Iedereen gelijk?! dr. Wim Tops Afdeling Neurolinguïstiek Faculteit Letteren Nu heb ik mij voorgesteld maar als ik een lezing ga geven wil ik ook weten waar ik naartoe ga en welk vlees ik in de kuip heb

Aanpak van ontwikkelingsstoornissen en leerproblemen op school

En dat brengt mij naadloos tot het onderwerp van vandaag En dat brengt mij naadloos tot het onderwerp van vandaag. Hoewel het niet te zien was op de foto’s, kan het niet anders of deze labels komen ook in jullie school voor. Ik wil jullie vandaag een paar handvatten bieden om hiermee om te gaan. Ik kan helaas op enkele uurtjes geen pasklare antwoorden geven maar ik kan jullie wel aan het denken zetten. Dat is de bedoeling van vandaag!

Een beetje theorie …

LEERPROBLEEM Leerstoornis Leermoeilijkheid Dyslexie Dyscalculie

Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen Aanvang in kinderjaren Stoornis in de verwerving van taal, cognitieve, motorische of sociale vaardigheden Stabiel verloop met verbetering (maar vaak blijven tekorten op volwassen leeftijd) Vaker bij jongens dan bij meisjes Oorzaken onbekend maar (neuro)biologische bepaaldheid

Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen Specifieke leerstoornissen Communicatiestoornissen Autismespectrumstoornis Aandachtsdeficiëntie/hyperactiviteitsstoornis Motorische stoornissen Verstandelijke beperking

Eerste voorwaarde: Criterium achterstand / Klinische score

Tweede voorwaarde: Didactische resistentie – RTI Geen verwachte vooruitgang na min. 6 maanden hulp

Derde voorwaarde: Exclusiecriterium Het gaat om kindkenmerken Niet te verklaren vanuit andere factoren Ziekte Slecht onderwijs Etniciteit Aandacht

Dubbeldiagnoses Stoornissen die samen voorkomen Meer regel dan uitzondering Gaan terug op een gemeenschappelijk onderliggend deficiet/tekort

Hokjesdenken verdwijnt …

EXECUTIEVE FUNCTIES COGNITIE PERSOONLIJKHEID

Executieve functies Processen voor doelgericht, efficiënt en sociaal aangepast gedrag Essentieel in het dagelijks leven maar ook op school Actieve bijdrage bij tot de ontwikkeling van adequate leer- en studiestrategieën

Executieve Functies Inhibitie impulscontrole, stoppen met bepaald gedrag wanneer de situatie dat vereist Cognitieve flexibiliteit omgaan met verandering Emotieregulatie emoties in goede banen leiden Initiatief nemen uit zichzelf aan een taak of activiteit beginnen Werkgeheugen tijdelijke informatie opslaan Plannen en organiseren plannen = vooruit denken, organiseren = informatie structureren en hoofdlijnen bepalen Ordelijkheid en netheid opruimen en ordenen Gedragsevaluatie beoordelen van een taak of gedrag

Kortetermijngeheugen Langetermijn-geheugen Zintuigen Kortetermijngeheugen Langetermijn-geheugen

Zwakke executieve functies Kinderen met leerstoornissen Kinderen met taalstoornissen Kinderen met motorische problemen Kinderen met gedragsproblemen Kinderen met autisme …

Voorbeeld 1 Vertaal wandelen: se promener Werkgeheugen = tijdelijke opslagplaats van taak-relevante informatie Hier les filles …………………. (wandelen) à la mer. Vertaal wandelen: se promener Hier = gisteren  gebruik van passé composé Les filles = 3e persoon meervoud Wederkerige werkwoorden vervoegen met être Accord du participe passé Hier les filles se sont promenées à la mer.

Voorbeeld 2 1m = 100 cm 2 dozen van 45cm 2 x 45 = 90cm Jan zet twee dozen op een plank. Elke doos is 45 cm. De plank is 1m lang. Hoeveel ruimte blijft er over? 1m = 100 cm 2 dozen van 45cm 2 x 45 = 90cm Ruimte over = verschil = min 100 – (2 x 45) = 100 cm – 90 cm = 10 cm Er blijft 10 cm over.

