In Balans, Otago, Vallen Verleden Tijd of toch Zicht op Evenwicht? Bezorgd om te kiezen In Balans, Otago, Vallen Verleden Tijd of toch Zicht op Evenwicht? Dr. Tanja Dorresteijn Valsymposium VeiligheidNL – 2 december 2016

Iedere vijf minuten… …komt een oudere op de spoedeisende hulp van een ziekenhuis na een valincident

Wat is nodig?

In Balans Opzet: Groepscursus bestaande uit voorlichting en beweegoefeningen (gebaseerd op Tai Chi) 14 weken, 24 bijeenkomsten Doelgroep: Onzeker om te lopen, bang om te vallen of gevallen zijn Uitvoerders: Fysio- of oefentherapeuten of sport/beweegleiders Erkenningsniveau loket gezond leven: Goed onderbouwd

Otago Opzet: Individuele cursus bestaande uit in moeilijkheidsgraad toenemende beenspierversterkende en evenwichtsoefeningen 6x huisbezoek per jaar en ca. 11x tel. Monitoringsmomenten Inmiddels ook beschikbaar als groepscursus Doelgroep: Verhoogd risico op vallen, ook geschikt voor kwetsbare ouderen Uitvoerders: Diverse professionals in de eerstelijn Erkenningsniveau loket gezond leven: Goed onderbouwd

Vallen Verleden Tijd Opzet: Groepscursus bestaande uit drie onderdelen: een hindernisbaan, sport en spelvormen en het leren van valtechnieken 5 weken, 10 bijeenkomsten Doelgroep: Verhoogd risico op vallen, ook versie voor ouderen met osteoporose Uitvoerders: Fysio- of oefentherapeuten Erkenningsniveau loket gezond leven: Sterke aanwijzingen voor effectiviteit

Zicht op evenwicht (ZOE) Opzet: Groeps- of individuele cursus valangst en vermijding verminderen door cognitief gedragsmatige technieken Groep: 8 wekelijkse bijeenkomsten + herhaling na 2 mnd Individueel: 7 contacten + herhaling Doelgroep: Bezorgd om te vallen en activiteiten vermijden Uitvoerders: (wijk)verpleegkundigen, ergo/fysiotherapeuten of andere paramedici Erkenningsniveau loket gezond leven: Sterke aanwijzingen voor effectiviteit

Zelf onderzoek gedaan Zicht op Evenwicht Groepscursus ontwikkeld vanuit de VS en hier uitgetest. Wederom effectief, maar veel ouderen vielen uit vanwege gezondheidsredenen. Daarom doorontwikkeling naar cursus aan huis, zodat ook kwetsbare ouderen deel kunnen nemen. Maar ook voorkeur gaat vaak uit naar individueel en soms makkelijker te realiseren dan een groep bij elkaar krijgen. Geëvalueerd door de Universiteit Maastricht, implementatie gedaan in samenwerking met het Trimbos Instituut. Trimbos Instituut nu eigenaar en daar kunnen paramedici zich opgeven voor een training om vervolgens de cursus zelf uit te voeren.

Zicht op evenwicht - individueel 3 huisbezoeken (60, 60 en 75 minuten) 4 telefonische contacten (35 minuten) 1 herhalingscontact (25 minuten) Over periode van 3 tot 4 maanden Uitgevoerd door een verpleegkundige van de thuiszorg, fysio- of ergotherapeut of andere paramedicus

Zicht op evenwicht – individueel (2) Strategieën: Niet-helpende gedachten over vallen omzetten Realistische doelen stellen en uitvoeren Informatie en tips om valrisico te verminderen Grenzen verleggen Strategieën gebaseerd op cognitieve gedragsmatige principes. Dit geldt zowel voor de groepscursus als individuele variant.

Zicht op evenwicht – individueel (3) Cursus thema’s: Bezorgdheid om te vallen (HB) Gedachten over vallen (HB) Lichaamsbeweging (TC) Opkomen voor jezelf (TC) Oefening ‘Grenzen verleggen’ (HB) Veilig gedrag (TC) Omgaan met bezorgdheid om te vallen (TC) HB = huisbezoek; TC = telefonisch contact Bij het omzetten van de cursus zijn zoveel mogelijk onderdelen uit de originele groepscursus behouden. Zo wordt in ieder contact een thema behandeld, zoals op deze slide te zien is. Bij de eerste twee huisbezoeken wordt gesproken over bezorgdheid om te vallen bij de deelnemer en zijn of haar gedachten over vallen, vervolgens komen bij de twee opeenvolgende telefonische contacten lichaamsbeweging en opkomen voor jezelf in relatie tot bezorgdheid en zelfredzaamheid aan bod. In het derde huisbezoek wordt een oefening gedaan waar ik zo op terug kom en in de laatste twee telefonische contacten worden veilig gedrag besproken en hoe om te gaan met bezorgdheid om te vallen in de toekomst.

