Ecosysteemdiensten als middel om het nemen van passende maatregelen in het watersysteem te faciliteren Peter van Bodegom

Het concept: Ecologische sleutelfactoren Ecologische sleutelfactoren (ESFen) zijn onder coordinatie van STOWA ontwikkeld als instrument om waterbeheerders bij te staan bij het verbeteren van de waterkwaliteit: Doorgronden ecologisch functioneren in de huidige situatie; Handvat bij maken van afwegingen tussen functies van het watersysteem en het nemen van passende maatregelen; Toegankelijk maken van (ecologische) kennis ESFen zijn ontwikkeld voor stilstaande wateren en zijn nog in ontwikkeling voor stromende wateren.

Sleutelfactor Context De sleutelfactor Context is één van de ESFen. SF Context dient in kaart te brengen welke ruimte er is voor verbetering van de ecologische kwaliteit EN de potentiële conflicten met andere functies. SF Context dient de integrale belangenafweging (tav andere functies van het watersysteem) in de bestuurlijke arena te faciliteren. Vandaag presenteer ik voor u het instrument dat wij ontwikkelen voor de SF Context.

Ecosysteemdiensten aan de basis van de Sleutelfactor Context Binnen de SF Context moet een brug worden geslagen tussen ecologische functies en het maatschappelijk nut van het watersysteem. Ecosysteemdiensten drukken deze brug uit en worden nationaal en internationaal in toenemende mate gebruik voor natuur- en landschapsbeheer. Ecosysteemdiensten laten toe gebruiksfuncties en ecologische functies binnen hetzelfde begrippenkader uit te drukken. Dit maakt het mogelijk afwegingen te maken.

Ecosysteemdiensten als concept in natuurbeheer Mace 2014 Science

Ecosysteemdiensten misverstanden (1) Het concept ecosysteemdiensten leidt regelmatig tot misverstanden. Ecosysteemdiensten zijn niet: Hetzelfde als ecologische functies: de koppeling naar maatschappelijk nut of bijdrage aan welbevinden staat centraal

Ecosysteemdiensten misverstanden (2) Ecosysteemdiensten zijn niet: Noodzakelijkerwijs in geld uit te drukken. Het kan ook prima via andere methoden van waardering. Om niet in dergelijke discussies te belanden maken we gebruik van internationale classificaties van ecosysteemdiensten om de volledigheid en de representativiteit van het instrument te evalueren zonder het ecosysteemdiensten te noemen.

Indicatoren van ecosysteemdiensten Indicatoren van eccsysteemdiensten staan centraal in het instrument. Indicatoren zijn data-gebaseerde maten representatief voor de betreffende ecosysteemdienst. Bovendien zijn het maten die de relevantie van de ecosysteemdienst voor beleidsmakers uitdrukken (en zo de verbinding maken). Indicatoren worden idealiter in hun eigen eenheid uitgedrukt. Op basis van de indicatoren kunnen bestuurders: - Evidence-based besluiten en maatregelen nemen Progressie richting einddoelen evalueren

Een groslijst van indicatoren Voor het instrument is een groslijst van indicatoren samengesteld. Uit deze groslijst zijn 15 indicatoren geselecteerd die: Inputdata beschikbaar hadden, Rekenregels beschikbaar hadden of afgeleid konden worden, Bestuurlijk sensitief waren, Veranderen o.i.v. maatregelen in het watersysteem of landgebruik. In gezamenlijkheid representatief zijn voor de ecosysteemdiensten die het watersysteem levert

Voorbeeld van indicator en bijbehorende afwegingen (1) Ecosysteemdienst drinkwatervoorziening: Indicator: m3 drinkwater verandert niet door maatregelen Indicator: kosten drinkwaterextractie verandert potentieel wel door maatregelen mits kostenvermindering substantieel is tov andere kosten (b.v. onderhoud)

Voorbeeld van indicator en bijbehorende afwegingen (2) Bereikbaarheid van oevers vanaf parkeervoorzieningen en fietsroutes

