Netwerk stress en burn-out Agentschap Overheidspersoneel (AgO) Gemeenschappelijke Dienst voor Preventie en Bescherming (GDPB) 24 november 2016

Programma 9:15-9:30u Verwelkoming en opwarmer 9:30-10u Wat is stress, wat is burn-out? 10-10:30u Actieplan stress en burn-out 10:30-10:45u Pauze 10:45-11:15u Interactieve oefening 11:15-12u Elke Geraerts (Better minds at work) 12-12:20u Luc Uytdewilligen (Landbouw & Visserij) 12:20-12:30u En verder… 12:30u Lunch

Wat is stress? Wat is burn-out? Pieter Detombe An Rummens Gemeenschappelijke Dienst voor Preventie en Bescherming (GDPB)

Wat denk je van volgende stellingen? 1. Theoretisch kader Wat denk je van volgende stellingen? Om eens te polsen hoe de groep denkt over stress, burn-out en de eigen organisatie. Alle stukken komen later aan bod in de loop van het HR-netwerk.

Stress zit tussen de oren. Perceptie speelt inderdaad een grote rol, maar ook de context is van belang. In sommige gevallen zal iedereen stress ervaren (denk aan het extreme voorbeeld van een terroristische aanslag). Akkoord Niet akkoord

Mensen functioneren beter onder stress. curve van Compernolle: tot op zekere hoogte klopt dit, vanaf een bepaald punt niet meer. Akkoord Niet akkoord

Een burn-out is een persoonlijke verantwoordelijkheid. Er is altijd een gedeelde verantwoordelijkheid: zowel de persoon zelf kan een stuk verantwoordelijkheid nemen, als de organisatie. Akkoord Niet akkoord

Mijn organisatie neemt voldoende maatregelen om werkgebonden stress en burn-out te voorkomen. Er is altijd een gedeelde verantwoordelijkheid: zowel de persoon zelf kan een stuk verantwoordelijkheid nemen, als de organisatie. Akkoord Niet akkoord

Een reflexmatige reactie … op een gepercipieerde of reële bedreiging Wat is stress ? Een reflexmatige reactie … op een gepercipieerde of reële bedreiging Stress is een instinctmatige reactie van ons lichaam die ons in staat heeft gesteld heel wat gevaren te overleven. In de oertijd was het zinvol dat het lichaam ‘onder stress’ kwam wanneer er plots een beer verscheen. Wanneer je lichaam onder stress staat wordt extra energie gemobiliseerd die je in staat stelt om te vechten of te vluchten (de zogeheten fight-flight-respons). Het hart zal sneller pompen, de adrenaline in je bloed neemt toe, spieren spannen zich op,… De bedreigingen in de oertijd waren heel concreet en hadden een duidelijk start- en eindpunt. Wanneer de dreiging wegviel, konden lichaam en geest opnieuw recupereren en ontstond er opnieuw een evenwicht. Tegenwoordig zijn de bedreigingen veel meer diffuus, er is geen duidelijk start- en eindpunt. Werkdruk is hiervan een perfect voorbeeld: het kan weken en maanden aanhouden. Conflicten, bv. In die gevallen heeft stress weinig zin. Een fysiologische vecht-vlucht-reactie zal je niet zo veel helpen om de werkdruk weg te nemen, maar je ondervindt er wel de lichamelijke/psychologische nadelen ervan.

Wat is stress ? Perceptie is cruciaal… Gebeurtenis Gedachten Gevoelens Gedrag Gevolgen Stel je voor: je loopt over straat en aan de andere kant van de straat kom je een collega tegen. Je zwaait enthousiast, maar hij of zij zwaait niet terug. Wat denk je nu ? Hoe voel je je ? 100 verschillende interpretaties zijn mogelijk en elke interpretatie zal een ander gevoel veroorzaken. Perceptie is cruciaal: wat voor de ene persoon als stresserend en bedreigend wordt ervaren is dat voor iemand anders misschien helemaal niet. Voorbeeld: Er zijn mensen die doodnerveus worden van een file, anderen vinden het aangenaam om even stil te staan. Het 5 G schema komt uit de cognitieve psychologie. Het leert ons dat een het niet zozeer een bepaalde gebeurtenis is die onze gevoelens bepaalt, maar wel de (vaak automatische) gedachten die we hebben over die gebeurtenis. Gevoelens beïnvloeden op hun beurt ons gedrag. Voorbeeld file: Gebeurtenis: file Gedachte: “ik ga nooit op tijd zijn voor de belangrijke vergadering van straks” Gevoelens: “angst/onmacht” Gedrag: claxoneren, een uitweg zoeken, vast blijven zitten Gevolg: helemaal opgejaagd toekomen op de vergadering Andere mogelijkheid: Gedachte: “ik ga waarschijnlijk niet op tijd zijn, maar de vergadering kan perfect starten zonder mij” Gevoel: berusting Gedrag: rustig doorrijden Gevolg: rustig toekomen op de vergadering

