De coachende rol van leerkrachten Sarah Thys Elien Sneyers Nathalie Van Ceulebroeck

Situering Waarom? Autonomie scholen & leerkrachten op vlak van evaluatie & oriëntering Geen gestandaardiseerde eindtoetsen Weinig richtlijnen voor oriëntering De overgang van basis- naar secundair onderwijs is los georganiseerd

Situering Waarom? Belang van: Autonomie scholen & leerkrachten op vlak van evaluatie & oriëntering Geen gestandaardiseerde eindtoetsen Weinig richtlijnen voor oriëntering Belang van: Oriënteringsprocessen & studieadvies van de leerkracht Daardoor zijn specifiek de klasleerkracht 6e leerjaar en zijn/haar percepties en inschattingen van de leerling in de oriëntering zeer belangrijk

De coachende rol van leerkrachten Gevoel van verantwoordelijkheid vanuit sterke betrokkenheid op leerlingen Rol bij oriëntering is die van coach, raadgever of adviseur Machteloos en geïsoleerd Doorheen het Transbaso-project hebben we gemerkt dat de rol van leerkrachten in oriëntering gekenmerkt wordt door de volgende drie punten: 1 Leerkrachten voelen zich zeer verantwoordelijk voor een ‘goede’ oriëntering van hun leerlingen naar het secundair onderwijs, vanuit een sterke betrokkenheid op de leerlingen 2 Leerkrachten schrijven zichzelf ook een zeer belangrijke rol toe binnen deze oriënteringsprocessen, die ze zelf omschrijven als coach, raadgever of adviseur 3 Leerkrachten voelen zich soms machteloos, want de eindverantwoordelijkheid ligt bij de ouders 3 Leerkrachten hebben ook het gevoel er alleen voor te staan: Oriëntering is veelal een gegeven van de 3e graad en dan vooral van de klasleerkracht 6e leerjaar Er is weinig formele communicatie en afstemming omtrent studie- en schoolkeuze van leerlingen Er is veel vrijheid voor scholen inzake oriëntering met een gebrek aan een duidelijke visie of beleid als gevolg

Doelstellingen Advies Feiten Percepties Inzicht in processen van oriëntering & totstandkoming van advies Advies Op basis van welke achtergrondkenmerken van leerlingen & ouders? Feiten Op basis van welke percepties van leerkrachten? Percepties

Achtergrondinformatie Onderzoek Vragenlijsten Observaties oudercontacten Interviews klasleerkrachten 6e leerjaar 36 basisscholen Gent & Antwerpen Gemengd leerlingenpubliek Wij bekeken de rol van de leerkracht en de basisschool in het oriënteringsproces van leerlingen. We presenteren een aantal bevindingen van onze onderzoeken: Voor de bevindingen die we hier zullen voorstellen doen we beroep op een mix van kwantitatief en kwalitatief onderzoek Het kwantitatief onderzoek houdt in dat we vragenlijsten hebben afgenomen van de directie en van het volledige schoolteam. Van de klasleerkrachten 6e leerjaar hebben we extra info gekregen over het studie- en schooladvies ten aanzien van al hun leerlingen en over hun beoordeling van deze leerlingen, via een afzonderlijke extra vragenlijst Het kwalitatief onderzoek is gebaseerd op 36 observaties van oudercontacten en 15 interviews met klasleerkrachten 6e leerjaar verspreid over de verschillende deelnemende scholen Bij de keuze van deze scholen werd een mix van scholen met een laag, gemiddeld en hoog percentage indicatorleerlingen beoogd, om een natuurlijke ‘mix’ van leerlingen- en ouderpubliek te bekomen

Resultaten: Percepties Cognitieve vaardigheden van leerlingen Niet-cognitieve vaardigheden van leerlingen Ondersteuning door ouders Leerkracht-leerling relatie De keuze voor deze specifieke factoren is gebaseerd op wat we eerder hebben waargenomen aan de hand van de observaties en interviews

