Bevolkingsontwikkeling en gevolgen Wim Derks Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid wim@bevolkingsdaling.nl Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS 30-03-11, Rijsbergen

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Structurele bevolkingsdaling Een urgente nieuwe invalshoek voor beleidsmakers (2006) Wim Derks, Universiteit Maastricht Peter Hovens, Bestuurskundig Adviesbureau Peter Hovens Leo Klinkers, Klinkers Public Policy Consultants 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Aandacht voor bevolkingsdaling 1996: te vroeg 2006: doorbraak www.bevolkingsdaling.nl Begin van publicaties Parkstad Limburg gevolgd door andere regio’s Limburg www.vanmeernaarbeter.nl gevolgd door andere provincies Aedes, VNG, NICIS, Planbureaus enz 2009: Rijk, Minister van der Laan (WWI) 2010: Tweede Kamer 17 februari 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Bevolkingsontwikkeling samengevat Bevolkingsexplosie in 20e eeuw Vergrijzing: 1924-2038; versnelling na 2011; ook veel ouderen na 2038 Ontgroening: snel in laatste decennia van de 20e eeuw; landelijk nu langzaam; regionaal sterk verschillend Bevolkingsdaling in 21e eeuw: onder normale omstandigheden: volstrekt nieuw 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Aantal kinderen per vrouw, vruchtbaarheid, 1950-2050 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Bevolkingsontwikkeling per jaar in %, 1960-2060 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Ontwikkeling totaal aantal inwoners, nu dalende regio’s in Nederland, 1990-2030 bij 1990=100 Met jaartal van begin structurele bevolkingsdaling 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Werkgebied Volker Wessels Midden COROP-regio’s Zeeuwsch-Vlaanderen OverigZeeland West-Noord-Brabant Midden-Noord-Brabant Noordoost-Noord-Brabant Zuidoost-Noord-Brabant Arnhem/Nijmegen 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Ontwikkeling totaal aantal inwoners, in regio’s met vestiging regio BVGO midden, 1990-2011 bij 1990=100 Met jaartal van begin structurele bevolkingsdaling 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Bevolkingsontwikkeling per 10 jaar 2001-2011, gemeenten met meer dan 40.000 inwoners Aantal 2011 Verand. 2001-2011   Overbetuwe 46.000 16% Oss 77.500 3% Lingewaard 45.600 11% Veldhoven 43.600 Etten-Leur 41.800 Oosterhout 54.100 Helmond 88.600 9% Waalwijk 46.200 2% 's-Hertogenb. 140.800 8% Uden 40.700 Breda 174.500 Bergen op Z. 66.000 1% Nijmegen 164.200 7% Roosendaal Arnhem 148.000 6% Heusden 43.100 0% Eindhoven 216.000 Vlissingen 44.600 Middelburg 48.100 Rheden 44.000 -1% Wijchen 40.500 5% Terneuzen 54.800 Tilburg 206.200 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Bevolkingsontwikkeling per 10 jaar 2001-2011, 10 gemeenten met snelste groei en 10 gemeenten met snelste daling   Aantal 2011 Verand. 2001-2011 Overbetuwe 46.000 16% Deurne 31.700 -1% Lingewaard 45.600 11% Boxmeer 28.600 Etten-Leur 41.800 Valkenswaard 30.600 Helmond 88.600 9% Maasdonk 11.200 Kapelle 12.400 8% Renkum 31.500 -2% 's-Hertogenb. 140.800 Sluis 24.000 -3% Breda 174.500 Groesbeek 18.900 Best 28.800 7% Haaren 13.600 Noord-Bevel. 7.500 Westervoort 15.300 -5% Tholen 25.500 Nuenen,GenN 22.200 -6% 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Verandering totaal aantal inwoners is klein (tienden van procenten per jaar) Veranderingen per leeftijdsgroep zijn groot (hele procenten per jaar) 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Bevolking naar leeftijd 2011 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Bevolking naar leeftijd 2011 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Bevolking naar leeftijd N-Brabant 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Ontwikkeling 65-plussers, NL en regio met hoogste en laagste groei, 1990-2030 bij 2011=100 Bron: CBS, KcBB. 