Gerechtelijke en buitengerechtelijke maatregelen, die personen met dementie kunnen treffen inzake bescherming van hun goederen en hun persoon Uiteenzetting voor het regionaal expertisecentrum dementie Memo   Sint-Annendael, Diest, op dinsdag, 30 mei 2017.

Dementie evolueert meestal in ongunstige zin, is vaak onomkeerbaar, bevindt zich ergens tussen 0 en 100 en/of wisselt van het ene moment tot het andere en/of hangt af van de materie. Maatwerk ? Volgens de graad van dementie (of van het verstandelijk onvermogen) kunnen eerst (in logische en chronologische zin) een aantal buitengerechtelijke maatregelen overwogen en getroffen worden i.v.m. goederen en financiën (niet m.b.t. de persoon !) : preventief ! Later treden dan de gerechtelijke maatregelen op het voorplan, wat niet belet dat in sommige gevallen ineens naar de bewindvoering dient gegrepen te worden/wordt gegrepen: curatief ! Concreet : opgelet voor misbruik door derden én wantrouwen/beïnvloedbaarheid in hoofde van ouderen/oudere dementerenden ! Dementie is geen geestesziekte, tenzij in geval van psychopathologische functionele stoornissen in het denkvermogen of geheugen of in geval van bijkomend psychisch probleem.

1. buitengerechtelijke maatregelen  a) de zaakwaarnemer (bijv. één kind, poetsvrouw, buurman, …) : curatief   feitelijke toestand; geen formele overeenkomst; mondelinge en occasionele afspraken (bijv. i.v.m. bankkaart of identiteitskaart); soms volmacht.

b) budgetbegeleiding door OCMW (hoewel meestal van toepassing voor jongeren) : curatief   een lijst van schulden en inkomsten wordt opgesteld; er wordt ten behoeve van de betrokkene een (aflossings)plan opgesteld; is vrijblijvend : betrokkene kan er te allen tijde uitstappen !

c) budgetbeheer door OCMW (hoewel meestal van toepassing voor jongeren) : curatief en preventief   is stringenter dan budgetbegeleiding; een maatschappelijke medewerker van het OCMW ontvangt het loon en doet de betalingen; betrokkene ontvangt een leefgeld; is vrijblijvend; OCMW is vaak verzoeker met het oog op bewindvoering.

d) collectieve schuldenregeling (hoewel meestal van toepassing voor jongeren) : curatief   de arbeidsrechtbank stelt een schuldbemiddelaar aan, die contact neemt met alle schuldeisers, teneinde tot een globale regeling te komen voor de bovenmatige schuldenlast; is dus een gerechtelijke maatregel.

e) de bancaire volmacht : preventief   volmachtgever/lastgever tekent bij de bank een document, waarbij volmacht op zijn rekening(en) wordt gegeven aan de volmachtdrager/lasthebber, die medeondertekent, om betalingen te doen; herroepbaar en volmachtgever mag zelf optreden; moet gegeven worden door een geestelijk gezonde persoon; er kan geacteerd worden dat de volmacht blijft doorlopen ook in geval van dementie; indien dit niet wordt geacteerd, zullen banken meestal wachten op een gerechtelijke maatregel; indien de bank verneemt dat haar cliënt dement is, wordt meestal geen gevolg meer gegeven aan de volmacht, vermits de cliënt niet meer in staat is om de volmacht te herroepen.

f) de algehele onderhandse volmacht/lastgeving : preventief   gaat verder dan alleen de verrichtingen met een rekening; kan betrekking hebben op aankoop en verkoop van (roerende) goederen; kan onmiddellijk ingaan of toekomstgericht zijn, nl. “voor de dag, dat ik…”; volmachtdrager (die het misschien niet weet) en gebeurlijke instructies worden daarin opgenomen; bijzonder (bijv. verkoop mijn auto) of algemeen; volmachtgever blijft bekwaam om zelf “dingen” te doen; herroepbaar. Een voorafgaande verklaring kan worden afgelegd bij de vrederechter of de notaris en worden geregistreerd in een Centraal Register van de Lastgevingsovereenkomsten (C.R.L.) bij de N.F.B.N., met als voorwerp : welke lasthebber/bewindvoerder/vertrouwenspersoon, ... én welke opdrachten/wensen.

