Zittenblijven in het basisonderwijs: leerlingen, scholen, argumenten, alternatieven Geert Driessen | Bianca Leest Lia Mulder | Tineke Paas | Twan Verrijt

Aanleiding onderzoek In Nederland is op 15-jarige leeftijd 22% een keer blijven zitten; In andere landen gemiddeld 14,3% In PO: 16%, waarvan 10% in groep 1-2; In andere landen gemiddeld 7,4% Verschillen tussen scholen zijn groot

Onderzoek Literatuuronderzoek (internationaal) Secundaire analyses op bestanden van DUO, COOL5-18 en Pre-COOL Interviews scholen

Hoe zit het in andere landen? Omvang Regelgeving Criteria Argumenten voor en tegen zittenblijven Effecten Alternatieven

Omvang in PO OECD-onderzoek 2009 Gemiddeld 7,4% Japan, Noorwegen (vrijwel) niet Portugal, Luxemburg, Nederland rond de 20%

Regelgeving Noorwegen en Liechtenstein en binnenkort IJsland niet toegestaan Bulgarije, Polen, Griekenland: niet in de eerste 4, 3 of 2 jaren Duitsland, Oostenrijk, Portugal: automatisch van leerjaar 1 naar 2 Engeland: niets vastgelegd, maar uitzondering Andere landen: afspraken over limiet

Criteria Zijn in vrijwel alle landen centraal vastgelegd, m.u.v. Nederland, Denemarken en Engeland Gehanteerde criteria: leerprestaties, gedrag, absenteïsme, problemen in gezin. In Ierland ook schoolwisseling

Argumenten voor en tegen zittenblijven Sociaal-economisch Ontwikkelingspsychologisch Psycho-sociaal Didactisch

Effecten van zittenblijven Op leerprestaties Op psycho-sociaal functioneren Op ongediplomeerd schoolverlaten Op latere beroepscarrière

Zittenblijven voorkomen door: Instructie beter afstemmen op standaarden Systematische evaluatie Wijziging groepssamenstelling Interventies gericht op sneller leren Effectiviteit van leerkrachten verbeteren Uitbreiding van leertijd Voor- en vroegschoolse programma’s

Geïndividualiseerde integratiemodel Differentiatie Geïndividualiseerde instructie Leerjaaroverstijgend onderwijs Één-op-één begeleiding Kleine klassen Zweden, Noorwegen, Finland, IJsland

Nederland: % zittenblijvers

% zittenblijvers per school

Verschillen tussen scholen Geen/weinig zittenblijvers Veel zittenblijvers Weinig achterstands- leerlingen Gelegen in weinig stedelijke gebieden, vaak in het noorden Relatief klein Veel achterstands-leerlingen Vaak in matig stedelijke gebieden

Zittenblijven naar inrichting onderwijs Vrije school, Freinet 23,0 Jenaplan 20,5 Dalton 18,1 Traditioneel 17,9 Montessori 15,9

Zittenblijven of naar s(b)o? Kenmerken leerlingen Jongens vaker dan meisjes (19,4 vs 15,7) Kinderen van laag opgeleide ouders vaker dan van hoog opgeleide ouders (2-3x zo vaak) Kinderen met een niet-Nederlandse achtergrond blijven vaker zitten dan autochtone leerlingen (2x zo vaak) Vooral Turkse leerlingen, gevolgd door Antillianen en Marokkanen (rond de 30%) Prestatieniveau lager Minder positieve werkhouding, minder zelfstandig, onderpresteren Zittenblijven of naar s(b)o?

Zittenblijven in de praktijk Wat zijn in de praktijk onderliggende motieven en mechanismen van zittenblijven? Casestudies: 15 scholen Interviews met directeuren, intern begeleiders en leerkrachten Verdeeld naar: Veel weinig/zittenblijvers Traditionele/vernieuwingsscholen Relatief veel/weinig leerlingen met leerlinggewicht 1,2

Thema’s Visie en beleid Procedures en criteria Onderwijsaanpak (alternatieven) Rol van ouders

Visie en beleid Zittenblijven is uitzonderlijk Kleuterverlenging is veel voorkomend en geaccepteerd

Inhalen van een brede achterstand met behulp van extra leertijd Zittenblijven Inhalen van een brede achterstand met behulp van extra leertijd Niet: leer- gedragsproblemen of laag iq: Verwijzing naar speciaal basisonderwijs Individuele leerlijn met ontwikkelingsperspectief Wel: veel afwezigheid, zij-instroom, jarenlang ‘op hun tenen lopen’. Bij achterstand op cognitief en/of sociaal- emotioneel vlak

Kleuterverlenging Najaarskinderen Taalachterstand Rijpheid: cognitieve en sociaal-emotionele aspecten Werkhouding Leren in sprongetjes Worden altijd besproken Taalachterstand

Procedures en criteria Gebruik van volgsystemen voor cognitieve en sociaal emotionele ontwikkeling Betere onderbouwing → geen individueel besluit Draaiboeken en protocollen Maar: criteria zijn niet hard Leerkracht heeft totaalbeeld Vergelijking met normwaarden vs. groei/ontwikkeling in de tijd

Ouders Zo vroeg mogelijk betrekken Extra inzetten op oudercontact bij allochtone kinderen met taalachterstand Speels oefenen met kind zonder druk op te leggen Wie heeft bij conflict het laatste woord: ouders of school? Soms school: kind wordt van school gehaald door ouders Soms ouders: ‘contract’ bij overgaan met tegenadvies

Onderwijsaanpak en alternatieven Voorkomen van zittenblijven is integraal onderdeel van onderwijs Gedifferentieerd onderwijs: drie instructiegroepen voor taal en rekenen Preteaching en remedial teaching Werken in kleine groep Logopedie Ouders betrekken, thuis oefenen Onderzoek → Verwijzing SBO Leerlijn met ontwikkelingsperspectief