Geassocieerde problemen bij OS Aandacht en concentratie concentratieproblemen verhoogde afleidbaarheid vergeetachtigheid en verstrooidheid Oriëntatie in tijd en ruimte moeilijk klok lezen zwak gevoel voor tijd en ordening in tijd weg vinden, begrippen links, rechts, voor, na, boven, onder zijn moeilijk moeizaam en moeilijk leesbaar geschrift onhandigheid

Orde en structuur Geheugen Sociale vaardigheden taken vergeten agenda onvolledig ingevuld moeilijk orde houden, allerlei dingen verliezen Geheugen problemen met onthouden van losse, op zichzelf staande gegevens problemen met complexe opdrachten afspraken en spullen vergeten Sociale vaardigheden weinig zelfvertrouwen emotionele of sociale problemen, gedragsproblemen faalangst

Hoe optimaal ondersteunen?

Ondersteuning op school op schoolniveau op klasniveau op individueel niveau Beleid rond ontwikkelings-stoornissen Stimuleren Compenseren Dispenseren Remediëren

Op schoolniveau

weigering = discriminatie Wettelijk kader VN verdrag rechten van personen met een handicap Recht op onderwijs van personen met een handicap Handicap = niet uitsluitend medisch probleem, maar wel ‘sociale drempel’ Inclusief van aard Recht op redelijke aanpassingen die niet disproportioneel zijn Vaak krijgen studenten met leerstoornissen compensaties toegekend, bijvoorbeeld onder de vorm van onderwijs- en examenfaciliteiten (zie verder). Dit is niet zomaar een gunst. Het recht op redelijke aanpassingen is verankerd in het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsdecreet van 10 juli 2008 en het verdrag van de Verenigde Naties voor personen met een handicap (2006) [10]. Het is belangrijk dat alle betrokken partijen (bv. student, ouders, docenten, werkgevers) dit wettelijke kader kennen. Het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsdecreet streeft naar een gelijkwaardige deelname van  alle mensen in de maatschappij (bv. onderwijs, werk). Zo wil het bijvoorbeeld voorkomen dat mensen worden uitgesloten op basis van een handicap. Daarom voorziet het decreet voor personen met een handicap het recht op redelijke aanpassingen, tenzij deze maatregelen voor de persoon die ze moet treffen een onevenredige belasting vormen. ‘Redelijke aanpassingen’ zijn maatregelen die de negatieve gevolgen van een omgeving die niet aangepast is (bv. een lessituatie) compenseren, zodat de persoon met een handicap in staat is om aan een bepaalde activiteit deel te nemen, net als iemand anders. Dyslexie wordt beschouwd als een handicap en dus hebben studenten met dyslexie recht op maatregelen. Enkel wanneer deze maatregelen een ‘onredelijke belasting’ vormen voor diegene die de aanpassing moet doen (bv. de school), kunnen ze worden geweigerd. Dit moet steeds voor elk individu en voor elke situatie afzonderlijk worden bekeken. Het decreet beschouwt het weigeren van redelijke aanpassingen die geen ‘onredelijke belasting’ betekenen als een vorm van discriminatie. Ook het VN-verdrag van 13 december 2006 stelt dat personen met een handicap recht hebben op redelijke aanpassingen die niet buiten proportie zijn. België onderschreef dit verdrag in 2009 [10 ]. Iets meer uitleg nodig bij deze slide!!! Wettelijk kader: school is verplicht om jongere aanpassingen te geven indien nodig weigering = discriminatie

Passend onderwijs Sinds 1 augustus 2014 Onderwijs dat past bij kwaliteiten en mogelijkheden van kinderen Scholen hebben een zorgplicht Basisondersteuning Extra begeleiding op basis van een ontwikkelingsperspectief

Universeel ontwerp als basiszorg Aanpassingen en maatregelen voor alle leerlingen Toepasbaar op school- en klasniveau Niet-stoornis specifiek

http://www.cast.org/udl

Wat leren? Presenteer inhoud en informatie op verschillende manieren Voorzie verschillende manieren van voorstelling (visueel, auditief, voorbeelden, …) Hoe leren? Voorzie verschillende manieren waarop leerlingen kunnen aangeven wat ze kunnen/weten Waarom leren? Stimuleer de interesse en de motivatie om te leren

