Ouder worden en zorg: Hoe kijken migrantenouderen hier tegenaan? Carolien Smits, Cultuursensitieve Ouderenzorg, 31 januari 2018

INHOUD Oudere migranten Perspectieven op ouder worden Mantelzorg Professionele zorg

1. Oudere migranten

Meer ouderen en nog meer oudere migranten 2010 2025 55 plus Niet westerse herkomst 183.000 445.000 65 plus 72.000 196.000 Den Draak & de Klerk 2011

Beperkte kennis over oudere migranten Geen recent grootschalig integraal onderzoek Toenemende diversiteit Vooral kennis over Surinamers, Antillianen, Marokkanen, Turken, en Molukkers Minder over “oudere” migranten: Spanje, Griekenland, Italië Minder over recente migranten: Ghana, Oost Europa, vluchtelingen uit Afrika en Midden-Oosten

Fysieke gezondheid Verschillen Oudere Turken en Marokkanen en Surinamers relatief slechte gezondheid Molukkers en Antillianen relatief goed Predictoren van goede gezondheid: hoge ses / inkomen, woonsituatie, meer veranderingen in oorspronkelijke culturele patronen

Geestelijke gezondheid Veel depressie en angst bij Turken en Marokkanen (Uysal-Bozkir 2016) Predictoren: sekse, opleiding, analfabetisme, chronische aandoeningen, lichamelijke beperkingen, alleenstaand, ervaren sociale steun Rol van spanningen binnen gezin en samenleving? Steun van religie

Dementie 2014: 235.000 Nederlanders met dementie Waarvan 13.750 migranten Aantal migranten met dementie zal 5 x zo snel stijgen als aantal autochtone ouderen 2020: 11% van aantal mensen met dementie is van allochtone afkomst (Pharos 2015; Willemsen & Van Wezel 2011) Oudere migranten (Hindustaans, Marokkaans, Turks) hebben relatief vaak dementie (UySal-Bozkir 2016)

Oudere migranten: Diversiteit: Gezondheid (lichamelijk en geestelijk) Aanleiding tot migratie Leeftijd Sekseverhouding en sekse Huishouden Woonsituatie Financiën Zorggebruik

2. Perspectieven op ouder worden

Ouder worden: perspectief mantelzorgers Interviewer: ‘Toen jouw schoonmoeder overleed kon hij dan niet alleen wonen en voor zichzelf zorgen?’ ‘Nee, hij was al bejaard.’ Interviewer: ‘Hoe oud was hij toen?’ ‘Hij was denk ik 67 jaar en het was heel moeilijk voor hem want, hoe moet hij zijn eten maken, zijn kleren wassen en strijken? Mensen zeiden: ‘Waarom trouw je niet opnieuw? Misschien kunnen ze goed voor elkaar zorgen’. Maar, dat ging niet door.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar schoonvader

Ouder worden: perspectief mantelzorgers ‘Ik weet dat ouderen net zoals kinderen worden. Ze hebben heel veel aandacht nodig.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar moeder

Ouder worden: perspectief ouderen Ouder voelen: fysieke of geheugenklachten Generatie en leeftijd (Marokkaanse ouderen) Transities naar ouderdom Confucius: respect en autoriteit Waardigheid en kwetsbaarheid Saltus & Pithara 2014, UK

Perspectieven op dementie Dementie als normale veroudering Dementie als spirituele ervaring Dementie als een neuropsychiatrische aandoening Dementie als een samenspel tussen biologische, psychologische en sociale gebeurtenissen Van Wezel ea 2016

Spirituele ervaring “Via de thuiszorg is er iemand gekomen die uit de Koran gelezen heeft over zwarte magie. Er is geen zekerheid dat de oorzaak van dementie niet medisch is. Er is misschien nog hoop. Hoop dat God alsnog zegen geeft en het kwaad uit hem haalt…” Marokkaanse dochter

Samenspel tussen biologische, psychologische en sociale gebeurtenissen “Ik zei het eerder ook al, ze was heel vlijtig, ze aanbad geld, nog steeds, zelfs nu ze ziek is, weet ze niet hoe snel ze haar tas moet verbergen. Haar bankpasje, haar tas, dat geld heeft haar geest/verstand weggenomen. Het enige wat ik weet is dat ze geld aanbidt. Ze mocht niemand, haar kinderen zelfs niet, ze hield van geld. Dat heeft het veroorzaakt…” Turkse dochter

3. Zorg: mantelzorg

Normen en regels ‘Sommige dingen moet een man voor mijn schoonvader doen bijvoorbeeld, het scheren en het douchen. Eten maken en schoonmaken kan een vrouw beter doen. Dus er is wel verschil tussen man en vrouw.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar schoonvader

