Een economische kijk op deeleconomie Gelijn Werner Senior beleidsmedewerker bij het Ministerie van Economische Zaken 22 maart 2017

Waarom economisch kijken naar deeleconomie? Van persoonlijke ervaring naar nieuwsgierigheid Vaak eerst abstract model en dan de praktijk Nu eerst meemaken in praktijk… …Hospitality Club, Werkspot, Airbnb, Uber, Greenwheels, Marktplaats, Peerby… …. dán erover nadenken -> Superleuke ontdekkingstocht Van deelhype naar economisch fenomeen De beloftes van deeleconomie zijn groot (planet, people, profit) Maar wat zien we met een nuchtere economische blik -> Realistisch beeld verkrijgen Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Van economisch fenomeen naar bijpassend beleid Deeleconomie stelt de overheid voor beleidsdilemma’s Die in beeld komen door economische analyse -> Leren wat de overheid kan en moet doen Reden om me erop te oriënteren bij ESB, FD en nu EZ Een prachtig en relevant onderwerp om hier over te praten Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Outline 1. Inleiding op het thema wat is het, wat is nieuw? Hoe werkt het, wat verklaart het succes? Wat zijn de verwachte en werkelijke gevolgen? Voor welke beleidsuitdagingen staat de overheid? 2. Discussie (8 stellingen) Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Wat is deeleconomie (1/4) Definitie Heel diverse verzameling activiteiten, strakke definitie onzinnig Tegelijk definitie nodig voor focus en begrip Hiertoe afgegaan op meest essentiële aspecten “De uitwisseling van diensten en goederen door individuen op internetplatforms” (Sluit aan op definities van bijv. Europese Commissie, Oxford Dictionary, Levin & Einav van Stanford University en Georgios Petropoulos voor de Europese denktank Bruegel) Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Wat is deeleconomie (2/4) Het is dus activiteit op internetplatforms… Economisch gezien: marktplaatsen waar vraag en aanbod samenkomt Van oudsher gekenmerkt door netwerkeffecten Maar op internet zijn marktplaatsen veel groter doordat ieder er makkelijk en onmiddellijk bij kan Veelal gaat het er om transacties, niet zozeer om relaties (al kan een transactie wel aan het begin staan van een relatie, en kunnen relaties wel transacties bevorderen) Wel Nextdoor geen buurthuis, wel de tweedehandsverkoop op Bol.com niet de verkoop door Bol.com zelf Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Wat is deeleconomie (3/4) … met aanbod van individuen/huishoudens… Individuen/huishoudens kunnen op deelplatforms effectief concurreren met zakelijke aanbieders Meest wezenlijke en vernieuwende kenmerk! Te danken aan lage toetredings- en etalagekosten Wel SnappCar geen Greenwheels, wel Airbnb geen Booking.com Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Wat is deeleconomie (4/4) … die goederen en diensten uitwisselen. Dus geen principieel onderscheid tussen goederen en diensten Geen principieel onderscheid tussen uitleen/verhuur en verkoop Hoewel er nader onderscheid te maken is naar verhuur/uitleen van goederen (deeleconomie in smalle zin), verstrekking van diensten (afroepeconomie) en tweedehands verkoop van goederen (tweedehandseconomie) Al dan niet tegen betaling, met welk motief dan ook Zowel Hospitality Club als Airbnb, zowel Peerby als Marktplaats, zowel Snappcar als Uber Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Wat verklaart het succes? (1/3) Technologie maakt sterke economische krachten los Verlaagt kosten marktdeelname (inschrijven, etaleren, inloggen) Verhoogt baten marktdeelname door netwerkeffecten (hoe meer er meedoen, hoe meer het loont om mee te doen) Voordelen in stroomversnelling door mobiel internet, dat overal onmiddellijke toegang tot deelplatforms biedt En – onderschat!- kans voor innovatief marktontwerp Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Wat verklaart het succes (2/3) Wat is marktontwerp? Marktontwerp staat voor het geheel aan regels en mechanismen die in een markt van toepassing zijn Onderliggende principe: de vrije markt bestaat niet, elke markt kent eigen regels (niet perse opgelegd door een overheid) Die regels zorgen dat marktdeelnemers elkaar kunnen vinden en vertrouwen, en dat transacties veilig en makkelijk zijn Denk aan openingstijden winkels en handelshuizen, maatbekers en gewichtsstandaarden oude Grieken, identificatie aanbieders… Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Wat verklaart het succes (3/3) Marktontwerp bij deelplatforms Succesvolle deelplatforms zijn zeer innovatieve ontwerpers Zoekmechanismen (zodat vraag en aanbod elkaar vindt) Matchmechanismen (zodat vraag en aanbod geen tijd kwijt is) Reputatiemechanismen (zodat