zal de persoon met dementie steeds vaker stress ervaren. Het ‘alarmsysteem’ zal vaker afgaan. Het is niet 100% zeker dat dit echt de oorzaak is, maar het vormt wel een risicofactor voor dementie, samen met hoge bloeddruk en hoog cholesterolgehalte. 7

Volume van de hersenen kan afnemen van 10% - 15%. 8

Vasculaire dementie Hart- en vaatziekten Zuurstof tekort waardoor hersenweefsel beschadigd Plotseling begin Klachten afhankelijk van plaats beschadiging Symptomen per dag wisselend beeld Langzamer denken, spreken en handelen Mensen vaak bewust van situatie Vasculaire dementie komt voor in 20% van de gevallen. 9

Lewy body dementie Openbaart zich meestal op jonge leeftijd (57-67 jaar) Vaker bij mannen dan bij vrouwen Voortdurende geestelijke achteruitgang Visuele hallucinaties Parkinsonisme Vaak behandeld met medicatie psychische stoornissen

Frontotemporale dementie (FTD) Ziekte van Pick Hersengebieden beschadigd die verantwoordelijk zijn voor: Besluitvorming Gedrag Emotionele reacties Taalvaardigheid Persoonlijkheids- en gedragsveranderingen Geheugen relatief goed Relatief jong (40-60 jaar) Voorbeelden, ongeremdheid, dwangmatig Diagnose duurt vaak lang 11

Primaire Progressieve Afasie (PPA) In begin voornamelijk taalgebied in hersenen aangetast (± eerste 2 jaar) Lang zelfstandig in andere activiteiten Drie varianten: Niet vloeiende vorm: agrammatisme en stotteren Semantische vorm: langzamer spreken en woordvindingsproblemen Logopene vorm: vinden en begrijpen van woorden moeilijker, leeg taalgebruik Termen worden veel door elkaar gebruikt. 12

Stadia dementie Lichte vorm: Gevorderde vorm: Ernstige vorm: Vergeetachtig Lichte desoriëntatie Gevorderde vorm: Leeft in verleden Ernstige desoriëntatie Ernstige vorm: Taalbeheersing ontbreekt Geen begrip/herkenning van mensen uit omgeving

Taalsysteem

Kenmerken in de communicatie Zowel taalbegrip als taalproductie aangedaan Woordvindingsproblemen Spraakproblemen Betekenissen kwijt

Taak logopedist Adviseren in communicatie (voor omgeving en cliënt) Communicatiehulpmiddelen Taalproblemen Slikproblemen Multidisciplinair samenwerken Scholing betrokkenen

Mantelzorgers Geen professionele zorgverlener Persoonlijke band zorgvrager Onbegrip Belasting & overbelasting Goed voor jezelf zorgen maakt dat je langer voor een ander kan zorgen!

Communicatieadviezen Zorg voor een rustige omgeving Zorg voor oogcontact Benader van voren (gezicht naar communicatiesituatie) Praat in korte zinnen Geef één boodschap per zin Geef de tijd om informatie te verwerken

Communicatieadviezen Praat niet te snel Koppel taal aan objecten Hoe je praat is belangrijker dan wat je zegt Stel geen testvragen (bijv. namen laten opnoemen) Corrigeer zo min mogelijk

Communicatie adviezen Controleer of het gehoor en of de visus goed is Gebruik non-verbale communicatie en let op je lichaamshouding Stemgebruik en mimiek Sluit aan bij de belevingswereld

Gesprekstechnieken Head-turning Spiegelen Aanvullen Op gang helpen / herhalen Inner speech verwoorden Voorbeelden noemen over bijvoorbeeld spiegelen. We willen altijd graag afleiden, waarom? Iemand voelt zich niet serieus genomen. 21

Blijven communiceren Gebruik foto’s Levensgeschiedenis is erg belangrijk Levensboek (of liever zelfs materialen!) Gebruik alle zintuigen Muziek Geuren https://www.youtube.com/watch?v=bOOqRBjq1i8 22

Blijven communiceren Communicatie of contact kan ook zonder woorden! CRDL: https://www.youtube.com/watch?v=jxrU8QUAKhg We zijn zo geneigd om overal taal op te plakken, maar dat is helemaal niet nodig. Er zijn, lichamelijk contact, een aai, een hand, zijn allemaal vormen van communicatie. 23

Extra informatie Educatiekaarten dementie De magische wereld van Alzheimer – Huub Buijssen www.emmaverbindt.nl http://oudwordenmetzorg.nl/

Vragen?