Samen slimmer onderzoeken Samen slimmer onderzoeken! Een collectief praktijkonderzoek naar het begeleiden van leerlingen in de middenbouw bij het opstellen van onderzoeksvragen tijdens het werken in thema’s. Iedereen welkom heten. Kort voorstellen: Femke Lemmers – MLI student – werkzaam op Sterrenschool Apeldoorn in niveau 7/8. Speciaal dank voor: Marjon Hoogstraten leraarondersteuner van niveau 4/5 en Annemieke van der Linde lerares van niveau 3 . Zij zijn beide werkzaam op Sterrenschool Apeldoorn. Marcel Brouwer WPO student van de KPZ, heeft de innovatie uitgevoerd in niveau 4 maar kon helaas niet aanwezig zijn. Marjon Hoogstraten, Annemieke van der Linde en Femke Lemmers Onderwijsconferentie 21-6-2017 Master Leren en Innoveren - KPZ

Doelen Uitleg over het collectieve praktijkonderzoek in de middenbouw van Sterrenschool Apeldoorn Meer kennis opdoen omtrent ontwikkelingsgericht onderwijs, onderzoekend leren en het innovatieontwerp. Meer kennis opdoen omtrent het vragenmachientje (Sterren vragenmachientje) en de onderzoekskaart. Meer kennis opdoen om als leraar(ondersteuner) de leerlingen te begeleiden tijdens het werken in thema’s. Ervaringen van een lerares en leraarondersteuner over het inzetten van het innovatieontwerp. Kort uitleg geven over het doel van het onderzoek: - collectief (gezamenlijk) onderzoek doen in je eigen praktijk (school) - gezamenlijk (teamleren/ PLG /inzet van stuurgroepen) - kennis, vaardigheden en attitude van de middenbouwleraren en leraarondersteuner met betrekking tot onderzoekend leren en de begeleiding van leerlingen bij het opstellen van onderzoeksvragen tijdens het werken in thema’s.

Fases in het onderzoek Probleemstelling Vooronderzoek Innovatieontwerp Inzetten innovatie Evaluatieonderzoek Vooronderzoek Probleemstelling Fases van collectief leren uitleggen. Belangrijk hierbij is: Om het collectief leren (Castelijns, Koster & Vermeulen, 2009) te stimuleren is gekozen om in tijdens het collectief praktijkonderzoek stil te staan bij de wijze waarop het gezamenlijke proces van kennis creëren is verlopen binnen de school. Volgens Castelijns, Koster en Vermeulen (2009) wordt het collectief leren zichtbaar als het waarnemen, het handelen van individuen samen een collectief vormen. Uiteindelijk is dit terug te zien in de wijze waarop zij gezamenlijk hun organisatie hebben veranderd.

Probleemstelling Inzet van tablets sinds februari 2015 Begeleiden van leerlingen bij het zoeken naar informatie wordt als lastig ervaren. Sinds februari 2015 is Sterrenschool Apeldoorn gestart met het werken met tablets om toe te komen aan de individuele onderwijsbehoeften van de leerlingen. De school werkt vanuit de visie op Ontwikkelingsgericht onderwijs tijdens het werken in thema’s. Binnen deze thema’s werken de leerlingen vaak met verschillende online en offline bronnen. De leraren(ondersteuners) geven bij het individueel praktijkonderzoek (Lemmers, 2016) aan het lastig te vinden om leerlingen te begeleiden bij het zoeken naar informatie op internet. Thema’s uitwerken wordt gezien als veel werk. Leerlingen zoeken op internet naar informatie tijdens het werken in thema’s.

Collectief leren – stuurgroepen Collectief samenwerken is net als een grote groep ganzen. Mensen die een gemeenschappelijk doel nastreven, en goed samenwerken, zullen sneller en makkelijker hun doel bereiken, omdat zij van de stuwende kracht van elkaar kunnen profiteren! Vertellen over de inzet van de stuurgroepen!

