Omgaan met verschillen in de klas Dilemma’s en idealen van leerkrachten Inge Versteegt

Alle kinderen anders… Uiterlijk: dik, dun, klein, groot Innerlijk: verlegen, wild, rustig Achtergrond en familie: cultuur, geloof, opleiding, arm of rijk Gedrag, meningen, wensen Leeftijd, ontwikkeling

Voorbeeld: verschillen tussen kinderen I: Zitten er bij u in de klas kinderen uit verschillende culturele groepen? Leerkracht: Ja, een Marokkaan, Pools meisje. Paar Antillianen. Ja Nederlands natuurlijk. Ja en qua geloven…veel niet. Een paar PC waarvan één streng. Ja en een moslim. (ander interview) I: Ja, je hebt dan net al verteld, je hebt een moslim meisje dan in de klas zitten, en dus ook kinderen die van huis uit niet kerkelijk zijn... Leerkracht: Ja, denk ik. Maar tegenwoordig schrijf je dat niet meer op. Vroeger had je het intake gesprek met de geboortedatum, en weet ik, het beroep van de vader, van alles en de kerk waar je bij hoorde, maar tegenwoordig schrijf je dat niet meer op.

Alle leerkrachten anders… Oud, jong, man, vrouw Achtergrond: cultuur, nationaliteit, geloof, familie Ervaring, opleiding Opvattingen, geloof, idealen, persoonlijkheid, lesstijl, voorkeuren

Voorbeeld: verschillen tussen leerkrachten (geloof) I: Hoe wordt er op school mee omgegaan als een collega andere opvattingen heeft? Leerkracht: Op zich open, zolang je maar uitdraagt naar de kinderen wat het beleid is van de school. I: Ja. En heb je wel eens discussies gehad over geloof met collega's? Leerkracht: Nee, niet echt. Ik ben dat een beetje uit de weg gegaan, want ik vind dat niet nodig dat iedereen precies weet hoe je daarover denkt. Ik vind het toch ook wel iets...ja iets persoonlijks, iets van mezelf.

Alle scholen anders…. Openbaar, bijzonder Open/ gesloten Identiteit van de school: formeel en informeel Leerling-samenstelling Omgeving: stad, dorp Succesvol of problematisch Relatie andere scholen

Voorbeeld: verschillen tussen scholen I: Sommigen vinden dat op een pc-school [protestants- christelijke, I.V.] de kinderen ook christelijk moeten zijn, hoe kijkt u daar tegenaan? Leerkracht: Dat zou een heel ander soort school worden. Onze oudste school heeft op zo'n school gezeten, waar eh, je dus alleen maar toegelaten wordt als je bij een bepaalde kerk hoort. I: Ja Leerkracht: En het geeft ook wel een hele, voor kinderen een hele veilige sfeer, want ze hoeven niets uit te leggen, en...alles is bekend, zeg maar. Aan de andere kant geeft het ook wel een hele benauwde sfeer, want alles wat daarbuiten valt is dan..niet goed. Kinderen kunnen dat niet relativeren.

Kijken naar verschillen Onderzoek: Leerkrachten op (verschillende) PC basisscholen Hoe beschrijven leerkrachten de verschillen tussen leerlingen? Welke idealen noemen ze als belangrijk voor het omgaan met verschillen? Hoe beschrijven ze hun levensovertuiging? Welke rol speelt de identiteit van de school voor hen?

Manieren van kijken naar verschil Leerkrachten beschrijven de leerlingen steeds anders Ze noemen meerdere idealen en kunnen zichzelf tegenspreken De idealen passen bij een bepaalde kijk op diversiteit Geloof van de leerkracht beïnvloedt hun kijk op diversiteit Identiteit van de school: een eigen ideaal

Vijf manieren van kijken, vijf leidende idealen 1. Respect 2. Diversiteit als waarde 3. Gelijke behandeling 4. Identiteit van de school 5. Autonomie en zelfredzaamheid