Resultaten: Percepties Wiskundige vaardigheden Taalvaardigheden Technische vaardigheden Cognitieve vaardigheden van leerlingen Niet-cognitieve vaardigheden van leerlingen Ondersteuning door ouders Leerkracht-leerling relatie

Resultaten: Percepties “Zijn schoolresultaten zijn meer dan normaal, meer dan gemiddeld. Hij is zeer sterk in wiskunde. Voor mij is hij een sterke leerling en ik zou dan ook Latijn adviseren. Als we een dictee doen in de klas of iets rond spelling, hij heeft meestal alles goed en kijk, dan zeg ik ‘dit zijn de leerlingen voor Latijn, zij die deze oefeningen vlekkeloos kunnen maken’.” Cognitieve vaardigheden van leerlingen

Resultaten: Percepties Studiehouding: plannen, zelfstandigheid, alertheid, motivatie om te leren, het opvolgen van aanwijzingen van de leerkracht & maturiteit Wiskundige vaardigheden Taalvaardigheden Technische vaardigheden Cognitieve vaardigheden van leerlingen Studiehouding Sociale vaardigheden Niet-cognitieve vaardigheden van leerlingen Ondersteuning door ouders Leerkracht-leerling relatie Sociale vaardigheden: eerlijkheid, vriendelijkheid & rekening houden met anderen

Resultaten: Percepties “Ik plaats het schoolrapport helemaal bovenaan, dat is het belangrijkste voor mij. Dan de interesses van leerlingen, wat willen ze graag doen, en natuurlijk ook hun talenten. Want je bent niet noodzakelijk goed in wat je graag doet. Ook heel belangrijk is de werkhouding van leerlingen, hoe ze studeren.” Niet-cognitieve vaardigheden van leerlingen

Resultaten: Percepties Wiskundige vaardigheden Taalvaardigheden Technische vaardigheden Cognitieve vaardigheden van leerlingen Studiehouding Sociale vaardigheden Niet-cognitieve vaardigheden van leerlingen Praktische ondersteuning Ouderlijke betrokkenheid Ondersteuning door ouders Leerkracht-leerling relatie Praktische ondersteuning : sturen, controle uitoefenen en hulp bieden bij het schoolwerk Ouderlijke betrokkenheid: interesse in schools gebeuren, weten wat er zich afspeelt op school en in de klas, motiveren en stimuleren

Resultaten: Percepties “In het secundair krijgen leerlingen meer huiswerk en de lesinhoud wordt moeilijker. Ik wil vermijden om bijvoorbeeld ASO te adviseren aan een leerling die heel hard moet werken en waarvan ik denk dat hij/zij geen ondersteuning zal krijgen van thuis uit. Moest ik weten dat hij/zij wel ondersteuning krijgt, dan heeft hij/zij minder kans om te falen en schoolmoe te worden.” Ondersteuning door ouders

Resultaten: Percepties Wiskundige vaardigheden Taalvaardigheden Technische vaardigheden Cognitieve vaardigheden van leerlingen Studiehouding Sociale vaardigheden Niet-cognitieve vaardigheden van leerlingen Praktische ondersteuning Ouderlijke betrokkenheid Ondersteuning door ouders Band met leerlingen Leerkracht-leerling relatie

Resultaten: Percepties “In mijn klas is er sowieso wel een vrij open, gemoedelijke sfeer, dus de leerlingen kunnen aan mij eigenlijk heel veel vragen. En ze weten dat ook en ze doen dat ook goed, dus er is geen drempel dat die overschrijden om iets te weten te komen of zo. Dus dat vind ik eigenlijk al heel belangrijk.” Leerkracht-leerling relatie Leerkrachten vinden een gemoedelijke sfeer in de klas belangrijk met het oog op een ‘goede’ oriëntering

Resultaten: Percepties Wiskundige vaardigheden Taalvaardigheden Technische vaardigheden Studiehouding Sociale vaardigheden Ondersteuning door ouders Leerkracht-leerling relatie Cognitieve vaardigheden Niet-cognitieve vaardigheden

