COLLEGEreeks Democratie zonder rechtsstaat, Hoe gevaarlijk is dat? College 3: politieke partijen en de rechtsstaat Prof. mr. w.j. Veraart 12 juni 2017

Commissie rechtsstatelijkheid in verkiezingsprogramma’s 2017 Werkwijze en doelstelling Toetsingskader Conclusies Voorbeelden van rood, oranje en groen Reacties Rode draad: wat hoort in elk geval bij een rechtsstaat? Wat staat er in deze politiek onrustige tijden op het spel? Hoe beschermen we onze rechtsstaat in de komende jaren? 2 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Werkwijze en doelstelling commissie Snelle, beknopte en toegankelijke doorlichting (‘quick scan’). Tekst verkiezingsprogramma’s centraal. Stoplichtmodel: rode, oranje en groene signaleringen. Geen nader overleg met partijen. Geen stemadvies. Geen toets op haalbaarheid, maar op rechtsstatelijk gehalte. Wel: belang rechtsstaat onder de aandacht brengen van breed publiek in verkiezingstijd. Discussie over waarde rechtsstaat stimuleren. 3 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Toetsingskader: opzet Criteria op basis van minimumeisen waarvan (bijna) iedereen zegt: die horen bij een rechtsstaat. Toetsingskader moet minimaal zijn, maar wel een normatieve kern hebben. De rechtsstaat is in elk geval méér dan een overheid die zich aan het geldende recht houdt en ook méér dan de regel dat de meerderheid beslist. De rechtsstaat is geen relatief of subjectief concept. De rechtsstaat heeft een harde normatieve kern, maar is ook dynamisch en altijd onderhevig aan discussie. 4 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Toetsingskader: drie minimumeisen De overheid is zelf gebonden aan het geldend recht en aan rechterlijke uitspraken. Haar beleid moet ten opzichte van de burgers voorspelbaar en controleerbaar zijn. Fundamentele rechten en vrijheden van burgers worden geëerbiedigd. Iedereen moet een effectieve toegang tot een onpartijdige en onafhankelijke rechter hebben. 5 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Conclusie rapport Een aantal voorstellen uit de partijprogramma’s zet de fundamenten van onze rechtsstaat daadwerkelijk onder druk. Meest problematisch zijn sommige voorstellen rond terrorisme, jihadisme, vluchtelingen, islam en immigratie: Discriminerend; Strijdig met fundamentele rechten; Strijdig met recht op een behoorlijk proces. Willen we de rechtsstaat behouden, dan moeten we naar maatregelen zoeken die onze rechtsstaat zelf geen geweld aandoen. Daarnaast: zorgen om staatsrechtelijke hervormingsdrift. 6 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Actualiteit conclusie rapport “Wie ter bescherming van onze democratische rechtsstaat bereid is om de rechtsstaat zelf te ondermijnen, bijvoorbeeld door bepaalde groepen burgers voortaan als tweederangs te behandelen of uit te sluiten van rechten, vormt zelf een bedreiging voor de vrijheden die het fundament van onze samenleving vormen.” (Rapport Commissie Rechtsstatelijkheid 2017, p. 11) Theresa May, in aanloop naar Britse verkiezingen, hield een pleidooi "to restrict the freedom and movement of terrorist suspects when we have enough evidence to know they are a threat but not evidence to prosecute them in full in court, and if our human rights laws stop us from doing it, we'll change the laws so we can do it.“ Christiaan Weijts (NRC Handelsblad, 9/6/2017) citeert May met instemming en bepleit zwaar bestraffen van verheerlijken van terrorisme: “Gedachten zijn niet strafbaar maar een IS-straf hijsen of juichen na Manchester of London is meer dan denken.” 7 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

TEKST 8 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Rood is regelrecht in strijd met de rechtsstaat Voorbeelden CDA: verbod op financiering van moskeeën en islamitische instellingen door buitenlandse overheden. PVV: koranverbod, alle moskeeën en islamitische scholen dicht. SGP: iedere abortus is er één te veel. VNL: administratieve detentie jihadisten. VVD: directe werking mensenrechten in de Nederlandse rechtsorde afschaffen. 9 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Maart 2017: Vvd wetsvoorstel taverne ingetrokken 10 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

ORANJE kan de rechtsstaat verzwakken Voorbeelden PvdD: viskwekerijen met terugwerkende kracht toetsen op dierenwelzijn en duurzaamheid. SP: zonder voorwaarden informatie uitwisselen met buitenlandse geheime diensten. D66: versoepelen zware procedure grondwetswijziging. 11 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Groen kan de rechtsstaat versterken het moeten concrete voorstellen zijn verdienen overweging  Voorbeelden  7 partijen: gelijke behandeling bevorderen 8 partijen: toegang tot de rechter bevorderen 12 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

reacties Veel aandacht, ook internationaal. Toetsingskader overeind gebleven. Kritiek: “Een mening van een paar advocaten”. Uw rechtsstaat is de mijne niet (Wilders). Concrete signaleringen ter discussie gesteld, met name sommige oranje lichten. Vragen over haalbaarheid plannen die in strijd met de rechtsstaat zijn. “Is onze rechtsstaat Trump-proof?” 13 Faculteit der Rechtsgeleerdheid

Dank u voor uw aandacht! 14 Faculteit der Rechtsgeleerdheid