Perspectief 1: Respect Thema’s: omgangsvormen, normen en waarden, samenleven I: Wat zijn je idealen als het gaat om omgaan met diversiteit? Leerkracht: Ja...dat je in harmonie samen kunt leven, en dat ze leren dat, zoals je klas nu samengesteld is, zo is de maatschappij straks ook, dus je zult ook met elkaar moeten samenleven, dat ze dat al een beetje meekrijgen. Ja gewoon een klas die open staat voor een ander, ja dat kunnen kleuters dan nog niet, maar de discussie aan durven gaan. De discussie is niet erg, als het maar niet ontaardt in een welles-nietes spelletje. Je mening gerespecteerd voelen, ook al is een ander het daar niet mee eens, dat geeft niet. Het is prettiger van wel natuurlijk, maar dat je naast elkaar kan leven. Iedereen vindt respect belangrijk! Maar wat is het precies? ‘Respect’ vertelt hoe je met elkaar discussieert, maar niet hoe je een oplossing vindt. ‘Respect’ is (soms) een strategisch woord.

Perspectief 2: Diversiteit als waarde Thema’s: verschil is leuk, je kunt ervan leren Leerkracht: Nou ieder thema, heeft natuurlijk ook een ouderactiviteit, en de afgelopen drie weken hebben we over eten gewerkt, en dan is vandaag de afsluitende les, is een picknick, en iedereen, de moeders mogen eten komen brengen voor de kindjes, nou het is heerlijk weer vandaag, dus ik denk dat we op het schoolplein zitten, en dan heb je inderdaad, Poolse snoepjes, Turkse hapjes, Marokkaanse pannenkoekjes, dat maakt het wel heel leuk. (…) Dat hebben we verder gehad met het thema kleding, hebben we een modeshow als afsluiting, kinderen in hun eigen culturele gewaadjes allemaal. Dat is natuurlijk heel leuk, dat geeft echt wel iets extra's aan onze school. Diversiteit als waarde: kinderen worden vertegenwoordiger van hun landje, van hun cultuur of geloof. Positieve waardering verschil, maar geen oog voor dilemma’s, of kind als individu.

Perspectief 3: Gelijke behandeling Thema’s: Voorkomen van discriminatie en racisme, het kind als individu Leerkracht: Nou als je onderwijs geeft aan allochtone kinderen, dan zul je ook aanpassingen moeten doen aan dat kind. (…) Ik als leerkracht spring daar graag op in. En ik probeer ook, als ik meerdere kinderen in de klas zou hebben, van joh, kun jij het dan in het Turks uitleggen, of in het Marokkaans, zodat de kinderen het begrijpen, en dat doen ze daar dus niet, het is gewoon, Nederlands, klaar. En ze geven wel NT2 onderwijs, maar ook...niet echt gericht op het kind. Niet op het kind maar gewoon op de groep. En ik denk als je met allochtone kinderen te maken heb, dan denk ik dat je juist individueel heel veel aandacht aan moet geven, begeleiden en sturen. Twee vormen: tegen racisme en discriminatie, en een individuele benadering. Niet voortrekken, maar ook: rekening houden met verschillen zodat de uitkomsten hetzelfde zijn. Botst met sommige culturele of religieuze idealen (emancipatie van meisjes).

Perspectief 4: identiteit van de school Thema’s: Christelijk, identiteit, meedoen, aanpassen, “wij”, iedereen is welkom, maar… I: Wanneer past iemand niet op deze school? Leerkracht: Eh, ik zit even te denken...of ik in het verleden, dat ik denk van, dat kan niet....volgens mij past iedereen op onze school. Als een leerling ingeschreven wordt de schoolgids ook meegegeven. Die hebben ze vaak al, die hebben ze dan al doorgelezen als het goed is, en de regels, belangrijke regels voor ouders worden in het gesprek ook aangegeven, van we bidden op school en Bijbelverhaal, en ouders moeten daar een handtekening onder zetten. Dus als er ouders zeggen van, dat wil ik allemaal niet, dan wordt geadviseerd een andere school te zoeken. In dit perspectief: botsing met ideaal van diversiteit als waarde (2) en soms ook gelijke behandeling (3). Leerkrachten verbinden christelijk met Nederlands en ‘wit’. Identiteit wordt gezien als vanzelfsprekend, niet als afspraken die ooit zijn gemaakt.

