Netwerkleren: samen professionaliseren Dr. Femke Nijland

Netwerkleren: samen professionaliseren Netwerkleren en leren in netwerken Wat zijn de effecten van netwerkleren? Hoe stimuleer je netwerkleren in lerende netwerken? Aan de slag met de ideeenmuur uit de toolkit Leren is een sterk sociaal proces, niet alleen in het dagelijks leven, maar ook op de werkplek. Door met anderen te praten, samen te werken en problemen op te lossen leren professionals iedere dag bijna ongemerkt. Een van de verschijningsvormen van sociaal leren is netwerkleren. Bij netwerkleren wordt de nadruk gelegd op de sociale configuratie waarbinnen de professional opereert: zijn netwerk. In het onderwijs, waarin professionals minder samen werken en praten dan binnen andere vakgebieden, is het stimuleren van netwerkleren een mooie manier om leraren bewust te maken van de waarde van hun netwerk voor hun lespraktijk. In deze workshop verkennen we het concept netwerkleren, we kijken hoe netwerkleren te stimuleren is binnen je eigen onderwijsorganisatie en hoe het proces èn de opbrengst door onderzoek zichtbaar kunnen worden gemaakt.

1. Netwerkleren en lerende netwerken

Netwerkleren Sociaal constructivisme: visie op kennis! leren is een construct, dat betekent dat leren hard werken is om in je hoofd te snappen wat er gebeurt, problemen op te lossen, in te zien wat anderen bedoelen. Leren is ook sociaal: kennisconstructie vindt voor het overgrote deel plaats in een sociale omgeving. Kleine kinderen leren door deel te nemen aan hun gezin, volwassenen leren door deel te nemen aan de sociale groepen waarin ze actief zijn: hun werk, hun vrienden, hun hobby’s. Netwerkleren is een vorm van sociaal leren: leren van je omgeving door met ze te praten.

Speciale triggers om te leren Leren is een gewoon onderdeel van het dagelijks werk Werkgerelateerde problemen zijn vaak aanleiding om te leren Innovaties zijn vaak aanleiding om te leren Veel (of niet het meeste) leren gebeurt niet in formele trainingen maar tijdens spontane activiteiten dichtbij de praktijk Dit leren gebeurt veelal in samenwerking met collega’s / peers in netwerken

Dit is netwerkleren In onderzoek ziet nwl er vaak zo uit: gestructureerd en overzichtelijk. Dit is netwerkleren: onduidelijk, onbewust, onzichtbaar, rommelig.

MAAR: In sommige beroepsgroepen meer dan andere MAAR: In sommige beroepsgroepen meer dan andere. In het onderwijs waarin het werk erg solitair is, veel minder netwerkleren. Minder gelegenheid want leraren zien elkaar niet doorlopend. Ad hoc vragen kunnen niet ad hoc worden beantwoord, moeten wachten tot een moment waarop je weer met collega’s bij elkaar bent. Adopt en adapt vaker in relatie met de praktijk (trial and error-leren) dan in constructie met collega’s (sociaal leren in interactie). https://www.leraar24.nl/video/1762#tab=0

Kennisnetwerken Smedlund, 2008 Als we netwerken visualiseren in onderzoek zien ze er doorgaans zo uit: de bolletjes zijn professionals, de lijntjes de leerrelaties daartussen. Leerrelaties Manieren van praten: leraren zien informeel leren in gesprekken niet altijd als werkgerelateerd, maar onderzoek heeft uitgewezen dat er zelf sociale interactie een werkgerelateerde functie heeft: om een effectieve leerrelatie op te bouwen is er een bepaalde mate van vertrouwen nodig, common ground, een plek waarin je elkaar kunt vinden. Onderzoek 20-80 in scholen bij leerlingen die elkaar al kenden tijdens samenwerkend leren. Docenten dachten trouwens dat dat véél meer was. Aanwijzingen dat dat bij volwassenen niet anders is. Smedlund, 2008

Centrale netwerken Centrale netwerken Ster netwerken – 1 centrale actor Weinig tot geen onderling contact Expliciete kennis Overdracht Expert – novice relatie ‘Hiërarchisch’ Bijv.: Training door experts

Decentrale netwerken Decentrale netwerken Structuur met veel ‘weak’ ties Makelaarschap en ‘structural holes’ Relaties zijn asymmetrisch, niet wederkerig Potentiele kennis Geloof in innovatie – over de grens kijken Risico’s en experimenteren Bijv.: Bovenschoolse ontwikkelnetwerken

Gedistribueerde netwerken Structuur met veel ‘strong’ ties Cliques of communities Relaties zijn ‘dense’, pluriform en wederkerig Impliciete kennis Veel gedeelde kennis Problemen vinden snel een oplossing Bijv.: Teamstructuren

2. Wat zijn de effecten van netwerkleren? Het informele leren is grotendeels onzichtbaar. Je kunt het vergelijken met een ijsberg: een klein deel is te zien, het grootste deel niet. Zichtbaar maken en bewust maken van netwerkleren dus belangrijk. Toch is uit onderzoek gebleken dat leren in netwerken sterk bijdraagt aan de ontwikkeling van leraren. Het samen onderzoeken van problemen uit de praktijk vergroot bovendien de capaciteit van de school als lerende gemeenschap. We onderzoeken de waarde van netwerkleren: wat levert het nou op? Dat onzichtbare proberen we zichtbaar te maken met het waardecreatieframework. Gaat uit van vijf soorten waarde: directe waarde, nuttige bronnen, veranderde praktijk, zichtbare opbrengst, nieuwe inzichten Netwerken laten kennis stromen Netwerken brengen mensen samen rondom gedeelde interesses Delen ervaringen en ontwikkelen nieuwe kennis: co-creatie Netwerken geven toegang tot gevarieerde kennisbronnen Netwerken bevorderen de wisselwerking tussen impliciete en expliciete kennis Ontwikkelen van leervriendschappen en communities startbijeenkomst