Sociale achtergrond of SES Resultaten: Feiten “Meestal stemt mijn advies overeen met de keuze van de ouders van het kind. Maar er zijn nog steeds heel wat ouders, en dan vooral allochtone ouders, die heel hoge verwachtingen hebben en die niet altijd een realistisch beeld hebben van de schoolresultaten en de kwaliteiten van hun kind. Ze willen dan te hoog mikken, met een ongelukkig kind als gevolg.” Sociale achtergrond of SES Etnische achtergrond Gender Feiten = vaststaande achtergrondkenmerken, maar ‘vaststaand’ betekent niet dat leerkrachten zich er niet bewust van moeten zijn (en van de impact die ze kunnen uitoefenen)

Resultaten: Tien om te zien Percepties Feiten Wiskundige vaardigheden Taalvaardigheden Technische vaardigheden Studiehouding Sociale vaardigheden Ondersteuning door ouders Leerkracht-leerling relatie Indirecte invloeden Sociale achtergrond of SES Etnische achtergrond Gender Directe invloeden

Wat moet je weten vooraf? Als we spreken over een academisch georiënteerd studieadvies of een praktisch georiënteerd studieadvies hangen we daar in geen geval een oordeel aan vast.

Wat moet je weten vooraf? Als we spreken over een academisch georiënteerd studieadvies of een praktisch georiënteerd studieadvies hangen we daar in geen geval een oordeel aan vast. Academisch: A-stroom: opties Latijn & Moderne Praktisch: opties kunst & technisch B-stroom Academisch: A-stroom met opties Latijn & Moderne Praktisch: A-stroom met opties kunst & techniek en B-stroom Vanaf nu spreken we voor de gemakkelijkheid over een academisch of een praktisch studieadvies, maar daarmee bedoelen we dus een eerder academisch georiënteerd studieadvies (Latijn en Moderne) of een eerder praktisch georiënteerd studieadvies (Techniek, kunst en B-stroom)

Resultaten: Spelen een grote rol Percepties Feiten Wiskundige vaardigheden Taalvaardigheden Technische vaardigheden Studiehouding Sociale vaardigheden Ondersteuning door ouders Leerkracht-leerling relatie Sociale achtergrond of SES Etnische achtergrond Gender Spelen de grootste rol: Wiskundige vaardigheden (P) Studiehouding (P) Sociale achtergrond of SES (F) Gender (F) Spelen een beduidende rol: Taalvaardigheden (P) Technische vaardigheden (P)  negatief verband met studieadvies! Spelen enkel een indirecte rol: Etnische achtergrond (F) Spelen een beperkte rol: Ondersteuning door ouders (P)  de impact die uitgaat van deze factor op het studieadvies is eerder indirect Spelen geen rol: Leerkracht-leerling relatie (P) Sociale vaardigheden (P)

Factoren die een grote rol spelen Hoe hoger de leerkracht de wiskundige vaardigheden inschat, hoe hoger de kans op een academisch studieadvies Wiskundige vaardigheden

Factoren die een grote rol spelen Hoe hoger de leerkracht de wiskundige vaardigheden inschat, hoe hoger de kans op een academisch studieadvies Wiskundige vaardigheden De inschatting van de wiskundige vaardigheden hangt samen met de inschatting van de ondersteuning door ouders Indirect effect: De invloed die uitgaat van de inschatting door de leerkracht van wiskundige vaardigheden van de leerling op het studieadvies loopt via de inschatting door de leerkracht van de ondersteuning die wordt geboden door de ouders

Factoren die een grote rol spelen De gemiddelde cognitieve bekwaamheid van de klas is mee bepalend voor de beoordeling van de cognitieve bekwaamheid van een individuele leerling Cognitieve bekwaamheid Cognitieve bekwaamheid = score op Raven-test = test voor cognitieve bekwaamheid

Factoren die een grote rol spelen ‘Gemiddelde’ leerling in een klas met ‘sterkere’ leerlingen Lagere kans op een academisch studieadvies ‘Gemiddelde’ leerling in een klas met ‘zwakkere’ leerlingen Hogere kans op een academisch studieadvies Dit effect geldt enkel in geval van gelijke etniciteit tussen de leerlingen of in klassen met een gelijkaardig percentage etnische minderheden