Perspectief 5: Autonomie en zelfontplooiing Thema’s: kind moet zelfstandig worden, eigen geloof ontwikkelen Leerkracht: Ik ga niet tegen deze kinderen zeggen dat Jezus voor jou gestorven is om je zonden. Omdat zij dat thuis niet aangeboden krijgen en ik voel mij geen evangelist. Maar ik wil wel proberen aan hun duidelijk te maken dat het wel een heel groot voorbeeld is. Dat het wel een heel goed mens is geweest. En ze zullen aan mij wel merken dat het voor mij meer betekenis heeft. Dat zeg ik ook wel, maar dat is niet dat ik daar, totaal niet de nadruk op leg, dat vind ik ook niet eerlijk, zij krijgen dat thuis niet aangeboden, en dan zou je in een conflict raken van, mijn juf zegt dit en bij mij thuis zeggen ze dit. En daar...dan zou je naar de...naar de [naam] school moeten gaan bijvoorbeeld, die zeggen dat wel expliciet en wij zeggen dat niet. (…) En dat was voor mij dus...zoiets van wil ik dat wel? Nee, dat wil ik helemaal niet. ik heb daar geen zin in. Ook omdat ik daar zelf zo tegenaan gebotst ben van, het moet zus en het moet zo, en zo moet je geloven, dat ik zoiets heb van ja maar dat voel ik niet, of dat geloof ik niet. Ik wil kinderen dat conflict niet meegeven. Dit perspectief kan botsen met diversiteit als waarde (2) en met de identiteit van de school (4)

Voorbeeld: moeten alle kinderen Kerst vieren? Vanuit elk perspectief komt een andere ‘oplossing’! Respect: netjes met elkaar erover praten Diversiteit als waarde: alle feesten samen vieren Gelijke behandeling: kind mag wegblijven Segregatie: identiteit school verplicht deelname alle kinderen Autonomie: kind mag zelf kiezen

Dilemma’s en oplossingen Dilemma van de werkweek Dilemma van Harry Potter Dilemma van hoofddoekjes

De verscheurde bijbel Nou toen heeft mijn collega, met wie ik toen de groep deed, op een hele goeie manier dat ter sprake gebracht, op een manier dat die kinderen zich vrij voelden, want het bleek in totaal om vier kinderen te gaan...om te zeggen waarom ze de bijbel niet mee naar huis...want dat was het, mee naar huis wilden nemen. Want dat mocht het huis niet in. Dus die waren echt verscheurd, van, thuis mag dit niet en op school krijg ik het cadeau, en dat kan ik niet weigeren. I: Maar de keuze om het dan ook nog te verscheuren en het.... R: Nou ja, één had hem verscheurd hier, een ander had hem ergens helemaal weggepropt, een ander zei van, ik heb hem bij de tramhalte in de prullenbak gestopt...het ding moest weg! Ergens tussen hier en thuis. Nou ja, toen hebben we besloten, dan geven we de kinderen de keuze, wil je een bijbel, of wil je een ander boek? En dat andere boek is er dus nu, helaas staat daar niks over de hindoe-cultuur in, en over dat geloof, maar wel over christendom, Jodendom en islam. I: Wat is dat voor boek? R: ‘Een ander verhaal’, heet het, geloof ik. I: Oké...en zijn er veel kinderen die voor die optie kiezen? R: Heel weinig (lacht). Grappig is dat!

Conclusie Elk ideaal levert een andere oplossing voor een probleem Idealen soms in conflict: dilemma Vasthouden aan een ideaal: geen oog voor andere idealen Sommige woorden zijn strategisch inzetbaar: ‘respect’, ‘christelijk’ ‘identiteit van de school’ Pragmatische benadering: wegen van idealen

Tips Zijn hier woorden gebruikt in de vorm van een stereotype of een containerbegrip, of worden er groepen tegenover elkaar gezet? (“wij en zij”) Welke aspecten van het probleem worden hier weggelaten? Welk ideaal zit achter deze beschrijving? Wat is het strategisch belang van de ander? Welke andere, ongenoemde, idealen zijn in dit dilemma belangrijk om mee te wegen? Wordt de identiteit van de school ingezet als etcetera-clausule? Is iedereen het daarmee eens? Met welke woorden en idealen kan ik het probleem zelf zo herformuleren, dat het dilemma helder wordt? Welke oplossing kunnen we bedenken, die aan meerdere idealen tegemoetkomt?

Dank u wel! Inge Versteegt Literatuur: Versteegt, Inge (2010). Diversiteit in de klas: perspectieven van de leerkracht. Uitgeverij Boxpress, Oisterwijk (online als PDF beschikbaar)