Vooronderzoek In de vragenlijst ‘meervoudig kijken’ geeft het team ook aan dat er behoefte is aan structuur, duidelijkheid en het borgen van gemaakte afspraken. De leraren en leraarondersteuners uit de middenbouw hebben nog niet genoeg kennis en vaardigheden omtrent OGO en thematisch werken Leerlingen mogen niet altijd zelf kiezen hoe zij het onderzoek uit willen voeren. Er hangt geen vragenwand in de klas. De leerlingen van de middenbouw vinden het werken in thema’s leuk. Zij mogen alleen nauwelijks samenwerken en zelf bezig zijn. Vier van de zes leerlingen niet weten wat onderzoeksvragen zijn.

Op welke manier kunnen middenbouwleraren en leraarondersteuners de leerlingen (van niveau 3 tot en met 5) begeleiden in het opstellen van onderzoeksvragen tijdens het werken in thema’s? De onderzoeksvraag van het collectieve praktijkonderzoek.

Innovatie ontwerp in vogelvlucht Gericht op de fases van OGO (Janssen-Vos, 1997; 2008) en eerste 3 stappen van de cyclus van onderzoekend leren (Peeters & Meijer, 2012). Voor de leraren en leraarondersteuner van de middenbouw niveau 3, niveau 4 en niveau 5. Totaal 64 leerlingen. Passend bij het thema ‘Wij hebben lentekriebels’ SlO kerndoelen Natuur: 40 Workshop en een lessenserie ‘Samen slimmer onderzoeken’. Begeleiding van leraren  mate van sturing. Inzet van het Sterren vragenmachientje. De leerlingen vullen een onderzoekskaart in. De leraren en leraarondersteuner vullen een logboek in. Zie hierboven.

Peeters, Mourad en Arntz (2014)

Onderzoekskaart De onderzoekskaart was al ontwikkeld door de school. De TL heeft de onderzoekskaart aangepast met onderzoeksvragen en bronnen. Vanuit de literatuur van Peeters en Meijer (2014).

Mate van sturen Bert van Oers – Beter leren door onderzoek (2014) leraargestuurd onderzoek gezamenlijks gestuurd onderzoek leerlinggestuurd onderzoek De leraar bepaalt het onderzoek eventueel vanuit een methode of leskist. De leerlingen voeren het onderzoek uit. De leraar bepaalt het onderwerp. De leerlingen mogen eigen keuzes maken om zo het vervolg van het onderzoek vorm te geven. De leerling kiest zelf het onderwerp (eventueel binnen het thema). De leerlingen werken zelf onderzoeksvragen uit. De leraar begeleidt de leerlingen in de cyclus van onderzoekend leren. Vanuit een brochure: ‘Beter leren door onderzoek’ van Van Oers (2014)

1. Introductie

Startactiviteiten ‘Een lentewandeling maken met de groep, waar zag jij dat de lente is begonnen?’

1. Introductie Hoofdvraag thema: ‘Wat heb je nodig om te groeien?

2. Verkennen

Het Sterren vragenmachientje Alle experimentbazen uit elke groep maken samen het vragenmachientje. We zullen per groepje de onderzoekskaarten in. En ‘halen’ de onderzoeksvragen door het vragenmachientje.

3. Opzetten onderzoek Input juf: op safari naar Zuidbroek, les vanuit Blink over het menselijk lichaam, gastles Nelis ‘de reptielen man’ n.a.v. hiervan zijn de kinderen zelf aan de slag gegaan in de eigen groepjes. Ik ging elke middag de groepjes langs om te vragen hoe het ervoor stond, of ze verder konden. De voorzitters vertelden aan de hele groep hoe het ging.