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Vergrijzing Alles wat met ouderen te maken heeft groeit: Woningen, huisvesting, woningaanpassing Bestedingen door en voor ouderen: recreatie en toerisme hulp en hulpmiddelen zorg en vervoer Ouderen als bron van regionale/lokale welvaartsgroei 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Vergrijzing is met name in Nederland geen financieel probleem, maar wel een arbeidsmarktprobleem 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Vergrijzing geen financieel probleem Doorgaande welvaartsgroei Zelf gespaard voor bovenwettelijk pensioen Besteding daarvan en betalen belasting daarover Erfenis en successierechten Daling aantal kinderen 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Ontwikkeling 0-19-jarigen, NL en regio met geringste en sterkste daling, 1990-2030 bij 2011=100 Bron: CBS, KcBB. 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Ontgroening Alles wat met jongeren te maken heeft neemt af zoals: Kinderopvang, scholen Leden bepaalde (sport)verenigingen 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Beleid i.v.m. daling aantal jongeren Combinatie van voorzieningen ten aanzien gebouwen, functies enz Overschat betekenis aanwezigheid voorzieningen niet Er zijn bevolkingsprognoses beschikbaar per kern/wijk naar leeftijd 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Ontwikkeling 20-64-jarigen, NL en regio met geringste en sterkste daling, 1990-2030 bij 2011=100, Bron: CBS, KcBB. 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Ontwikkeling aantal werkenden, NL en regio’s met geringste en sterkste groei 1997-2027 bij 2008=100, Bron: CBS, KcBB. 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Daling potentiële beroepsbevolking Beperkte resterende stijging arbeidsparticipatie Structureel tekort aan arbeidskrachten Structureel lage werkloosheid Afnemende groei aantal werkenden in Nederland Einde groei komt in zicht 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Structureel tekort aan arbeidskrachten Tekort bij (bijna) alle beroepen Nauwelijks arbeidkrachten van elders: overal tekort Positie werknemers steeds sterker, daarom inspelen op behoefte bv “Het Nieuwe Werken” Versnelling stijging arbeidsproductiviteit 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Bedrijventerreinen en kantoren Naderend einde groei van aantal werkenden; versnelling van vertrek van niet–regiogebonden activiteiten; flex- en thuiswerken Naderend einde groei van behoefte aan bedrijventerreinen en kantoren Fruitschaaleffect 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Materiële welvaart: Bruto Binnenlands Product per inwoner, 1948-2008   1948 2008 Verandering per jaar BBP per inwoner 100 450 2,5% Gewerkte uren per inwoner 79 -0,4% Arbeidsproductiviteit per uur 570 2,9% Bron: CBS. 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Materiële welvaart: Bruto Binnenlands Product per inwoner, Nederland, 1948-2011 bij1948=100 Bron: CBS, KcBB. 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Welvaart in de toekomst Ondanks vergrijzing en bevolkingsafname, gaat de stijging van de materiële welvaart gewoon door als gevolg van de doorgaande stijging van de arbeidsproductiviteit (CPB, 4 scenario’s 2040, november 2004) 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Ontwikkeling totaal aantal inwoners 1990-2030 bij 2011=100, NL en regio met sterkste daling Bron: CBS, KcBB. 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Bevolkingsontwikkeling per 10 jaar per regio   Verandering per periode Aantal 2011 2001-2011 2011-2021 2021-2031 Nederland 16.655.000 4,2% 2,8% 2,0% Zeeuwsch-Vlaanderen 106.500 -1,0% -2,4 à -3,3% -3,2 à -4,0% OverigZeeland 275.100 2,9% 0,9 à 1,3% 0,2 à 0,3% West-Noord-Brabant 616.200 3,4% 1,7 à 1,9% 0,7 à 2,5% Midden-Noord-Brabant 459.400 3,5% 2,7 à 3,4% 1,2 à 3,8% Noordoost-Noord-Br. 639.500 3,0% 2,0 à 2,9% 1,7 à 1,8% Zuidoost-Noord-Brabant 738.800 2,9 à 3,1% 1,3 à 1,6% Arnhem/Nijmegen 711.300 4,7% 3,2 à 3,3% 1,9 à 2,7% Bron: CBS en Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid. 