H.3. Botsende continenten Geo landbouw in Europa H.3. Botsende continenten

Opbouw van de aarde

Magmastromen in de mantel

Opwarmen en afkoelen van magma

H.3 § 1. Botsende continenten ·  Platentectoniek : de aardkorst bestaat uit losse delen ( platen of schollen ) , die ”meedrijven” op de magma- stromen in de mantel. Bij de grenzen tussen de platen ontstaan : - gebergten - aardbevingen - vulkanen Platen kunnen op drie manieren bewegen : 1.  van elkaar af schuiven ( = divergent ← → ) 2.  naar elkaar toe ( = convergent → ← ) 3.  langs elkaar ( = transform ⁄ ⁄ ) ·  Een zeebodemplaat is dunner en zwaarder , een continentale plaat is dikker en lichter !!

Verschuiving van de platen + 4 cm. per jaar

PANGEA

· Het uiteenvallen van Pangea. -  250 miljoen jaar geleden zaten alle continenten aan elkaar vast : Pangea -  200 miljoen jaar geleden spleet dit uiteen in een noordelijk deel (Eurazië ) en een deel dat naar het zuiden dreef ( Afrika ea. ). Hiertussen ontstond de Tethys-zee ( = voorloper van de Middellandse Zee.) - 135 miljoen jaar geleden dreef Afrika weer naar het noorden, waardoor het tegen Eurazië ging botsen. → convergente plaatgrens  

Subductie

· Convergentie = botsende platen ( → ← ) Wat kan er gebeuren als 2 platen op elkaar botsen ? 1.  Zeebodemplaat botst op continentplaat :   De dunnere en zwaardere zeebodemplaat duikt onde de dikkere en lichtere continentale plaat ( = subductie ) en verdwijnt met een hoek van 45 ° in de onderliggende mantel van de aarde. Jong plooiingsgebergte + Vulkanen Trog Continent plaat Oceaan plaat Magma Subductie Aardbevingen

Dit heeft grote gevolgen : - Door wrijving wordt gesteente vloeibaar → magma → vulkanisme . - Op grote diepte ontstaan : aardbevingen . - Op de plek waar de zeebodem onderduikt ontstaat een diepe kloof : trog - Ontstaan jong plooiingsgbergte .

Alpine plooiingsfase : Pyreneeën , Apennijnen , Alpen en Balkangebergte

Van de oorspronkelijke breedte van de Tethyszee, zo'n 600-1000 km, bleef nog slechts een 150 tot 200 km over als gebergte.

Lechtaler Alpen

Kalksteen op 2500 meter hoogte

2. Continentplaat botst op continentplaat : Hierbij ontstaat een hoog plooiinggebergte . ( geen subductie ! ) Door botsen van Afrika op Eurazië ontstond ± 60 miljoen jaar geleden in de Alpiene Plooiingsfase een aantal jonge gebergten : - Pyreneeën - Apennijnen - Alpen - de gebergten van de Balkan , Turkije en N-Afrika. Hoog plooiingsgebergte Continent plaat Continent plaat

Hierbij werden ook de oude zeebodem-sedimenten van de Tethys-Zee opgeheven. Deze sedimenten komen nu aan de oppervlakte , bijv. kalksteen hoog in de Alpen ! Afrika blijft noordwaarts schuiven → Middellandse Zee zal verdwijnen en in de plaats daarvan zal een hoog plooiings -gebergte ontstaan met daarin resten van de huidige zeebodem.

Jordaanslenk – Rode zee – Rift valley

· Divergentie = platen schuiven uit elkaar ( ← → )   Waar in het Middellandse zeegebied ? → Arabië scheurt los van Afrika . Deze breuk loopt verder door de Jordaan-slenk , Dode Zee , Rode Zee en de Great Rift Valley door Oost Afrika .

Platentektoniek Middellandse zeegebied

De botsing van Afrika en Arabië op Azië heeft dus grote gevolgen voor het hele Middellandse zeegebied :   1.  hoge plooiingsgebergten in Turkije en Iran + aardbevingen ! 2.  Turkije en Griekenland worden naar het westen geperst . 3. door N -Turkije loopt een transforme breuk ( = platen schuiven langs elkaar ) . Dit is de Noord-Anatolische breuklijn → zware aardbevingen ! 4.  Vulkanisme ! Door hoge druk bij subductie worden gesteenten vloeibaar = magma . Via een opening ( krater ) of spleet komt dit naar buiten = lava

Olympus , Parnassos , Ararat

Pontisch gebergte ( noord ) + Taurus gebergte (zuid )

Noord-anatolische breuklijn

Turkije 2011

Strato – of kegelvulkaan

Vesuvius met aan de voet : Napels

Vesuvius Vesuvius

Bij subductie-zones is de lava dik en taai ! Gevolgen : Deze dikke, taaie lava koelt af dicht bij de krater → berg groeit omhoog na elke eruptie( = uitbarsting ) . Zo ontstaat een strato- of kegelvulkaan bijv. de Vesuvius bij Napels   ( tekening ! ) B. De dikke lava stolt vaak al in de krater en vormt een prop. De druk in de magma-kamer loopt geleidelijk op , totdat die zo hoog is , dat er een explosieve uitbarsting volgt . ↓ Wat kan er naar buiten komen ???