Directe waarde (immediate value) Promotieonderzoek Daniel van Amersfoort: Netwerkleren stimuleert erkenning en herkenning Stimuleert sociale verbondenheid, stimuleert gevoel van competentie, stimuleert gevoel van autonomie, zeggenschap over eigen professionalisering – Deci en Ryan, self determination theory. productieve activiteiten Vraag naar concrete activiteiten en activiteiten binnen activiteiten en hoe deze zijn ervaren. Bij welk leernetwerk ben je betrokken geweest en hoe heb je dat ervaren? - Participatie - Jouw bijdrage aan netwerk? - Activiteiten - Hoe zien activiteiten van het netwerk eruit? - Soort interactie in het netwerk - Affectieve waarde/ blij? - Relevantie van netwerk - Relevantie van interactie - Contacten - Samenwerking

Nuttige bronnen (potential value) Sociaal kapitaal – laten kennis stromen, verbinden mensen in een organisatie, vergroten sociaal kapitaal, geven toegang tot gevarieerde kennisbronnen voor individu, maar ook vergroot potentieel voor de organisatie.

Veelbelovende praktijk (applied value) Applied Veelbelovende praktijk Innovatie en experimenten – innoveren leidt tot vergroting van capaciteit van de school als lerende gemeenschap, bevorderen de wisselwerking tussen impliciete en expliciete kennis Hoe heeft dat jouw functioneren in de praktijk beïnvloed? Wat is er tot stand gebracht dat anders niet zou zijn gebeurd? - Implementatie van advies/oplossing/inzicht - Innovatie in de praktijk - Gebruik van tools - Hergebruik producten - Inzetten sociale contacten - Innovatie in systemen - Transfer naar andere situaties

Zichtbare opbrengst (realized value) Vraag naar wat een doorgevoerde verandering aan concrete zaken heeft opgeleverd, zoals in tijd, geld of blijdschap bij anderen. Welk verschil heeft het gemaakt voor je eigen prestaties, die van je leerlingen of die van de school? - Persoonlijke prestatie - Leerlingprestaties - Concrete prestaties - Kennisproducten als prestatie

Nieuwe inzichten (reframing value) Nieuwe inzichten in de Organisatiestructuur cultuurverandering waarin meer de nadruk komt op samen leren, cocreatie, dat het belangrijk en waardevol is om met anderen je werk vorm te geven in plaats van alleen. Heeft ook effect op relatie leraar-leerling, zie eerste plaatje. startbijeenkomst

Nieuwe inzichten (reframing value) Nieuwe organisatiestructuur: Formeel Reframing value nieuwe inzichten Vraag naar of een bepaald punt nieuwe inzichten of een nieuwe manier van denken hebben opgeleverd Ben je anders over die dingen gaan denken door deelname aan het netwerk? - Structurele veranderingen - Andere perspectieven - Veranderingen in systems of knowledge and value Informeel startbijeenkomst

3. Hoe stimuleer je netwerkleren? Bewustwording Stimuleren lerende contacten in een informele sfeer Faciliteren lerende contacten in ruimte en tijd: lerende netwerken Ander perspectief op kennis faciliteren - cultuurverandering Nieuwe manier van samenwerken en professionaliseren

Problemen bij lerende netwerken Lerende netwerken = netwerkleren: netwerkleren alleen op woensdagmiddag Het gaat alle kanten op in het netwerk Halen en brengen Netwerken zijn klaar Centralized netwerk Informeel wordt formeel Problemen bij netwerkleren: halen – brengen – gevolg van transmissionele visie op kennis: kennis is een ruilgoed, iets dat je kunt krijgen in plaats van iets dat je kunt maken – creatie. Tips en werkvormen zijn niet de enige kennis die van belang is: er is zoveel meer dan dat In plaats van een manier om bewustwording te stimuleren wordt nwl een doel: alleen netwerkleren op woensdagmiddag. Terwijl het juist een manier van denken en werken is, niet iets dat je aan en uit kunt zetten

Nieuwe manier formeel collectief individueel informeel isolatie controle Centraal leiderschap opdrachten regels Hiërarchische barrieres individueel collectief Platte organisatie vertrouwen Promovendus: onderzoek naar informele ruimte in organisaties bij SKOEM: Deze mechanismen kom je in de literauur tegen mbt professionele netwerken in organisaties Wens opschuiven naar RECHTS maar onduidelijk hoe Iedereen in een online community – hoor je veel Of zelfsturende teams Zorg instelling Rotterdam – zelfsturende teams / managers weg - geen mandaat! Vacuum ontstaan – 80 teams maar enorme toename ziekteverzuim ROC – ook teams , maar bijkt dat teams helemaal niet taakvolwassen zijn en je dit niet van ze mag vragen. loslaten Zelf-organisatie autonomie keuze integratie informeel Gedeeld/gespreid leiderschap

Toolkit netwerkleren Onderwerp via >Beeld >Koptekst en voettekst

4. Ideeenmuur Maak een groep van 5 mensen Bespreek wat jij

Stap 1 Vorm een groep van 5-6 Bespreek elkaars praktijk Kom samen tot één vraag of probleem waar jullie een antwoord op willen Of bespreek de vraag: hoe zie je de lerende netwerkende over tien jaar? Schrijf hem op een post it

Stap 2 Schrijf individueel al je invallen en ideeën over de vraag op een post-it

Stap 3 Cluster samen alle ideeën, benoem de clusters Bespreek samen de clusters: wat zijn boeiende nieuwe opties?

Ruimte voor gesprek