Spirituele zorg: iets uit de oude doos of out of the spiritual box? Spiritualiteit in de zorg als taak van elke hulpverlener Dr. Marc Desmet 4 oktober 2016

‘Spiritueel’: ? ‘spiritueel’ valt niet samen met ‘religieus’ of ‘gelovig’ (maar sluit het niet uit): ‘spiritueel’ valt niet samen met ‘religieus’ of ‘gelovig’ (maar sluit het niet uit):  iedereen kan spirituele pijn voelen  niet iedereen voelt dit als religieus-gelovige pijn ‘spirituele zorg’ valt niet samen met ‘pastorale’ (maar sluit het niet uit) ‘spirituele zorg’ valt niet samen met ‘pastorale’ (maar sluit het niet uit)  Iedereen kan spirituele zorg bieden  Niet iedereen kan pastorale zorg bieden

Spiritualiteit voor practici: harde feiten zien en veel ‘meer’…. dan koffie: “Een koffie drinken dat is iets” dan koffie: “Een koffie drinken dat is iets” dan mijn functie: “Gij ging zitten en dat was het…” dan mijn functie: “Gij ging zitten en dat was het…” dan pijn: “Ik heb nu wel geen pijn meer, maar waar dient die resterende tijd nog?” dan pijn: “Ik heb nu wel geen pijn meer, maar waar dient die resterende tijd nog?” dan interdisciplinariteit: “’t Is hier anders” dan interdisciplinariteit: “’t Is hier anders” dan lijden: waardigheid, genieten… dan lijden: waardigheid, genieten… = on-gehoord = on-gehoord

Het spirituele heeft lichamelijke effecten verdriet, zinloosheid, eenzaamheid blokkeren het lichaam: trage bewegingen, stomheid, gesloten ogen, een ‘gewicht’... verdriet, zinloosheid, eenzaamheid blokkeren het lichaam: trage bewegingen, stomheid, gesloten ogen, een ‘gewicht’... zin, vreugde, vrede, thuiskomen brengen lichaam in beweging: glimlachen, neuriën/fluiten, terug spreken… zin, vreugde, vrede, thuiskomen brengen lichaam in beweging: glimlachen, neuriën/fluiten, terug spreken…

Het spirituele: meer dan het individuele Familieleden Familieleden team spirit als ruimte team spirit als ruimte Infrastructuur Infrastructuur

Spi - ritueel

Symbool: de interdisciplinaire bloem

Bemoedigingsmoment 5 keer per jaar ‘La vita é bella’?

Rituele betekenis van techniek: de levenslijn

Rituele betekenis van voeding: de levenslijn

Spirituele zorg: hoe ontwikkelen? 2 soorten middelen 1. ‘Persoonlijke’ middelen: 1. ‘Persoonlijke’ middelen:  op niveau van de eigen spiritualiteit van de zorgverlener: attitudes en persoon 2. ‘Technische’ middelen: 2. ‘Technische’ middelen:  op niveau van het concrete gesprek en de observatie Beide kunnen geoefend worden! Beide kunnen geoefend worden!

Workshop FPZV spiritualiteit artsen, verpleegkundigen, psychologen….

A Waar is de patiënt echt geworden? Hoe komt het dat ik hier werk? A Waar is de patiënt echt geworden? Hoe komt het dat ik hier werk? B Waar ben ik gekwetst geworden (machteloosheid- verantwoordelijkheid)? Welke omgeving heeft mij geheeld? B Waar ben ik gekwetst geworden (machteloosheid- verantwoordelijkheid)? Welke omgeving heeft mij geheeld? C Raak niet aan mijn… (stokpaardjes die nachtmerries worden en mij verhinderen beslissingen goed te begeleiden...) C Raak niet aan mijn… (stokpaardjes die nachtmerries worden en mij verhinderen beslissingen goed te begeleiden...) D Welke passiviteit heb ik ontwikkeld in mijn activiteit tav het lijden: pas-si-vite / com-passie / wat heb ik ontvangen van mijn zware zieken? D Welke passiviteit heb ik ontwikkeld in mijn activiteit tav het lijden: pas-si-vite / com-passie / wat heb ik ontvangen van mijn zware zieken? De persoon van de zorgverlener als voornaamste ‘spiritueel instrument’

Meerdere teamleden hebben deze workshop gevolgd Meerdere teamleden hebben deze workshop gevolgd Stilaan echter noodzaak erkend van een ‘technisch’ middel om spirituele zorg concreter te maken – nood aan meer taal en methode…. Stilaan echter noodzaak erkend van een ‘technisch’ middel om spirituele zorg concreter te maken – nood aan meer taal en methode…. The spiritual box!? The spiritual box!?

