‘Stap voor stap, hap voor hap’ Autisme, eetproblemen en de invloed van sensorische informatie verwerking Annemiek van Maanen Verpleegkundig Specialist GGZ, gewichtsconsulent voor kinderen Frieda Boudesteijn, trainer en gewichtsconsulent

Inhoud 2 I. Eetproblemen en autisme Literatuuronderzoek & theoretisch kader II. Ontwikkelen behandeling; ‘Stap voor stap, hap voor hap’ Diagnostiek, behandeling & evaluatie III. Casuïstiek A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

I. Eetproblemen en autisme 3 Eetproblemen komen significant meer voor bij mensen met autisme dan bij mensen zonder autisme’ Benoit,2009; Kleinveld,2014; Le Clercq,2005; Nicolas,et al.,2008 A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Eetproblemen en autisme 4 Meest gerapporteerde eetproblemen ●Sterke voorkeur voor bepaalde soorten of merken voeding ●Selectief op basis van textuur, kleur of smaak ●Angstig reageren om iets nieuws te proeven ●Weinig eten ●Vreemde eetgewoonten ●Vaste rituelen rondom eetsituatie * Thomas Fondelli ‘Autisme en eetproblemen’, Ahearn (2001), Schmidt (2008) A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Eetproblemen en autisme 5 Eetproblemen leiden tot een minder gezond voedingspatroon ● Tekorten in specifieke voedingsstoffen ● Ondergewicht en overgewicht Behandeling noodzakelijk; gezonde voeding vormt de basis voor een goede ontwikkeling! Hyman (2012), Mari-Bauset (2015), Evans (2012), Emond (2010), Zimmer (2012) JGZ-richtlijn Voeding en eetgedrag, 2013 A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

6 Geen onderzoek naar behandeling van eetproblemen bij autisme Ontbreken van behandelinterventies ●Richtlijn diagnostiek en behandeling autismespectrum stoornissen bij kinderen en jeugdigen (2009) ●Het Landelijk Kenniscentrum Kinder en Jeugdpsychiatrie ●Ziekenhuizen, eetteams, revalidatiecentra, diëtist; weinig autisme specialisme Advies verwijzing naar het multidisciplinaire autisme team PsychINFO en Medline Trefwoorden: autism, eating disorder, food refusal, food selectivity, children en aanverwante termen Fondelli, 2012; Kleinveld, 2014; Le Clercq, 2005; Schrekc & Smith, 2004; Volkert & Vaz, Literatuur – evidence based behandelen A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Autisme in de DSM 5 7 a.Beperkingen in de sociale communicatie en interactie: ●Wederkerigheid ●Non verbale communicatie ●Vriendschappen en relaties *alle drie aanwezig b. Repetitief gedrag en specifieke interesses; ● Stereotype spraak, beweging, gebruik objecten ● Routines, rituelen, moeite met veranderingen ● Beperkte, gefixeerde interesses ● Sensorische onder/overgevoeligheid * twee van de vier aanwezig A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Theoretisch kader eetbehandeling 8 A.Sensorische integratietheorie B.Autismekenmerken en informatieverwerkingsproblemen A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

A. Sensorische integratietheorie 9 Sensorische modulatieproblemen ●Mensen met autisme hebben vaak een andere prikkelverwerking ●Prikkels worden teveel of te weinig gefilterd ●Eten is een activiteit waarbij alle zintuigen maximaal geprikkeld worden A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Filmpje Sensory Overload 10 A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

11 Maakt (leren) eten niet makkelijker.... ‘De wereld of bepaalde prikkels niet kunnen verdragen’ A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

B. Autisme kenmerken en informatieverwerkingsproblemen 12 ●Aanhoudende tekorten in sociale communicatie, sociale interactie ●Beperkte repetitieve patronen van gedrag, interesses of activiteiten A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Centrale coherentie Executieve functies Theory of mind 13 A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

‘De wereld niet kunnen begrijpen’ 14 Maakt (leren) eten niet makkelijker.... A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

15 Doelstelling ●Inzicht vergroten in oorzaken en factoren die een rol spelen bij het ontstaan of instandhouden van het eetprobleem ●Aanreiken van handvatten om hier adequaat mee om te gaan II. Ontwikkelen van een behandeling ‘Stap voor stap, hap voor hap’ A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