Wat is stress ? Wat energie geeft Wat energie vreet Draagkracht Draagkracht: de energie die je hebt om met een moeilijke/bedreigende situatie om te gaan en de zaken die je energie geeft. (bv. veel sociale steun in je team, jobinhoud graag doen, goeie werk-privé balans, … Draaglast: de ernst van de moeilijke/bedreigende situatie. Bv: conflicten in het team, reorganisatie, treinen die te laat komen, files, privéproblemen,… Onder stress mobiliseert je lichaam extra energie om je draagkracht te vergroten, zodat je meer draaglast aankan. Je lichaam streeft steeds naar een evenwicht tussen draagkracht en draaglast. Zijn je draagkracht en draaglast lange tijd uit balans, dan heb je het risico op overspanning. Je kan zelf je draagkracht vergroten door (bv. ontspannende) activiteiten in te bouwen die je energie geven (-> is persoonsafhankelijk). Bv.: je meer kunnen richten op taken waarvoor je je talenten kan gebruiken. Je kan je draaglast verkleinen door energievretende activiteiten te verminderen of te schrappen (-> ook persoonsafhankelijk). Draagkracht Draaglast

Werkstressoren en energiebronnen Het Werkstressoren en Energiebronnen (WEB)-model is ontwikkeld door Eva Demerouti , Arnold Bakker en Wilmar Schaufeli. -> ook in actieplan gebruikt.

De 5 A’s Stress Burn-out Het relationele benadrukken! (in onze gesprekken zien we dat het relationele heel vaak een belangrijke component is),

Gevolgen van stress op het werk Voor het individu Voor de organisatie Toename absenteïsme Conflicten en gespannen sfeer Meer verloop Daling van de productiviteit … Gedragsmatig Emotioneel/psychologisch Lichamelijk Uitvliegen Isolement Middelengebruik Klagen Meer of minder eten … Frustratie Angst Concentratieproblemen Piekeren Agitatie Hoofdpijn Spierpijn Vermoeidheid Slaapproblemen Nekklachten

Is stress altijd een probleem ? Neen! Een zekere hoeveelheid stress is nodig om optimaal te kunnen functioneren : Prestatieniveau Uitdaging Curve van compernolle Plezier Signalen Verveling Bedreiging Hoeveelheid stress

De wet van vitale afwisseling Een eerste belangrijke opdracht is om je te houden aan de wet van de vitale afwisseling.   Elke ‘piek’ van spanning moet gecompenseerd worden door een evenwaardig ‘dal’ van recuperatie. We vergeten immers al te vaak dat stress ook een reëel fysiologisch proces is dat ervoor zorgt dat er in ons lichaam cortisol en adrenaline vrijkomt, stoffen die zich kunnen opstapelen tot echte gifstoffen, zeker als deze continu worden aangemaakt. Om deze reden leidt chronische stress tot een echte verzwakking van ons immuunsysteem.

Aanhoudende stress… Mits voldoende herstelmomenten kan stress op zich niet veel kwaad. Wanneer stress blijft aanhouden en er te weinig herstelmomenten zijn kunnen de energiereserves uitgeput raken… Wanneer stress lange tijd blijft aanhouden ontstaat het risico op overspanning of burn-out. Er wordt constant extra energie gemobiliseerd om stresserende situatie de baas te kunnen. Energiereserves worden aangesproken. Het lichaam stuurt signalen uit die wijzen op overbelasting. Vergelijk met het leeglopen van smartphone/GSM en de bieptoon/trilling die je daarvoor signaleert (zie gevolgen van stress voor het individu). Mensen herkennen de signalen van hun lichaam niet altijd of negeren deze door bv. pijnstillers te nemen. Lichaam en geest blijven echter signalen sturen en als je die blijft negeren dan lopen de batterijen uiteindelijk volledig leeg: de energiereserves zijn dan uitgeput en je komt in een burn-out terecht.

Signaalherkenning Deze signalen wijzen op overspanning en hoe meer signalen er zijn, hoe meer je in de risicozone zit. Er wordt constant extra energie gemobiliseerd om stresserende situatie de baas te kunnen. Energiereserves worden aangesproken. Het lichaam stuurt signalen uit die wijzen op overbelasting. Vergelijk met het leeglopen van smartphone/GSM en de bieptoon/trilling die je daarvoor signaleert (zie gevolgen van stress voor het individu). Mensen herkennen de signalen van hun lichaam niet altijd of negeren deze door bv. pijnstillers te nemen. Lichaam en geest blijven echter signalen sturen en als je die blijft negeren dan lopen de batterijen uiteindelijk volledig leeg: de energiereserves zijn dan uitgeput en je komt in een burn-out terecht.