Factoren die een grote rol spelen Hoe hoger de leerkracht de studiehouding inschat, hoe hoger de kans op een academisch studieadvies Studiehouding

Factoren die een grote rol spelen Hoe hoger de leerkracht de studiehouding inschat, hoe hoger de kans op een academisch studieadvies Studiehouding De inschatting van de studiehouding hangt samen met SES, etniciteit en de inschatting van de ondersteuning door ouders

Factoren die een grote rol spelen SES-schaal Min. 0 Max. 100 Beroepssituatie ouders SES Schaal is gebaseerd op de beroepssituatie van de ouders (hoogste van de twee)

Factoren die een grote rol spelen Hoe hoger de score op de SES-schaal, hoe hoger de kans op een academisch studieadvies SES

Factoren die een grote rol spelen Hoe hoger de score op de SES-schaal, hoe hoger de kans op een eerder academisch georiënteerd studieadvies SES Jan & Giovanni: zelfde inschatting voor wiskundige, taal- en technische vaardigheden Jan & Giovanni: zelfde cognitieve bekwaamheid Door invloed van SES-score toch een verschillend studieadvies Jan & Giovanni: zelfde inschatting door de leerkracht wat betreft wiskundige, taal- en technische vaardigheden Jan & Giovanni: ook indien eenzelfde cognitieve bekwaamheid gemeten a.d.h.v. de Raven-test

Factoren die een grote rol spelen Hoe hoger de score op de SES-schaal, hoe hoger de kans op een academisch studieadvies SES Ondanks zelfde inschatting van cognitieve vaardigheden, toch een verschillend studieadvies door SES-score SES hangt samen met de inschatting van technische vaardigheden, taalvaardigheden en studiehouding

Factoren die een grote rol spelen Meisjes krijgen vaker een academisch studieadvies Gender

Factoren die een grote rol spelen Meisjes krijgen vaker een academisch studieadvies Gender Gender hangt samen met de inschatting van studiehouding We schatten de studiehouding van meisjes positiever in “Zien we studiehouding als eerder vrouwelijk?” Dat betekent dat meisjes vaker het advies krijgen voor een academisch georiënteerde studierichting, omdat ze volgens de leerkracht een betere studiehouding hebben

Resultaten: Spelen een beduidende rol Percepties Feiten Wiskundige vaardigheden Taalvaardigheden Technische vaardigheden Studiehouding Sociale vaardigheden Ondersteuning door ouders Leerkracht-leerling relatie Sociale achtergrond of SES Etnische achtergrond Gender Spelen de grootste rol: Wiskundige vaardigheden (P) Studiehouding (P) Sociale achtergrond of SES (F) Gender (F) Spelen een beduidende rol: Taalvaardigheden (P) Technische vaardigheden (P)  negatief verband met studieadvies! Spelen enkel een indirecte rol: Etnische achtergrond (F) Spelen een beperkte rol: Ondersteuning door ouders (P)  de impact die uitgaat van deze factor op het studieadvies is eerder indirect Spelen geen rol: Leerkracht-leerling relatie (P) Sociale vaardigheden (P)

Factoren die een beduidende rol spelen Hoe hoger de leerkracht de taalvaardigheden inschat, hoe hoger de kans op een academisch studieadvies Taalvaardigheden

Factoren die een beduidende rol spelen Hoe hoger de leerkracht de taalvaardigheden inschat, hoe hoger de kans op een academisch studieadvies Taalvaardigheden De inschatting van de taalvaardigheden hangt samen met SES, etniciteit en de inschatting van de ondersteuning door ouders

Factoren die een beduidende rol spelen Hoe hoger de leerkracht de technische vaardigheden inschat, hoe kleiner de kans op een academisch studieadvies Technische vaardigheden