Zicht op evenwicht – individueel (4) Centraal in ieder contact: Discussie (n.a.v. cursus thema’s) Actieplan Extra: 3 Doelen Gedragsexperiment Motiverende gesprekstechniek In ieder contact wordt door middel van een discussie een thema behandeld die op de vorige slide benoemd zijn. Belemmerende gedachten rondom het thema worden besproken en uitgedaagd. Vervolgens wordt er aan het einde van ieder contact een actieplan opgesteld met een activiteit die past het thema van het contact. In een actieplan wordt een activiteit beschreven die de deelnemer graag zou willen uitvoeren, maar nu niet doet vanwege bezorgdheid om te vallen, bijvoorbeeld 2x per week wandelen in de buurt. Gedachten zoals: ‘als ik val dan is er niemand die mij kan helpen’, houden de deelnemer tegen om de activiteit uit te voeren. Een oplossing daarvoor kan zijn om een vriend of vriendin uit te nodigen om mee te gaan, maar ook een mobiele telefoon kan een oplossing zijn. Vervolgens beoordeeld de deelnemer hoe zeker hij of zij is om de activiteit uit te gaan voeren en zo niet, welke maatregelen nog nodig zijn om wel genoeg vertrouwen te hebben in het veilig uitvoeren van de activiteit. Daarnaast worden aan het begin van de cursus 3 doelen gesteld, deze doelen komen gedurende de cursus een aantal keren terug bij het opstellen van een actieplan en in contact 5. In dit laatste huisbezoek wordt een gedragsexperiment uitgevoerd. Hierbij wordt een uitdagend doel of activiteit uit het dagelijks leven van de deelnemer gekozen die samen met de cursusbegeleider wordt uitgevoerd om de deelnemer te laten ervaren dat hij of zij tot meer in staat is, dan hij of zij van te voren dacht. Hierbij kunt u denken aan de trap op- of aflopen of bijvoorbeeld fietsen. Tevens wordt gebruik gemaakt van motiverende gesprekstechniek. Bij deze techniek wordt de deelnemer gestimuleerd om bij zichzelf na te gaan wat hij of zij zou willen veranderen, welke voor- en nadelen aan deze verandering zitten en op welke manier hij of zij het beste een verandering kan bewerkstelligen. De cursusbegeleider stelt vooral vragen, reflecteert, ondersteunt eigen effectiviteit en vat samen. 12

Onderzoek ZOE - individueel Groot gerandomiseerd onderzoek (N=389) Proces evaluatie (uitvoerbaarheid en acceptatie) Effect evaluatie (minder bezorgdheid) Economische evaluatie (zorggebruik en kosten)

Onderzoeksresultaten ZOE - individueel Goed uitvoerbaar Grote tevredenheid deelnemers Minder bezorgdheid om te vallen Minder vermijding van activiteiten Minder ervaren beperkingen Minder valincidenten binnenshuis Minder zorggebruik en zorgkosten Minder bezorgdheid gemeten met de FES-I => vragenlijst met 16 items. Schaal range van 16-64 Bent u bezorgd om te vallen als u …. Zich aan of uitkleed? nooit/soms/vaak/heel vaak Gemiddeld 4 punten verschil => effectsize klein tot middelgroot Odds ratio van 0.68 = 1/3 minder kans om te vallen 14

Wanneer welke cursus? In Balans Otago Vallen Verleden Tijd Zicht op Evenwicht Groep + Individueel - Bewegen ++ Cognities Bewezen effectief Aanbieder VeiligheidNL Sint Maartenskliniek Trimbos Instituut

Aanbevelingen voor de praktijk Werving blijft lastig Tips: Persoonlijke benadering Zoek de samenwerking op Gebruik beschikbare wervingsmaterialen Locatie groepscursus Integrale benadering met gemeente, 1ste lijnszorg en zorgverzekeraar

Goede voorbeelden Integrale aanpak valpreventie Gelderland-Zuid Signaleren KBO, Activiteiten voor ouderen, thuiszorg, mantelzorger, ouderenadviseur Screenen Praktijkondersteuner of fysiotherapeut Bewegen fysio- e/o ergotherapeut Interventie Groep of individueel Visus oogarts of opticien Medicatie huisarts Omgeving ergotherapeut Cognitief geriater of neuroloog Goede voorbeelden Integrale aanpak valpreventie Gelderland-Zuid Pilot valpreventie - Horst a/d Maas

Vragen of discussiepunten??