Het instrument SF Context Landschappelijke data Reken module SF context met rekenregels naar indicatoren maatregelen Infographics kaarten hydrologische data

Uitgangspunten voor het instrument - Transparant/open access Betrouwbaar/representatief Waardevrij Sterke (maar eenvoudige) visualisering met kaarten en infographics In een interactieve kennisomgeving Met openbare en gebiedsspecifieke informatie

Het instrument in een GIS omgeving Voordelen van een GIS omgeving: Gebruik van ruimtelijke beelden voor de indicatoren Optimaal gebruik van beschikbare informatie uit de Atlas Natuurlijk Kapitaal, overige openbare data en hydrologische modellenoutput van waterschappen Maakt duidelijk dat ecosysteemdiensten aan een bepaald oppervlak verbonden zijn GIS omgeving dwingt tot bestuurlijk ruimtelijk-expliciete keuzes en maakt ruimtelijke differentiëring mogelijk

Atlas Natuurlijk Kapitaal

Interactieve GIS omgeving Een ArcGIS plug-in De gebruiker: Selecteert gebied Selecteert kaartmateriaal met en zonder maatregelen (veelal beschikbaar bij waterschappen) Selecteert indicatoren Vervolgens gaat dit het rekenmodel in. Infographics en kaarten van indicatoren worden gegenereerd www.ecosysteemdiensten.be

Indicatoren berekenen via rekenregels Via rekenregels (uit b.v. ANK, TIDE of Ecoplan) worden de indicatoren gekwantificeerd en in de eigen eenheid uitgedrukt. Indicatoren worden niet vertaald naar een ‘’stoplicht’’, want de bestuurder moet afwegen kunnen maken. Voorbeeld: koolstofopslag in de bodem (ton C/ha) = f(bodemtextuur, grondwaterstand, mate van bemesting, vegetatietype) Andere indicatoren veranderen zoals opgelegd door de maatregelen Reken module SF context met rekenregels naar indicatoren Landschappelijke data hydrologische maatregelen Infographics kaarten

Output van het instrument SF Context Kaarten leveren een goed ruimtelijk beeld op van de effecten van maatregelen op indicatoren van ecosysteemdiensten Huidige nitraat- uitspoeling in Vlaanderen Reken module SF context met rekenregels naar indicatoren Landschappelijke data hydrologische maatregelen Infographics kaarten

Output van het instrument SF Context: infographics (1) Met infographics is het mogelijk snel inzicht te krijgen van de effecten van maatregelen op het geheel aan indicatoren.

Output van het instrument SF Context: infographics (2) Trade-offs tussen diensten kunnen inzichtelijk worden gemaakt; lang niet altijd is het mogelijk alle diensten te maximaliseren. Soms kunnen ‘’win-win situaties’’ worden geidentificeerd.

Afweging op basis van het instrument Het instrument brengt (alleen) de effecten van maatregelen op indicatoren van ecosysteemdiensten in kaart. De afweging van het belang van bepaalde indicatoren en het belang van toe- dan wel afnames in specifieke indicatoren is volledig aan de bestuurder. Daarom drukken we de indicatoren ook niet uit in monetaire waarden.

De weg naar het finale instrument SF Context De rekenregels voor de indicatoren in een ArcGIS tool ingebouwd. De beta-versie van deze tool wordt gedurende de zomer getoetst in een twee-drie relevante casussen, waarvoor de finale voorbereidingen worden getroffen. In September/Oktober wordt het instrument opgeleverd waarna de verdere waarde in de praktijk bewezen en verbeterd zal moeten worden.

Conclusies Met behulp van indicatoren van ecosysteemdiensten leveren we een belangrijk instrument voor het multifunctioneel beheer van watersystemen. Dit moet leiden tot een betere afweging en synergie van maatregelen voor een betere waterkwaliteit met behoud van en waar mogelijk verbetering van andere functies.