Resultaten: Spelen een indirecte rol Percepties Feiten Wiskundige vaardigheden Taalvaardigheden Technische vaardigheden Studiehouding Sociale vaardigheden Ondersteuning door ouders Leerkracht-leerling relatie Sociale achtergrond of SES Etnische achtergrond Gender Spelen de grootste rol: Wiskundige vaardigheden (P) Studiehouding (P) Sociale achtergrond of SES (F) Gender (F) Spelen een beduidende rol: Taalvaardigheden (P) Technische vaardigheden (P)  negatief verband met studieadvies! Spelen enkel een indirecte rol: Etnische achtergrond (F) Spelen een beperkte rol: Ondersteuning door ouders (P)  de impact die uitgaat van deze factor op het studieadvies is eerder indirect Spelen geen rol: Leerkracht-leerling relatie (P) Sociale vaardigheden (P)

Factoren die indirect een rol spelen Etnische achtergrond heeft een invloed op het studieadvies, maar enkel via de inschatting van studiehouding en taalvaardigheden Studiehouding wordt hoger ingeschat bij etnische minderheden; taalvaardigheden worden lager ingeschat bij etnische minderheden Etnische achtergrond

Factoren die indirect een rol spelen Etnische achtergrond heeft een invloed op het studieadvies, maar enkel via de inschatting van de studiehouding en de taalvaardigheden Etnische achtergrond Op scholen met divers leerlingenpubliek kiezen leerlingen minder vaak een praktische studierichting Maar, op diverse scholen is het gedeeld verwachtingspatroon van leerkrachten over de leerlingen minder positief Door deze minder positieve verwachtingen van leerkrachten hebben leerlingen toch minder kans om te kiezen voor een academische studierichting Etnische samenstelling school Divers leerlingenpubliek = hoog percentage etnische minderheden Het (gedeeld) verwachtingspatroon van de leerkrachten speelt hier een bepalende rol (verwachtingen van leerkrachten over hun leerlingen = verwachtingen van leerkrachten over de verdere prestaties van hun leerlingen in het onderwijs) Mede hierdoor kiezen leerlingen minder snel voor een eerder academisch georiënteerde studierichting Op scholen waar een minder positief gedeeld verwachtingspatroon bestaat onder leerkrachten, hebben leerlingen minder kans om te kiezen voor een academisch georiënteerde studierichting

Resultaten: Spelen een beperkte rol Percepties Feiten Wiskundige vaardigheden Taalvaardigheden Technische vaardigheden Studiehouding Sociale vaardigheden Ondersteuning door ouders Leerkracht-leerling relatie Sociale achtergrond of SES Etnische achtergrond Gender Spelen de grootste rol: Wiskundige vaardigheden (P) Studiehouding (P) Sociale achtergrond of SES (F) Gender (F) Spelen een beduidende rol: Taalvaardigheden (P) Technische vaardigheden (P)  negatief verband met studieadvies! Spelen enkel een indirecte rol: Etnische achtergrond (F) Spelen een beperkte rol: Ondersteuning door ouders (P)  de impact die uitgaat van deze factor op het studieadvies is eerder indirect Spelen geen rol: Leerkracht-leerling relatie (P) Sociale vaardigheden (P)

Factoren die een beperkte rol spelen De inschatting van de ondersteuning door de ouders heeft een invloed op het studieadvies, maar hoofdzakelijk via de inschatting van de cognitieve & niet-cognitieve vaardigheden Ondersteuning door ouders Cognitieve vaardigheden: wiskundige vaardigheden, taalvaardigheden, technische vaardigheden Non-cognitieve vaardigheden: studiehouding Ondersteuning door ouders heeft ook een direct, positief effect op het studieadvies (meer kans op een academisch georiënteerd studieadvies), maar dit effect is zeer klein