g) de notariële volmacht (ook ‘zorgvolmacht’ geheten) : preventief   idem, maar slaat ook op onroerende goederen; is schriftelijk en wordt eveneens geregistreerd in het Centraal Register van Lastgevingsovereenkomsten”, vooraleer volmachtgever wilsonbekwaam is geworden (via de griffie van het vredegerecht of via de notaris); de lastgeving blijft doorwerken, nadat de toestand is verergerd en lastgever wilsonbekwaam is geworden, als dit werd voorzien/overeengekomen; bijzondere of algemene volmacht; is herroepbaar (ook inzake lasthebber en instructies/wensen). De notaris heeft vaak een knipperlichtfunctie (zoals OCMW’s, RVT’s, CAW’s, … ) en kan soms ook in een voorafgaand stadium ingrijpen via een wijziging van het huwelijksvermogensstelsel, de opstelling van een testament, althans als de dementie nog niet te ver gevorderd is…

2. gerechtelijke maatregelen Bewindvoering kan worden aangevraagd voor meerderjarige personen, die niet (meer) in staat zijn om hun eigen financiële (bijv. lenen, huren, schenken, huis verkopen, …) of persoonlijke (bijv. scheiden, samenwonen, huwen, medische behandeling, …) belangen naar behoren, geheel of gedeeltelijk, tijdelijk of definitief, waar te nemen. In de omstandige medische verklaring wordt vermeld of de beschermde persoon zich nog kan rekenschap kan geven. Bewindvoering kan dus niet toegestaan worden, wanneer er angst heerst bij de kinderen (= toekomstige erfgenamen), wanneer zij vaststellen dat hun vader, die weduwnaar is geworden, een relatie aangaat, noch wanneer betrokkene zijn spraak of gehoor verloren heeft, noch wat “trager” is geworden, noch wat concentratiemoeilijkheden kent.

Uitgangspunt is de “nieuwe” wet van 17 maart 2013, in werking getreden op 1 september 2014 :   bedoeling is de autonomie/wensen van de beschermde persoon zoveel mogelijk te eerbiedigen (bijv. jaarlijkse cadeautjes, geen rusthuis, …); liever buitengerechtelijke dan gerechtelijke bescherming; geen confectie-, maar maatwerk; een handeling, die niet verboden is, kan nog gesteld worden door de beschermde persoon; ook bewindvoering over de persoon is mogelijk (bijv. inzake verblijfplaats, huwen, kind erkennen, verzoek tot euthanasie, naamswijziging, …); onderscheid tussen bijstand en vertegenwoordiging (in functie van een bepaalde handeling); opsplitsing dagelijkse uitgaven en belangrijke uitgaven/beslissingen; per 1/9/2019 één statuut voor onbekwamen, verlengd minderjarigen, verkwisters, ... nieuwe omschrijving van de vertrouwenspersoon (vergelijk niet helemaal met gevallen van geesteszieken en euthanasie) : staat de onbekwame bij, tussenpersoon tussen de beschermde persoon en de vrederechter, houdt toezicht op de bewindvoering, is partij in het dossier; vanaf 17 jaar kan statuut worden aangevraagd eenheidsstatuut (verlengd minderjarige, verkwisters, …).

Voor een aantal handelingen heeft de bewindvoerder een bijzondere machtiging van de vrederechter nodig :   in rechte optreden; roerende en onroerende goederen verkopen; (hypotheek)lening aangaan; berusten in een vonnis; nalatenschap en schenking aanvaarden of verwerpen; aangaan van pacht-, handelshuur- of woonhuurovereenkomst van meer dan negen jaar; dading; onroerend goed verkopen.

Schenken en testeren zijn nog mogelijk, zelfs in geval van bewindvoering. Schenken kan op basis van het verleden !

3. Speciale gevallen 1) echtgenoten   Aan de vrederechter kan toelating gevraagd worden om gelden van derden te ontvangen. Aan de rechtbank van eerste aanleg kan gevraagd worden om de gezinswoning alleen te mogen verkopen en nog algemener : de indeplaatsstelling. Pro-actief kunnen echtgenoten met elkaar een lastgevingsovereenkomst afsluiten. Via het huwelijkscontract kan ook een en ander geregeld worden (notaris).

2) patiëntenrechten (bijv 2) patiëntenrechten (bijv. inzage dossier, beslissing omtrent toe te dienen gezondheidszorg, …)   De cascaderegeling is de volgende : patiënt zelf door patiënt aangeduide persoon (levenstestament – negatieve wilsverklaring) bewindvoerder over de persoon partner meerderjarig kind ouder(s) meerderjarige broers/zusters dokter in multidisciplinair overleg. Privacy !

3) wet op de euthanasie   “bestellen” van euthanasie voor-het-geval-dat kan niet; uitzondering : onomkeerbare coma; geldt maar 5 jaar.

4) concreet   De wet voorziet tussentijdse evaluaties om de twee jaar. Beslissingen in functie van D, niet D en + D).

Dank voor uw aandacht. Vragen Dank voor uw aandacht. Vragen ? Theo Mineur, Vrederechter van het kanton Diest