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Structurele bevolkingsdaling Structurele bevolkingsdaling is actueel in alle drie gemeenten van Zeeuwsch-Vlaanderen in een of meer gemeenten in alle regio’s Er zijn meerdere prognoses. Die geven dezelfde tendensen per leeftijdsgroep, maar wel verschillen bij de geringe groei of geringe daling van het totaal 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Regionale bevolkingsprognoses PEARL van CBS/PBL PRIMOS van ABF van Provincie van Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid (van E,til) 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Aantal woningen Daling gemiddelde woningbezetting, alleen al door vergrijzing Daarom moet woningvoorraad sneller groeien dan bevolking, Nu ongeveer 0,5% per jaar sneller Daling benodigde woningvoorraad nog nauwelijks actueel. WEL MINDER GROEI DAN VOORHEEN EN MINDER DAN PLANNEN VAN GEMEENTEN. 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Bevolking en huishoudens, procentuele verandering per jaar, Noord-Brabant 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Bevolking en huishoudens, procentuele verandering per jaar, gemiddeld over 3 jaar, Noord-Brabant 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Ontwikkeling aantal huishoudens per 10 jaar per regio   Verandering per periode Aantal 2011 2001-2011 2011-2021 2021-2031 x 1.000 Nederland 7.452 585 500 310 Zeeuwsch-Vlaanderen 48 2 0 à 2 -2 à 0 OverigZeeland 120 9 5 à 8 2 à 5 West-Noord-Brabant 271 22 18 à 21 10 à 12 Midden-Noord-Brabant 203 20 15 à 16 8 à 10 Noordoost-Noord-Brabant 268 22 à 24 12 à 14 Zuidoost-Noord-Brabant 325 27 23 à 26 11 à 13 Arnhem/Nijmegen 329 21 à 27 11 à 17 Bron: CBS, Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid. 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Soort woningen: groei van aantal ouderen (verhuisgeneigdheid?) groei alleenstaanden Locatie van resterende groei aantal woningen: uitbreiden, afronden, inbreiden? Steeds meer renovatie, herstructurering, sloop en vervangende nieuwbouw 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Gemeentelijk beleid algemeen Arbeidsmarkt: markt regelt zichzelf voor groot deel Overige effecten: wel veel overheidsbeleid 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Beleidsreactie: Rouwproces Confrontatie met bevolkingsdaling Ontkennen, afwijzen Verzet: we bouwen om te groeien Acceptatie Actief oppakken in beleid Afscheid nemen van groeidenken is dus een “rouwproces” 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Regionale concurrentie Inwonerkanibalisme Regionale samenwerking Woningbouw Middelbaar onderwijs … 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Financiële gevolgen Voor gemeenten Minder uit gemeentefonds Minder uit grondbedrijf: minder verkoop bouwkavels voor woningen en bedrijfshuisvesting Groei levert geld, Krimp kost geld, ook voor Woningcorporaties probleem bij particulier woningbezit 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Ander beleid Tot nu toe: in welk tempo bedrijventerreinen, wegen, woningen enz Nu: van groei in kwantiteit naar groei in kwaliteit 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Beleid bij krimp Zo vroeg mogelijk beginnen: lang proces van bewustwording tot beleid geen verkeerde (investerings)beslissingen Goede informatie: prognoses met marges; trends zijn hard Communicatie: bewustwording bij alle betrokkenen, bij college van B&W, Raad en vooral ook bij burgers 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Bestuurlijke rolverdeling Gemeenten Regio’s o.a. samenwerking Provincies o.a. regie Het Rijk o.a. financiering Maatschappelijke partijen zoals woningcorporaties, scholen en verenigingen o.a. samenwerking 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS Bekostiging Zo vroeg mogelijk inspelen op bevolkingsdaling Sloopfonds vormen? Nationale herverdeling van groei naar krimp 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS

Bevolkingsdaling en Beleid Wim Derks Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid wim@bevolkingsdaling.nl 30-03-11, Rijsbergen Kenniscentrum voor Bevolkingsdaling en Beleid WIM DERKS