Religieuze opdracht “Nou wij zien dat vanuit de Islam, ik ben moslim en vanuit de Islam wordt er gezegd, dat mensen die lijden in het leven, van hun zonden zeg maar afkomen, voor het hiernamaals. Dus je wordt er schoner door. Dus het lijden is in principe het verschonen van de ziel. Ja. Dat je straks dan eigenlijk schoon bij Allah terecht komt” . Marokkaanse dochter (48) die zorgt voor haar Marokkaanse moeder met dementie “Als iemand ziek is in de familie, dan moet de familie voor degenen die ziek zijn zorgen. Want dat zegt Onze Lieve Heer, de naasten moeten voor hun familieleden zorgen”. Surinaamse dochter (50) die zorgt voor haar Surinaamse moeder met dementie

Relatieve regels ‘Normaal bij ons gaat het zo dat de moeder bij haar zoon gaat wonen. Maar ik heb gemerkt dat de vrouwen van mijn broers dat niet willen. Ik ben haar dochter en ik kan meer dan zij met mijn moeder opschieten.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar moeder

Relatieve regels “Kijk in de Islam, over dementie heb ik niet specifiek stukken gelezen, dat ken ik ook niet, dat heb ik ook niet gelezen. Alleen welke ziekte het dan ook is, je moet altijd goed voor je vader en moeder zijn. En goed voor hun zorgen. Dat is wat de Islam zegt. En soms interpreteren ze het naar mijn mening verkeerd, verzorgen betekent niet dat jij zelf moet verzorgen, maar je kan ook het goed regelen dat er verzorgd wordt. Zo kijk ik er dan ook naar”. Turkse dochter die zorgt voor haar Turkse vader met dementie

Relatieve regels ‘In ons denken zit al: wat zullen anderen ervan zeggen? Daar zijn we mee opgegroeid. Elke stap die we zetten denken wij vanuit het ‘wij-denken’. Wat zullen mijn buren zeggen, wat zal de Turkse gemeenschap zeggen. Daar houden wij zeker veel rekening mee. Maar hoe ver kun je dit laten gaan? Ik vind het een beetje intimiderend, eerlijk gezegd. Het welzijn van mijn ouders gaat voor natuurlijk, als ik mijn verstand gebruik dan denk ik: wat hebben zij hiermee te maken?’ Turkse mantelzorger

Mantelzorgmotivaties ‘Je voelt dat ze hulp nodig hebben en die hulp is vanzelfsprekend, daarom hou ik de hulp vol.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar moeder ‘Ik zie mezelf niet als mantelzorger omdat het mijn ouders zijn. Ik werk niet bij hen, maar ik ga er heen uit mezelf omdat ik ze wil helpen.’ Suryoye vrouw die zorgt voor ouders

Mantelzorgmotivaties ‘In de Bijbel staat een gezegde dat als je voor oudere mensen zorgt, wordt er ook later voor jou gezorgd door je kinderen. Er is een waar gebeurd verhaal: Er was eens een man en zijn vader werd heel oud. Hij kon hem niet meer verzorgen. Toen heeft hij zijn vader in een draagmand gestopt en toen heeft hij hem in de zee gegooid. Toen kwam een stem uit de hemel en die sprak: ‘Neem die mand weer mee terug naar huis, later heeft jouw zoon hem nodig om jou in de mand te stoppen en in de zee te gooien.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar schoonvader

Positief perspectief op mantelzorg Voldoening (oa Van Wezel ea 2014, Groen van de Ven & Smits 2009) Vanzelfsprekendheid, verwachtingen en verantwoordelijkheid Wederkerigheid tussen ouders en kinderen Hechte gemeenschappen Traditionele samenlevingsvormen Culturele en religieuze verwachtingen over invulling mantelzorg

Positieve mantelzorgervaringen ‘Als ze verdrietig is en ik ga ernaartoe en dat ze door mij weer gaat lachen. Dat vind ik heel fijn. Dan ga ik tevreden weer naar huis.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar buurvrouw ‘Mijn ouders geven mij en mijn kinderen heel veel liefde. Ze passen ook wel eens op mijn kinderen als ik een avondje uit wil met mijn man. Ik heb ook heel erg veel aan hen. We hebben heel veel steun aan elkaar.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar ouders

Trots: mantelzorg is goede zorg Aandacht en nabijheid Aansluiten bij de oudere Weten wat de oudere nodig heeft Geduld, creativiteit en doorzettingsvermogen Geeft voldoening

Grenzen aan mantelzorg ‘Ik vind het niet fijn om voor haar te zorgen, want ik kan niet echt normaal met haar praten. Ik zie het als een goed doel. Ik vervul de wens van mijn goede Heer God en ik wil mijn man ook niet teleur stellen.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar schoonzus