Ervaringen ‘De lessenserie gaf mij houvast!’ De kennis, vaardigheden en houding t.o.v. Onderzoekend leren verbeteren van de leraren(ondersteuners). Persoonlijke doelen van Marjon, Marcel en Annemieke zijn behaald! Meer houvast door: lessenserie, cyclus Onderzoekend leren, Sterren vragenmachientje en de onderzoekskaart. Bewustwording van mate van sturen: met name leraargestuurd Niveau 3 en 4 ervaren het nog als lastig om (onderzoeks-)vragen op te stellen. Gemiddeld kreeg de lessenserie een 8! De ervaringen van de leraren en leraarondersteuner. ‘De kinderen zijn op hun eigen manier bezig met onderzoeksvragen opstellen!’ ‘ Ik kon beter loslaten en het laten gebeuren!’

Filmpje van Marcel onderzoekend leren Kort filmpje over de inzet van het innovatieontwerp van een WPO student (leraar) op de school. onderzoekend leren

Evaluatieonderzoek - conclusie Kennis, vaardigheden en attitude van de leraren en leraarondersteuners ten opzichte van onderzoekend leren zijn verbeterd. Leraren en leraarondersteuners zijn tevreden over het innovatieontwerp. De leerlingen zijn positief over het thema ‘Wij hebben lentekriebels’ en weten beter wat onderzoeksvragen zijn . Nog niet alle leerlingen kunnen betekenis geven aan de cyclus van onderzoekend leren. Collectief leren verbeterd ten aanzien van het delen van persoonlijke onderwijspraktijk en ondersteunende voorwaarden – relaties. Mede door de inzet van collegiale consultatie. De stuurgroepen zijn als zeer positief ervaren voor het collectief leren. Zie hierboven.

Aanbevelingen De lessenserie ‘Samen slimmer zoeken’ zou in het nieuwe schooljaar in alle bouwen uitgevoerd moeten worden. De eerste drie stappen zijn verwerkt in de lessenserie de overige stappen zouden ook verbonden moeten worden in de fases van OGO. In niveau 1/2 moet de basis gelegd worden voor onderzoekend leren en het opstellen van vragen. De onderzoekskaart moet aangepast worden met pictogrammen. Het borgen is cruciaal en het onderzoek moet verwerkt worden in de themaplanning. Zie hierboven

Vragen? Zijn er tenslotte nog vragen over het collectieve praktijkonderzoek en de inzet van het innovatieontwerp?

Beknopte literatuurlijst Dekker, S., Baren-Nawrocka van, J., & Peeters, M. (z.j.). Leidraad voor een project onderzoekend leren. Geraadpleegd op 4 januari 2017, via http://www.ru.nl/wetenschapsknooppunt/materialen/artikelen/ Hollander, P. d. (2010). Goochelen met informatievaardigheden. Bussum: Uitgeverij Coutinho. Janssen-Vos, F. (1997). Basisontwikkeling in de onderbouw. Assen: Koninklijke van Gorcum. Janssen-Vos, F. (2008). Basisontwikkeling. Assen: Koninklijke van Gorcum. Lemmers, F. (2016, mei 9). Samen slimmer zoeken. Een praktijkonderzoek naar informatievaardigheden binnen OGO van de bovenbouw van Sterrenschool Apeldoorn. Apeldoorn, Nederland. Oers van, B. (2014). Beter leren door onderzoek. Hoe begeleid je onderzoekend leren van leerlingen? Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam. Peeters, M., Arntz, K., & Mourad, L. (2014). Intrisieke motivatie en onderzoekend leren. Mensen-kinderen, 22-24. Peeters, M., & Meijer, W. (2014). Hoe stel je een onderzoeksvraag op? JSW, 6-9. Peeters, M., Meijer, W., & Verhoeff, R. (2012). Wetenschappelijke doorbraken de klas in! . Nijmegen: Wetenschapsknooppunt Radboud Universiteit Nijmegen. SLO. (z.j.). Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. Geraadpleegd op 4 januari 2017, via www.tule.slo.nl: http://tule.slo.nl/OrientatieOpJezelfEnWereld/F-KDOrientatieJezelfEnWereld.html Vygotsky, L. (1930, 1978). Mind in Society. Cambridge: MA: Harvard University Press. Zie hierboven.

Bedankt voor jullie aandacht 