Welkom bij de scholingsmiddag “palliatieve zorg, doodgewoon” Berdine Koekoek, 23-11-2010 1

Inhoud middagprogramma Opening Introductie sprekers Presentatie Casus In groepen uiteen Plenaire terugkoppeling en vragen Verdieping

Aandacht voor www.pnsalland.nl Consultatieteam 0900-4455660 Nieuwsbrief netwerk UITzicht Café Doodgewoon Buddyzorg

Een fijne en leerzame middag gewenst.

Palliatieve Zorg: Doodgewoon? Janny Post, Verpleegkundige MTH-Team Carinova Consultatieteam Palliatieve Zorg Paul Smit, Specialist Ouderengeneeskunde Zg de Leiboom Consultatieteam Palliatieve Zorg

Vrouw, 77 jr. Longcarcinoom met uitzaaiingen 6 maanden geleden: uitbehandeld, nog ongeveer 3 weken te leven. Vorige week Durogesic van 50 naar 100 verhoogd, reden? Als een “zombie”, kijkt verwilderd in het rond: 3 druppels haldol voor de nacht. Eet en drinkt weinig, voedingstoestand redelijk, ontlasting hard.

Medicijnen: Durogesic 100 mcg/ 3 dagen Nitrazepam 1 x 5 mg. Oxazepam 3 x 50 mg. Haldol 3 dr. voor de nacht of 2 x 2 dr. over de dag verdeeld Combivent Acetylcysteine 2 dd X-praep

“ Zo hoeft het niet langer!” Geen euthanasie: op een natuurlijke manier inslapen 4 kinderen, 1 zoon verslaafd en in huis van bewaring Echtgenoot paar jaar geleden thuis overleden (COPD), paar dagen nadat hij op bed was gaan liggen. -> verwijt aan huisarts Hangt aan het leven/wil niet meer Geen houvast aan het geloof

Thuiszorg, nachtzorg. Er is 24 uur iemand aanwezig. Communicatieproblemen huisarts – hulpverleners – familie Familie vindt het erg moeilijk moeder zo te zien lijden. Gedrag nu lijkt erg op dat van hun verslaafde broer. Thuiszorg vindt het lijden ook erg om te zien; duurt lang, gunnen haar rust.

De familie en de thuiszorg vinden het lijden moeilijk om te zien: Wat is het lijden bij deze mevrouw? Mevrouw is angstig: wat zijn de factoren die hieraan bijdragen? Mevrouw zit als “een zombie” in de stoel en kijkt verwilderd in het rond. Wat is hier aan de hand en wat kunt u als verzorgende/verpleegkundige hier aan doen? Er gaat van alles mis in de communicatie, met name met de huisarts. Hoe kunt u hier proberen verbetering in te brengen?

Lijden? Angst: Delier Overlijden echtgenoot Zoon Relatie met huisarts: behandeling van symptomen? Geloof???? “Het duurt zo lang.”

Delier Acuut optredende verwardheid: ontstaan in enkele uren tot dagen. Geheugenstoornis, desoriëntatie Waarnemingsstoornis: hallucinaties Wisselend bewustzijn: hyperalert tot suf. Altijd één of meer lichamelijke oorzaken Meestal het ergst ‘s avonds en ‘s nachts

Delier 25-45% van de patiënten met kanker in ziekenhuis of hospice 40-90% van de terminale patiënten 22-50% onopgemerkt 20% ernstig onrustig

Factoren die kunnen bijdragen Bedrust, gedwongen immobiliteit Koorts Hevige pijn Overprikkeling/onderprikkeling zintuigen Stress, angst etc. opname ziekenhuis Blaasretentie, obstipatie

Oorzaken van een delier Alle ontstekingen (vooral long- en blaasontsteking) Hormonale ziekten: schildklier, bijnier Stofwisselingsziekten: diabetes, nier- of leverziekten, etc. Processen in de schedel of hersenbeschadiging: tumor, abces, bloeding

Oorzaken van een delier Slechte voedingstoestand en tekorten voedingsstoffen (vitamines) Onttrekking alcohol, medicijnen, nicotine Medicijnen al of niet in te hoge dosis Hart-, vaat-, longproblemen leidend tot zuurstofgebrek in de hersenen Bloedarmoede, met name wanneer deze snel ontstaan is.

Medicijnen die delier kunnen geven Opioiden (morfine, fentanyl, oxycontin etc.) Alle versuffende medicijnen Slaapmiddelen Corticosteroiden (prednison) En vele anderen…

Behandeling Medische behandeling van de oorzaak Symptomatisch Antipsychoticum: haloperidol (Haldol®) of dergelijke Evt. in combinatie met oxazepam, diazepam of dergelijke Soms: rivastigmine (Exelon®) Niet-medicamenteus: door jullie dus!

Algemene maatregelen bij delier Maak contact, geef uitleg Wees rustig, stel gerust Praat vriendelijk en langzaam en gebruik korte zinnen Stel korte vragen en wacht rustig op antwoord Loop en beweeg rustig Wees je bewust van je houding: daal af naar het niveau van de cliënt

Overzichtelijke omgeving met voor de cliënt herkenbare dingen (bekende meubels, foto’s etc.) Klok, kalender Zo min mogelijk wisselende personen Vertel wat je met/voor de cliënt gaat doen en wat je doet tijdens handelingen. Bij meer personen: ga aan één kant staan Let op bril en gehoorapparaat Maak gebruik van de familie

Structuur! Activiteiten overdag Markeer de momenten van de dag Nu ontbijt/lunch/avondeten Nu pyama aan, tanden poetsen etc. als bekend ritueel voor het slapen. Nacht: donker, maar wel klein lichtje. Klok zichtbaar.

Vertel wie je bent en wat je komt doen Probeer te corrigeren, maar ga niet de confrontatie aan Begrijp de angst! Besteed aandacht aan de emoties Vermijd fel licht dat veel schaduwen geeft.

Denk om de familie! Informeer mondeling en schriftelijk (folder) over acute verwardheid. Geef uitleg over de ondernomen acties Geef uitleg hoe zij met de cliënt om kunnen gaan Maak afspraken over bezoek: hoe vaak, hoeveel, wie. Probeer ze een rol te geven, overleg wat ze kunnen/willen doen.

Wat te doen bij een delier? Delier……….of een beetje in de war?

Observatie Signalering Voorlichting

Doel: Waardig sterfbed Verminderen angst en onrust

Aandacht omgeving: “ Delier kan een onuitwisbare indruk achter laten”

Communicatie Doodgaan Doodgewoon?

“ Goede palliatieve zorg kan niet zonder goede communicatie en goede samenwerking!”

Visies op sterven: Proactief: “leven met de dood” Onbevangen: “leven zonder de dood” Vertrouwd: “leven na de dood” Rationeel: “verdringen van de dood” Sociaal: “bang voor de dood”

patiëntgericht werken. Door kennis van je eigen kijk op het levenseinde kun je meer patiëntgericht werken.

Communicatie: Huisarts cliënt Hulpverlener cliënt Hulpverlener huisarts