Grenzen aan mantelzorg ´Ja. Toen mijn vader in de dagzorg werd opgenomen, hadden sommige mensen met wie wij voorheen contact hadden, dit contact verbroken. Zo erg was het, het speelde een grote rol. Je werd afgewezen. […] Sommige familieleden van mij zijn, toen mijn vader overleed, met opzet mij niet komen condoleren, omdat ik ervoor had gezorgd dat mijn vader in een verzorgingstehuis geplaatst werd.’ Turkse mantelzorger

Risico’s Hoge eisen > overbelasting Faaldruk naar gemeenschap en God

Zorg door anderen ´Ja. Toen mijn vader in de dagzorg werd opgenomen, hadden sommige mensen met wie wij voorheen contact hadden, dit contact verbroken. Zo erg was het, het speelde een grote rol. Je werd afgewezen. […] Sommige familieleden van mij zijn, toen mijn vader overleed, met opzet mij niet komen condoleren, omdat ik ervoor had gezorgd dat mijn vader in een verzorgingstehuis geplaatst werd.’ Turkse mantelzorger

Zorg door anderen ‘Hij woont hier al zeventien jaar. Als iemand anders hem brengt, dan denk ik toch de hele tijd: Hoe zal het gegaan zijn? Is alles goed met hem? Je zit aan elkaar vast. Niet voor een jaar of twee, maar voor een hele lange tijd.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar schoonvader

4. PROFESSIONELE ZORG

Zorggebruik Relatief hoog gebruik huisartsenzorg Relatief laag gebruik thuiszorg, fysiotherapie, specialistische ziekenhuiszorg, mn onder Turken en Marokkanen Idem verpleeghuiszorg Idem: GGZ (Veerbeek 2015) Verklaringen: beheersing Nederlandse taal, persoonlijke voorkeuren, onbekendheid Onvoldoende kwaliteit?

Ervaringen met professionele zorg ‘Als bijvoorbeeld een Nederlandse vrouw komt helpen, begrijpt ze haar niet. Dan moet ik er alsnog bij zijn om te gaan vertalen, dus dat maakt me drukker.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar schoonmoeder

Ervaringen met professionele zorg ‘Ik was een keertje bij haar langs gegaan in het bejaardenhuis om tien uur. Ze was nog steeds in haar bed. Ze was nog niet eens aangekleed, haar ontbijt was koud geworden. Dus wat ik hiermee bedoel is dat ze hen daar niet zoveel aandacht schenken en dat is juist iets wat ze nodig hebben. Ze heeft extra zorg nodig en dat kan ik hier thuis heel goed geven.’ Suryoye vrouw die zorgt voor haar schoonzus

Ervaringen met professionele zorg ‘De eerste verhuizing was naar een aanleunwoning in Heerde waar mijn ouders thuiszorg kregen. Dat werkte echter niet en we kregen steeds meer klachten over de zorg. Het zat hem in de taal, in de benadering en in tal van kleine dingen. Nu zouden we zeggen: in gebrek aan cultuursensitieve zorg. In de Turkse cultuur is een schoon huis belangrijk. Mijn vader wil niet dat iemand met schoenen aan de huiskamer in komt omdat hij daar bidt. Maar sommige medewerkers wilden hun schoenen niet uitdoen en dan kom je bij mijn vader dus niet verder dan de hal. En bij het volgende bezoek deed hij de deur helemaal niet meer open voor die persoon.’ Dochter van Turkse ouders, beide met dementie

Ervaringen met professionele zorg “Ze laten de mensen in hun lijden. Ze hebben helemaal geen contact met de patiënten. Het is gewoon hun werk en that's it, ze laten hun gewoon creperen. Ik heb daar een meneer gezien, dat is iets wat ik nooit zal vergeten, het was een Nederlandse meneer en die was echt drie en half uur aan het bedelen alsjeblieft, ik wil water drinken, alsjeblieft ik wil water drinken, nou dat gaat door merg.. ik word er nog steeds emotioneel van.. Dan denk ik van nou, als een verpleegster al niet in staat is om dat te doen, dan denk ik wat doe je daar? Ja en dat is ook een hele grote reden voor mij geweest om mijn moeder gewoon zelf te verzorgen”. Marokkaanse dochter die zorgt voor haar Marokkaanse moeder met dementie

Ervaringen met professionele zorg ‘….Maar alles bij elkaar ben ik heel blij dat de basale zorg nu eindelijk goed geregeld is. De rest, daar komen we zelf wel uit.’ Dochter van Turkse ouders, beide met dementie

CONCLUSIE: (super)diversiteit Verschillende ervaringen van en perspectieven op ouder worden In ontwikkeling Overlap met ‘autochtone’ perspectieven Is ‘cultuur’ onderscheidend? Is migratie onderscheidend? DE oudere bestaat niet DE migrant bestaat niet DE oudere migrant bestaat niet

https://www.youtube.com/watch?v=A4QUE1tSIHY Met dank aan Gözde Duran en Leontine Groen- van de Ven Chm.smits@windesheim.nl