Spiritual box 1 Wat? 1 Wat? 2 Een teamproces! 2 Een teamproces!

Vijf spanningsvelden Spanningen (‘lastige patiënt, familie,…’ ‘ik word zelf lastig…’) leren herkennen en vertalen als spirituele pijn? En hoe kan je dit ont-spannen? Spanningen (‘lastige patiënt, familie,…’ ‘ik word zelf lastig…’) leren herkennen en vertalen als spirituele pijn? En hoe kan je dit ont-spannen? Loskomen van oordelende houding Loskomen van oordelende houding ‘Zullen we dit eens vanuit de box bekijken?’ ‘Zullen we dit eens vanuit de box bekijken?’ ‘ons schema’: aanpassing van schema ontwikkeld door Carlo Leget en de PE van het UZ Leuven. ‘ons schema’: aanpassing van schema ontwikkeld door Carlo Leget en de PE van het UZ Leuven.

1 Autonomie – afhankelijkheid ° “Wat betekent dit verlies in het geheel van je leven?”   ‘Ook dat nog’? Of ‘Nooit ziek geweest’?” (impact) ° Hoe gaat de zieke om met afhankelijkheid?   onredelijk eisend? Egocentrisch?   begripvol en dankbaar?   achterdochtig ? Of angstig voor afwijzing?   lijdend aan autonomieverlies? laat de ander toe of sluit zich af? ° Vertrouwen of wantrouwen t.a.v.   de instelling (het ziekenhuis, de kerk, de politiek,…).

1 Ik en de ander: autonomie en afhankelijkheid: voorbeelden Iemand vraagt euthanasie vanaf het moment dat ze niet meer recht kan staan, zonder rekening te houden met haar echtgenoot. Iemand vraagt euthanasie vanaf het moment dat ze niet meer recht kan staan, zonder rekening te houden met haar echtgenoot.

2 Vasthouden – loslaten (verleden) “Waar hou je vast….?”   aan wie je vroeger was (innerlijk, uiterlijk, waarden).   aan naasten (fysiek, continue aanwezigheid,…)   aan lichtpuntjes (‘valse’ hoop, irreële perspectieven, zich distantiëren van het overlijden van anderen).

2 Loslaten – vasthouden (verleden) Mensen blijven ontvangen als de cafébaas die men was Mensen blijven ontvangen als de cafébaas die men was Palliatieve patiënte laat haar badkamer vernieuwen en schenkt zich twee ‘nieuwe borsten’ twee maanden voordat ze opgenomen wordt op de PE Palliatieve patiënte laat haar badkamer vernieuwen en schenkt zich twee ‘nieuwe borsten’ twee maanden voordat ze opgenomen wordt op de PE

3 Pijn - lijden t.a.v. het naderend levenseinde ° Controle willen houden:   pijnstillers weigeren   overdreven hang naar voeding   tijdstip van de zorg, tijdstip sterven, regelen uitvaart ° “Wat wilt u dat we nog doen?” ° “Kunnen we iets betekenen?” ° “Hoe gaat u om met verdriet?” ° “Wat gaat er in u om?”

3 Doen – laten (toekomst) Sterven en begrafenis tot in detail voorbereiden Sterven en begrafenis tot in detail voorbereiden niet meer gezien willen worden na de dood niet meer gezien willen worden na de dood Een dagboek bijhouden Een dagboek bijhouden Blijven dezelfde vraag stellen over een buiktumor ondanks herhaalde uitleg: ‘Wat wordt daarvan?’ Blijven dezelfde vraag stellen over een buiktumor ondanks herhaalde uitleg: ‘Wat wordt daarvan?’