A. Doelgroep en diagnostiek 16 Doelgroep 4 t/m 21 jaar met diagnose autisme; ● Met een afwijkend eetpatroon, zoals: ●Selectief eten ●Weinig of juist extreem veel ●Angst of weerstand voor proeven van nieuwe voedingsmiddelen ●Vaste rituelen A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Diagnostiek 17 ●Kennismakingsgesprek ●Afname vragenlijst eetproblemen ●Eetdagboekje ●Sensory profile ●Adviesgesprek ● Behandelplan A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Sensory Profile 18 ●ITSP 0 t/m 6 maanden ●ITSP 6 maanden t/m 36 maanden ●SP 4 t/m 12 jaar ●AASP 11 t/m 65 jaar A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Sensory Profile: een reis langs de zintuigen 19 Auditief Visueel Smaak Geur Tactiel Externe zintuigen A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Interne zintuigen 20 Vestibulair Proprioceptie Introproceptief Nociceptie Thermoceptie A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

21

Vechten, vluchten of vermijden A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn 22

Adviesgesprek 23 Opstellen hypothesen m.b.t. eetprobleem ●Autistisch denken ●Sensorische intergratie Doorverwijzing kan wenselijk zijn ●Somatisch: kinderarts ●Mondmotorisch/sensorisch: logopedist ●Motorisch: fysiotherapeut of ergotherapeut ●Gebits/kauwproblemen: tandarts ●Traumatische ervaring: EMDR A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

B. Behandeling 24 Behandeling starten? Afhankelijk van ernst van problemen, omstandigheden, draagkracht, motivatie kind en ouders Behandeling vanuit hypothese ● Kleine stapjes, spelenderwijs ●Wat leren eten? ●Wat kunnen? (aanraken, eten, verdragen) ●Welke situaties leren hanteren? ●Nooit dwang/pushen. Kind de controle geven! A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Uitvoer behandeling 25 ●Vanwege specifieke specialisatie; door het eetteam van de poli autisme in samenwerking met behandelaar ● Betrokkenheid van ouders noodzakelijk ● Samenwerking met diverse specialisten is een noodzaak A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Behandeldoelen 26 “De wereld leren begrijpen” en “De wereld leren verdragen” A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Aspecten van behandeling 27 Eetomgeving Begrijpen eetsituatie en herkennen voedingsmiddelen: ●Vaste maaltijd- en tussendoor momenten, voorspelbaarheid, maaltijd visualiseren ●Juiste eetomgeving scheppen; weinig afleiding, rust, rituelen, tijdsaanduiding, tafelregels, compartimenten bord etc. A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Behandel interventies 28 Oefenen met leren lusten ●Voedingsadviezen ●Kleine stapjes, leren lusten kost veel tijd ●Spelen met eten, betrekken bij koken, kinderkookboekje ●‘Hap voor hap proefplan’ ● Misvattingen en denkfouten, opsporen en weerleggen ●Informatie over voeding, werking lichaam, ●Werkbladen en oefeningen A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Begeleiding ouders 29 ●Face to face contacten ●Huisbezoek ●Mail en telefonische ondersteuning ●Stilstaan bij succesmomenten en kleine stapjes (!) ●Tips en adviezen ●Actiepunten evalueren A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

30 Toolbox A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

C. Evaluatie 31 Tussentijdse evaluatie ●Hypothesen bespreken en zo nodig bijstellen ●Stilstaan bij kleine succeservaringen ●Zo nodig bijstellen behandelplan Eindevaluatie ●Afname vragenlijst ouders ●Evaluerend eindgesprek A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

“Als we de manier waarop we kijken naar dingen veranderen, dan veranderen de dingen waarnaar we kijken.” 32 A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Vragen of bespreken casuïstiek 33 A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

Meer weten & lezen? 34 Literatuur: ●Leven met sensatiesWinnie Dunn ●Uit de pasCarol Stock Kranowitz ●Met plezier uit de pasCarol Stock Kranowitz ●Wiebelen Monique Thoonsen/Carmen Lamp ●OverprikkeldC. Dalgliesh ●Het aspergersyndroomB. Myles ●Waarnemen en zintuigelijke ervaringen bij ●mensen met autisme en aspergersyndroom O.Bogdasina ●Prikkels in de groepR. de Hoog ●Autisme en eetproblemenThomas Fondelli ●Moeilijke etersDr. L. Ernsperger/T.Stegen ●Het hap slik weg boek (gratis te downloaden) ●Autisme anders bekijkenSuzanne Agterberg-Rouwhorst Vragen? A. van Maanen-Weber & F. van der Loos- Boudesteijn

is onze volgende studiedag voor professionals over autisme & eetproblemen en de invloed van sensorische informatie verwerking Wil je meer weten over eetproblemen bij kinderen met autisme? Of over de sensorisch informatieverwerkingen hoe deze van invloed kan zijn op het (eet)gedrag van kinderen? Meer informatie en aanmelden: Consultatievragen?