Wat leren? Hoe leren? Waarom leren? Bied alternatieven voor auditieve informatie Bied alternatieven voor visuele informatie Vb. Gebruik van You Tube filmpjes Hoe leren? Mondeling overhoren in plaats van schriftelijk Gebruik van (sociale) scripts Ondersteun planning en organisatie Vb. Leersleutels Waarom leren? Gebruik authentieke en relevante leerinhouden Vermijd bedreigende situaties (bv. vooraan in de klas spreken) en afleiding (bv. omgevingsgeluiden)

Op klasniveau

Faciliteiten en ondersteunende maatregelen 07.03.2012 Faciliteiten en ondersteunende maatregelen Onderwijsfaciliteiten Examenfaciliteiten Leerkracht Zorgcoördinator Zorgleerkracht Student Stimulerend Compenserend Remediërend Dispenserend STICORDI-maatregelen (Henneman, 1989) Op basis van hun antwoorden even gaan kijken wat ze krijgen – werkzaam/niet werkzaam Ervaringen Vergelijken onderling Wijzen om gezamenlijke verantwoordelijkheid Stimulerend: aanspreekpunt zijn, succeservaring vergroten, overzichtelijke cursus, feedback, duidelijke taal, … Compenserend: compenserend software, gebruik van regelkaart, meer tijd geven, … Remediëren: externe begeleiding, logopedist, zorgleerkracht, studiebegeleidingspakketten, … Dispenseren: deel van het takenpakket laten wegvallen

STIMULEREN Socio-emotioneel welbevinden (begrip en succeservaringen) Relatie leerkracht – leerling REMEDIËREN Taakgericht oefenen met als doel het halen van de norm Extra instructie/extra oefening

COMPENSEREN Hulpmiddelen worden ingezet en gebruikt om de leerdoelen te behalen DISPENSEREN Vrijstellen van onderdelen van het leerplan

Leerkrachtperspectief versus leerlingperspectief Leerkracht past zich aan een zwakte van de leerling Leerling compenseert zelf een zwakte om leerdoelen te bereiken Groeiperspectief Metacognitie stimuleren Zelfredzaamheid stimuleren Oplossingsgerichte aanpak (Steenbeek-Planting & Kleijnen, 2011) Nadruk op verantwoordelijkheid van de jongere (sterktes) Zwaktes niet loskoppelen of isoleren Actief oplossingen laten formuleren Gezamenlijke inzet van school, leerkracht en leerling

PIJNPUNTEN Kwaliteitsbewaking diagnostische verslagen Gelijke kansen? Gedeelde verantwoordelijkheid Paradox Recht op aanpassingen Risico op verzwakking

DOEMDENKERS ... Argumenten Werklast Financieel Verzwakking van leerpotentieel ... Tegenargumenten Gedeelde verantwoordelijkheid Alternatieven Metacognitief vaardiger

CONCREET Verminderde verwerkingssnelheid Zwak werkgeheugen Problemen met oproepen uit langetermijngeheugen Minder efficiënte leesbegripstrategieën Meer tijd Geheugenkaarten, formularie, ZRM Voorleessoftware, spellingcontrole ...

Op individueel niveau

Executieve functies trainen Metacognitie (zelfbewust maken) Leerstrategieën aanscherpen Transfer maken van nieuw geleerde vaardigheden en kennis Zelfcontrole verbeteren Zelfcontrolemethodes (vb. HOERA) Studiewijzers

Psycho-educatie Sensibiliseren (ouders, leerkrachten, ...) Informeren (kennis over dyslexie vergroten) Ruimer beeld schetsen van dyslexie Zelfinzicht vergroten Aanzet tot sterktezwakteanalyse  Aanzet tot concreet plan van aanpak

Psycho-educatie Recente initiatieven voor jongvolwassenen Studeren met dyslexie: UGent, cel Diversiteit en Gender: www.dyslexie.ugent.be Proef op de som: Artevelde, www.studerenmetdyscalculie.be Geprikkeld om te weten: Artevelde, www.studerenmetautisme.be

Vragen?

Bedankt voor jullie aandacht!