4 Levensbalans – verzoening ° “Als u terugblikt op uw leven….   Zijn er dingen die u dwarszitten of die u nog recht wil zetten?”   Is er een gevoel van schuld? Van ‘had ik maar?” ° Willen vergeten / zich niet verzoenen   Door zich af te sluiten voor diepe gesprekken.   Door niet te spreken over gebroken relaties, conflicten,….

4 Vergeven en vergeten Vader en dochter vinden elkaar terug na tien jaar van complete scheiding; de moeder wil haar dochter niet terugzien; na het weerzien vraagt de vader euthanasie – alsof de spanning met de echtgenote teveel werd en/of hij kon gaan nu hij zijn dochter terug had gezien Vader en dochter vinden elkaar terug na tien jaar van complete scheiding; de moeder wil haar dochter niet terugzien; na het weerzien vraagt de vader euthanasie – alsof de spanning met de echtgenote teveel werd en/of hij kon gaan nu hij zijn dochter terug had gezien Een man heeft zijn kinderen 25 jaar geleden verlaten. Hij wil er iets aan doen maar doet dit op ambivalentie manier. ‘Ik ga een brief schrijven…’ ‘Ik ga hem zien op het voetbal…’ ‘Een vriend heeft geprobeerd hem via facebook te contacteren maar hij heeft hem gedefriend…’ Een man heeft zijn kinderen 25 jaar geleden verlaten. Hij wil er iets aan doen maar doet dit op ambivalentie manier. ‘Ik ga een brief schrijven…’ ‘Ik ga hem zien op het voetbal…’ ‘Een vriend heeft geprobeerd hem via facebook te contacteren maar hij heeft hem gedefriend…’

5 Het transcendente ° “Denkt u dat er iets is na de dood?” ° “Hebt u steun aan een geloof?” ° “Bidt u wel eens?” ° “Wat geeft u troost? Vertrouwen?” ° “Merk je houding van weten/niet weten of van geloven/vertrouwen, van overgave aan het mysterie?

5 Weten en geloven tav wat komt ‘Wij zullen als hemel-lichamen zijn’ ‘Wij zullen als hemel-lichamen zijn’ ‘Ik hoop mijn man terug te zien.’ ‘Ik hoop mijn man terug te zien.’ ‘Wat is er aan van al wat ik geloofde?’ ‘Wat is er aan van al wat ik geloofde?’

Spiritual box 1 Wat? 1 Wat? 2 Een proces! 2 Een proces!

Etappes Is er een verlangen om samen vooruit te geraken? Lange groei want veel ‘praktische obstakels’ Is er een verlangen om samen vooruit te geraken? Lange groei want veel ‘praktische obstakels’ 2014: we besteden in elke dienstvergadering tijd aan spirituele zorg 2014: we besteden in elke dienstvergadering tijd aan spirituele zorg Werkgroepje Werkgroepje Artikel van team UZ Leuven samen lezen: herkenning? Artikel van team UZ Leuven samen lezen: herkenning? Schema dagelijks beetje oefenen in briefing en taal aanpassen aan ons team Schema dagelijks beetje oefenen in briefing en taal aanpassen aan ons team

Etappes Verschillende snelheden & spiritualiteiten Verschillende snelheden & spiritualiteiten Vraag naar verdieping: van waar komt het schema van de spanningsvelden eigenlijk? cf. Van stervenskunst naar levenskunst: tweede boek Vraag naar verdieping: van waar komt het schema van de spanningsvelden eigenlijk? cf. Van stervenskunst naar levenskunst: tweede boek Oktober 2015: verdiepende bijscholing door psychologe – ontdekking belang innerlijke ruimte om te komen van kramp tot rust en ont-spanning Oktober 2015: verdiepende bijscholing door psychologe – ontdekking belang innerlijke ruimte om te komen van kramp tot rust en ont-spanning Oktober‘16: vervolg Oktober‘16: vervolg Niet te vlug resultaten verwachten! Niet te vlug resultaten verwachten!

Zet ‘m (de box) op (tafel)!