Burn-out is een langdurig proces Alarmfase Weerstand Uitputting Zie ook Seyle: pagina 53 “BO in de zorg” Burn-out is een langdurig proces Traditioneel verloopt het BO-proces in fasen en wordt voorgesteld als een kaars die aan beide kanten geleidelijk uitdooft … Meestal kunnen we 3 fasen onderscheiden: alarmfase, weerstandsfase en uitputtingsfase Alarmfase: Dit is de aanloopfase, het is allemaal een beetje te veel voor de medewerker. Soms lastig om mee om te gaan als omgeving, collega, LG,… want prikkelbaarheid en toenemende boosheid naar omgeving, lijkt soms medewerker die afhaakt. met tegenzin gaan werken - overgevoelig, snel ruzie - vaak verkouden, grieperig - ontlopen verantwoordelijkheden en taken - steeds meer fouten en niet af krijgen van taken (taken afschuiven) GEEFT STRESS  Stress gaat zich opstapelen (bruggetje naar de weerstandsfase) Weerstandsfase: Deze fase maakt soms BO moeilijk herkenbaar voor omgeving, want in tweede fase zien we vaak dat iemand net nog harder gaat werken en niet wil toegeven aan de druk. Alarmsignaal is niet meer kunnen ontspannen. Ook fase dat men zich in contact vaak wat begint af te sluiten en je er moeilijker mee in communicatie mee kan gaan. - negatieve emoties - nek-, schouderklachten, hoofdpijn, vermoeidheid - nog harder werken als reactie, krampachtige inzet: Coping = doorgaan !! - moeilijk ontspannen - verlies interesse afgewisseld met verhoogde strijdlust - verminderde motivatie en verhoogde apathie GEEFT OVERSPANNING Uitputtingsfase: Soms net vanuit zoveel te geven in verhouding met terugkrijgen dat men grenzen begint te verwaarlozen: “Nu mag ik het me na al die tijd permitteren eens te laat te komen of mijn recup of ADV-dagen op te eisen waar ik recht op heb” Moeilijk voor de omgeving is dat de hulpvraag niet vaak gesteld wordt … - passief verzet, verminderde betrokkenheid - wegvallen empathie, verhoogde irritatie en conflicten - veronachtzamen van professionele grenzen - opzoeken isolement en vermijden contacten - anderen schuld van fouten geven - verhoogde kritiek op collega’s, organisatie, cynisme - gebrek aan emotionele afstand (de medewerker is wel bezig met het werk, trekt zich de zaken aan) - vermijdt vragen om professionele hulp, slechte communicatie GEEFT DEFENSIEF VERWEER

Burn-out De energiereserves zijn volledig uitgeput. Lichaam en geest ‘crashen’. 3 kenmerken Emotionele en fysieke uitputting Depersonalisatie (Gevoel van) persoonlijke bekwaamheid neemt sterk af Het gevoel helemaal op te zijn. MW is aan het einde van zijn krachten. Een afstandelijke en cynische houding tegenover de mensen waarvoor en met wie men samenwerkt. Dit kunnen dus cliënten, collega’s of leidinggevenden zijn. Isolement e minder betrokkenheid. Men heeft het gevoel veel minder competent te zijn in vergelijking tot het verleden. Vaak is er ook het gevoel het werk niet langer naar behoren te kunnen uitvoeren.

Mythes over burn-out Een burn-out en een depressie zijn hetzelfde Een burn-out overkomt vooral zwakke mensen die weinig aankunnen Een burn-out ligt aan je baas Met een burn-out kan je – mits goeie begeleiding – gewoon blijven werken Een burn-out is een energiestoornis gerelateerd aan de werkcontext, depressie is een stemmingsstoornis gerelateerd aan alle domeinen van het leven. Het grote verschil zit in het feit dat iemand met een depressie een groot stuk levenslust kwijt is (vaak in zeer ernstige mate). Bij iemand met een burn-out is dit niet noodzakelijk het geval, maar de energie is wel op om te kunnen functioneren in de werkcontext. Het is integendeel zo dat de meest geëngageerde medewerkers ook het meest vatbaar zijn voor een burn-out. Burn-out is een gedeelde verantwoordelijkheid: de context (waaronder in sommige gevallen je leidinggevende) speelt een rol, maar ook je persoonlijke manier van denken, doen en zijn. Een burn-out kan doorgaans alleen herstellen na een herstelperiode onder professionele begeleiding.

Herstel 1. herstelfase – herstel van de energiebalans 2. geleidelijke toename van activiteiten 3. oplaadfase 4. werkhervattingsfase Fase 1: herstelfase – herstel van de energiebalans Rust, laag leefritme Ondersteunende gesprekken – lichte lichaamsbeweging Fase 2: geleidelijke toename van activiteiten Dagdagelijkse activiteiten, dagritme Fase 3: oplaadfase Coaching of therapie rond gedachtenpatronen en vaardigheden (bv. assertiviteit, leren nee zeggen, grenzen stellen, delegeren, omgaan met stress) Loopbaanbegeleiding Fase 4: werkhervattingsfase Stappen gericht naar werkhervatting

Risico’s bij werkhervatting Overhaast terugkeren naar een plek waar niets veranderd is Er terug voluit voor gaan, niet voorzichtig terug opstarten Oude werkpatronen opnemen Geen stresstechnieken toepassen Anderen die je pushen om vlug terug te keren naar het werk

https://overheid.vlaanderen.be/psychosociaal-welzijn Verwijzen naar brochure + ons team. Vragen? Meer info? https://overheid.vlaanderen.be/psychosociaal-welzijn