Tot slot: Enkele reflecties Totaalbeeld van leerlingen Bewustzijn van criteria Sociale achtergrond leerlingen Vertekend advies Concluderende reflecties: Het Vlaams onderwijssysteem wordt gekenmerkt door differentiatie of selectie in een zeer vroege fase, nl. bij de aanvang van het secundair onderwijs. Deze studie toont aan dat dit proces reeds van start gaat in het basisonderwijs, meer specifiek in termen van wat er zich afspeelt in de hoofden van leerkrachten, in termen van de beslissingsprocessen van leerkrachten (want hoe hoger de cognitieve en non-cognitieve vaardigheden van leerlingen worden ingeschat door leerkrachten, hoe groter de kans dat leerlingen een academisch georiënteerd studieadvies krijgen gericht op de A-stroom met de opties Latijn en moderne) Direct en indirecte effecten van SES van ouders op het studieadvies van leerkrachten bevestigen dat het studieadvies ‘systemactically socially biased’ of vertekend is Naast een direct effect van gepercipieerde ouderbetrokkenheid op het studieadvies van leerkrachten, loopt het effect ook indirect via alle andere variabelen opgenomen in deze studie (gepercipieerde cognitieve en non-cognitieve vaardigheden van leerlingen en gepercipieerde leerkracht-leerling relatie) Het lijkt erop dat – in de hoofden van leerkrachten – al deze vaardigheden met elkaar verbonden zijn. Indien een leerling positief wordt ingeschat op één aspect, gaat dit gepaard met een globale positieve inschatting door de leerkracht (en vice versa)

Wat doen we ermee? Enkele tools! Gelijkspel. Plug&Play pedagogische studiedag http://pro.vanbasisnaarsecundair.be/home/tools/plug-play Doel: als schoolteams nadenken over eigen leerkrachthandelen en schoolcultuur vanuit zeer concrete handvaten “Veel bijscholingen kosten veel geld en haal je weinig uit. Deze studiedag is wel actief, lokt interactie uit, zet je aan tot denken. Het is gewoon interessant. Je voelt dat het dicht bij de leerkracht en de leerling staat.”

Wat doen we ermee? Enkele tools! Checklist breed studie- en schooladvies Doel: een houvast voor leerkrachten 3e graad om het advies het resultaat te laten zijn van een interactief en genuanceerd proces

Wat doen we ermee? Enkele tools! Gespreksleidraad Ik denk 1B Doel: tips voor leerkrachten om in team, met ouders en leerlingen de afweging voor 1B te maken

Wat doen we ermee? Voorbeeldtraject Stedelijke basisschool ID 38 Pedagogische studiedag over OLB Deeltrajecten over B-stroom en zittenblijven Resultaten: gedeeld en gedragen visie en handelingskader voor B-stroom en afwegingskader voor zittenblijven

Zittenblijven ID 38 Heeft de leerling de leerstof van het voorbije jaar voldoende verworven? JA De leerling kan overgaan. NEE Kan de leerkracht van volgend jaar voldoende bieden? JA De leerling kan overgaan. NEE Laat de sociaal-emotionele situatie en het welbevinden van de leerling dubbelen toe? NEE Welke andere ondersteuning kan gegeven worden indien de leerling toch over gaat? JA Is er (in voldoende mate) een match met leerkracht en medeleerlingen? JA Leerlingen kan dubbelen. NEE Is er een oplossing bij een parallelklas? Overgaan op 'maten en gewicht'?

B-stroom ID 38 (...) Voor sommige leerlingen is de keuze voor de B-stroom de beste en meest positieve keuze. We bieden aan alle leerlingen zoveel mogelijk kansen om hun eigen talenten en sterktes te ontdekken. Ook voor leerlingen die niet alle einddoelen halen. We bereiden deze leerlingen zo goed mogelijk voor op een vlotte overgang naar 1B. We ondersteunen alle leerlingen en hun ouders door voldoende informatie te geven en schoolbezoeken te doen. In heel dit proces hebben we, bij alle leerlingen, in het bijzonder aandacht voor het welbevinden, de zelfredzaamheid en het positieve zelfbeeld van de leerling. (...)

Presentaties van de slotconferentie www.transbaso.be Praktijkvoorbeelden, tools, tips en stappenplannen voor professionals http://pro.vanbasisnaarsecundair.be Website voor kinderen en ouders www.vanbasisnaarsecundair.be