Pyroclastische golf

Pompeii en Herculaneum

Pompeii

Herculaneum

Wat kan er naar buiten komen ??? ▪ pyroclastische wolk : wolk van gloeiende ( soms giftige ) gassen en vaste deeltjes, die met een enorme snelheid van de helling omlaag komt. ▪ Lavastromen ( = vloeibaar gesteente ) ▪ Stenen : grote vulkanische bommen en lapilli ( = kleine steentjes ) ▪ Vulkanische as = vruchtbaar. Daarom wonen vaak veel mensen rondom vulkanen . Als een vulkaan bij een explosieve uitbarsting zichzelf opblaast of in de lege magmakamer stort , ontstaat een caldera ( = een groot gat met de resten van de vulkaanrand er om heen ). bijv. het Griekse eiland Santorini ( tekening ! )

Santorini

Etna op Sicilie

Etna

Stromboli

Schildvulkaan : dunne lava vloeit ver weg van de krater → berg groeit in de breedte, bijv. Etna op Sicilië ( tekening ! ) Er zijn drie werkende vulkanen in het M.Z. –gebied : Vesuvius ( bij Napels ) uitbarsting ???? Etna ( op Sicilië ) elke 3 jaar een uitbarsting Stromboli ( eilandje ten noorden van Sicilië ) elk kwartier .

Bodemerosie ( par. 2 !) Door het vasthouden van water in zowel de bodem als de boomkruinen en het eigen gebruik van 40.000 liter water per ha. bos per dag → geen overstromingen !

Overbegrazing

Bodemdegradatie = afname vd. kwaliteit vd. bodem.  Par. 2 Milieuproblemen . Bodemdegradatie = afname vd. kwaliteit vd. bodem.  Oorzaak : de mens verwijdert de vegetatie - bos kappen  hout - overbegrazing - land omploegen voor akkerbouw Gevolgen : - verwoestijning - wegspoelen van vruchtbare toplaag door regen - aardverschuivingen ( als grond verzadigd is met water )

verzilting

Foute irrigatie-methoden

Beter is : druppel – of micro- irrigatie !

Verzilting = toename vh zoutgehalte in water en bodem  Oorzaken : - binnendringen zout zeewater ( bij overstroming ) - opwellen zout kwelwater ( dringt via de ondergrond naar een lager gelegen gebied , achter duin of dijk ). ( tekening ) - onzorgvuldige irrigatie  water verdampt, zout blijft achter. Oplossing : druppelirrigatie = via slang met openingen krijgt elke plant precies de juiste hoeveelheid water.

Afspoeling en geulerosie

Löss-gebied in China

Erosie = de uitschurende werking van stromend water, wind of ijs  de geomorfologie ( = landschapsvorm) verandert . - Geulerosie : water schuurt diepe geulen in de helling Afspoeling : water spoelt vruchtbare bodem van de helling af. Gevolg : kale helling zonder planten en losse bodem , die geen water kan vasthouden (“sponswerking“).  bij veel regen stroomt alles direct naar rivier  overstromingen !  tijdens droge periode geen (grond)water naar de rivier  rivier staat droog !

Vervuiling door : Toename bevolking aan kusten Middellandse Zee : - hoog geboortecijfer in N-Afrika en West-Azië . - migratie uit droog, bergachtig binnenland naar kustvlakten. - kustvlakten malariavrij gemaakt door DDT. - groei van grote steden  verkeer , afvalberg , rioolwater. Toename industrie : - zware industrie ( hoogovens , petrochemie)  vervuiling. - toename gifstoffen in voedselkringloop ( DDT, dioxine ) - lozing koelwater elektriciteitscentrales  thermische verontreiniging  meer algen , minder zuurstof in water. - olietankers  lozingen , olierampen .

Eutrofiering

3. Toename intensieve landbouw : - eutrofiering ( = toename voedselrijkdom ) door overdaad aan meststoffen  algengroei  minder zuurstof + minder zelfreinigend vermogen. - bestrijdingsmiddelen  niet afbreekbaar  in voedselketen. - toename waterverbruik + verzilting door irrigatie. Toename toerisme ( 30% van wereldtotaal ) - volbouwen kusten met hotels , campings , voorzieningen . - watergebruik ( zwembaden, golfbanen ) - toename verkeer , seizoensdrukte .

Duurzaam gebruik = zodanig omgaan met de natuurlijke omgeving duurzaamheid Duurzaam gebruik = zodanig omgaan met de natuurlijke omgeving en hulpbronnen , dat ook toekomstige generaties er gebruik van kunnen maken .