vraag en aanbod elkaar vertrouwt) Prijsmechanismen (zodat prijsvorming efficiënt verloopt) Betaalmechanismen (zodat betaling veilig verloopt) Gebruikersvoorwaarden en gebruiksregels Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Gevolgen (1/4) Algemeen economisch Verbeterde marktwerking, scherpere matching Betere benutting tijd en goederen Huishoudens … als consumenten Meer keuze, lagere prijzen, meer maatwerk … Verminderde prikkel tot bezit (makkelijker lenen/huren) …als producenten Extra verdiensten Voorziet in behoefte aan flexibel werk Versterkte prikkel tot bezit (verhuur/doorverkoop makkelijker) Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Gevolgen (2/4) Marktstructuur Concurrentie op de markt Veel kleine gebruikers concurreren met zakelijke bedrijven Kleine gebruikers profiteren sterker bij flexibele vraag, en hoge advertentie- en instapkosten in traditionele markten Groter aanbod -> lagere prijzen Concurrentie om de markt Netwerkeffecten -> monopolietendens Schadelijk? In potentie, maar groot netwerk in beginsel positief Platformgroei -> disruptie bestaande markten Wenselijk? Ja, als markten beter werken en publieke belangen geborgd blijven Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Gevolgen (3/4) Grote Beloften Belofte 1: Meer sociale cohesie Meer interactie tussen vreemden versterkt sociale bindingen Of omgekeerd? Sociale motieven en contacten verdrongen Belofte 2: Beter milieu Efficiëntere benutting goederen, minder ervan nodig Sterke rebound: prijseffecten, inkomenseffecten Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Gevolgen (4/4) Belofte 3: Afname ongelijkheid Ja, breder toegang tot dure goederen en persoonlijke diensten Nee, juist rijke bezitters kunnen meer inkomsten vergaren Maar let op, bezit is geen vast gegeven: vooral bij minder rijk bedeelden nemen prikkels tot bezit toe, omdat er nu immers aan valt te verdienen Belofte 4: Einde kapitalisme (!) Minder bezitsvoorkeuren, meer gedeeld gebruik? Het tweede ja, het eerste nee, alleen de prikkels verschuiven Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Beleidsuitdagingen Enkele beleidsuitdagingen Wanneer geldt iemand als zakelijke aanbieder met bijbehorende plichten? Hoe behoudt je een gelijk speelveld tussen traditionele markten (zoals de taximarkt) en deelplatforms (zoals Uber)? Wat is nodig om te voorkomen dat marktdominantie zich tegen gebruikers keert (in termen van prijzen, kwaliteit, innovatie, privacy)? Hoezeer zijn platforms verantwoordelijk voor bescherming van gebruikers, kwaliteit van transacties en gevolgen voor derden? Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Discussie (1/8) Stelling 1: Deeleconomie is een hype, laten we het alsjeblieft over echte economie hebben nu Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Discussie (2/8) Stelling 2: Deeleconomie heeft een enorm groeipotentieel qua aantal gebruikers, producten, sectoren en platforms Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Discussie (3/8) Stelling 3: Deeleconomie bewijst maar weer eens dat markten mensen helpen aan vertrouwen in en samenwerking met elkaar (‘le doux commerce’) Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Discussie (4/8) Stelling 4: Als we niet oppassen trekken deelplatforms als Airbnb en Uber trekken alle surplus naar zich toe, terwijl ze lokale buurten en economieën ontwricht achterlaten Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Discussie (5/8) Stelling 5: Deeleconomie kan een bijdrage leveren aan verbetering van onze sociale of ecologische leefomgeving Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Discussie (6/8) Stelling 6: Deeleconomie is een fundamenteel nieuwe soort economie waarin we meer in gemeenschappelijkheid veel met elkaar delen Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Discussie (7/8) Stelling 7: Deelplatforms vormen oneerlijke concurrentie voor traditionele markten en moeten strenger worden aangepakt Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Discussie (8/8) Stelling 8: Deelplatforms zouden veel meer verantwoordelijkheid moeten krijgen voor de veiligheid van gebruikers, kwaliteit van transacties en gevolgen voor derden Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017

Tot slot Dank voor de aandacht! Voor verdere discussie of vragen, g.j.werner@minez.nl Meer lezen? Zie: ESB FD en andere kranten NBER working papers (bijv. Jonathan Levin, John Horton) Universiteit Utrecht (bijv. Koen Frenken, Rense Corten) EZ, Europese Commissie, I&M Amsterdamse en andere gemeenten En vele verdere initiatieven (Share NL, deeleconomie.nl, …) Ministerie van Economische Zaken 23 november 2017