Uitdagingen voor het Vlaamse woonbeleid Pol Van Damme Secretaris Vlaamse Woonraad Vlaams Parlement, Brussel Dinsdag 21 juni 2016

Inhoud presentatie Huidige woonproblematiek Toekomstige uitdagingen Hoofdlijnen toekomstig woonbeleid Opportuniteiten voor het beleid

Huidige woonproblematiek

‘Individuele’ problemen - structurele oorzakelijke factoren Huishoudens worden geconfronteerd met problemen inzake Betaalbaarheid Kwaliteit Toegang en woonzekerheid…. Woningmarkt getypeerd door Zwakke private huurmarkt (residualisering) Te beperkte sociale huurmarkt Spanningsveld marktwerking – overheidstussenkomst Welvaartstaat als sociaal vangnet Voldoende krachtig om problematiek te keren? Wonen, armoede, ongelijke kansen, migratie….

Kwaliteit, betaalbaarheid Problematiek en analyse genoegzaam gekend (GWO) Problematiek is ernstig en vergt structurele aanpak Bv. 30% van private huurders heeft woonkost van >40% Bv woningen van structureel ontoereikende woonkwaliteit

Woonzekerheid, toegang Problematiek toegang minder in kaart gebracht Indicaties van discriminatie en/of systematische selectie (cf. onderzoek) Bv. Weerstand t.a.v. huurders met huurwaarborg OCMW of vervangingsinkomens Situatie recente migranten? Problematiek woonzekerheid minder in kaart gebracht Perceptie woonzekerheid verschillend

Cumul van problemen Individuele woonproblematiek is vaak combinatie van betaalbaarheid, woningkwaliteit, energiearmoede en onzekere toegang… Zeer kwetsbare groepen zijn eenoudergezinnen, alleenstaanden, huishoudens met laag inkomen, dak- en thuislozen… Quid grijze circuit (cf. mensen zonder wettig verblijf, vluchtelingen, arbeidsmigranten…)

Toekomstige uitdagingen

Demografische uitdagingen door vergrijzing en gezinsverdunning Nood aan bijkomend aantal woningen (schatting woonentiteiten tegen 2030) Waar bijkomend aantal realiseren en o.b.v. welke principes Nood aan ander woontypologieën (meer alleenstaanden, meer ouderen) Waarheen met verouderende bevolking die te groot en te ver van voorzieningen woont en hoe deze woonzorg organiseren

Demografische uitdagingen vergen een sterker stedelijk beleid Bijkomende groei aantal huishoudens manifesteert zich meer in de steden (met nood aan andere woningtypologie) Tegelijk is het extra aantal woningen in de steden moeilijker te realiseren Daarenboven vangen vooral de steden de migratie en zwakkere inkomensgroepen op (met bijkomende druk op private en sociale huurmarkt) De hamvraag is hoe de steden uitbouwen tot attractieve woonpolen voor alle inkomensgroepen

Verduurzamen van het woonpatrimonium Doelstelling energieneutraal wonen en duurzaam bouwen Hoe kan de energiesprong worden gerealiseerd voor het bestaande patrimonium Meer collectieve aanpak botst op individuele eigendomsstructuren in de woningmarkt Hamvraag is hoe dit aanpakken en financieren?

Verduurzamen via vernieuwing Vernieuwende woonvormen moeten kansen krijgen (samenhuizen, andere vormen van eigendom, CLT) Vernieuwende concepten moeten worden toegepast (compacter wonen, modulair bouwen, maar ook multifunctioneel gebruik Vernieuwende technologie toepassen (cf, ‘smard grids’, inzet digitale technologie) Meer aandacht voor collectieve aanpak (coöperatieve, toepassen juridisch andere figuren e.d.m.)

Sociaal rechtvaardige en geïntegreerde aanpak van toekomstige uitdagingen Hoe doelstellingen verduurzaming en stedelijk woonbeleid sociaal rechtvaardig invullen? Is bijkomend moeilijke opgave gelet op huidige problematiek van (toenemende) betaalbaarheid en gelet op huidige kenmerken huurmarkt Aanpak uitdagingen overstijgt beleidsveld wonen en geïntegreerde aanpak met ruimte, energie, mobiliteit, welzijn, fiscaliteit is noodzakelijk Sociaal rechtvaardige aanpak vergt ook toekomstperspectief sociale welvaartstaat

Hoofdlijnen voor toekomstig woonbeleid

Kenmerken huidig woonbeleid Huidige woonbeleid wordt gekenmerkt door: Instrumenteel beleid met individueel gerichte ondersteuning (minder gericht op oorzaken) Ruime inzet op eigendomsondersteuning (cf. woonbonus) Geringe ondersteuning / beleid private huurmarkt (beperkte overheidstussenkomst) Sociaal woonbeleid gericht op behoud (beperkt) aandeel

Kenmerken huidig woonbeleid Huidige woonbeleid wordt gekenmerkt door: Keuze voor een lokaal gericht beleid (versterking lokale partners) Geen integraal beleid met beleidsvelden welzijn, energie, ruimte, fiscaliteit…. (Nog) geen lange termijnvisie Vraag: is dit voldoende om huidige problemen en uitdagingen aan te kunnen pakken

Hoofdlijn 1: kader voor effectieve realisatie recht op menswaardig wonen Recht op wonen moet meer resultaatsgericht worden uitgewerkt versus inspanningsverbintenis overheid Decretale verankering van meer resultaatgerichte aanpak woonproblematiek meest woonbehoeftigen Bannen dak en thuisloosheid (HF…) Afdwingbaar recht voor huishoudens voor manifest problematische woonsituaties (objectiverende aanpak) Intermediaire tussenkomst i.f.v. afdwingbaarheid recht op wonen

Hoofdlijn 2: duidelijke aanpak problematiek woonbehoeftigen op private huurmarkt Versterkt privaat huurbeleid is vereist Vormen van ‘geconventioneerde’ verhuur en verruiming SVK verhuur Ondersteuning huishoudens met ernstig betaalbaarheidsprobleem Toegangsbeleid en non-discriminatiebeleid Aanbodbeleid met oog op betaalbare en kwalitatieve woningen

Hoofdlijn 3: versterkte, emancipatorische sociale huurmarkt Substantiële aanbodverruiming (minimum 9 % - impact op woningmarkt) Aandacht voor ruimere toewijs aan meest woonbehoeftigen Sociale huisvesting als middel tot ‘sociale stijging’ (emancipatorische opdracht) Gelijke behandeling sociale huurders SVK – SHM (huurprijsberekening, woonzekerheid)

Hoofdlijn 4: naar een meer selectief woonbeleid Overheid moet de ‘bijzondere aandacht meest woonbehoeftigen’ meer effectieve invulling geven De selectiviteit moet worden ingebed in bredere sociale bescherming (gericht op de aanpak oorzaken) Selectiviteit houdt ook in dat bepaalde (inkomens)groepen niet worden ondersteund (eigen kracht principe) Dit houdt fundamentele verschuiving beleidsaandacht en budgettaire middelen in

Hoofdlijn 5: naar meer evenwichtige deelmarkten Streven naar evenwaardige segmenten in woningmarkt met opwaardering private huurmarkt (attractief voor meerdere inkomensgroepen) Regulerende en faciliterende tussenkomst in private huurmarkt (kwaliteit, non discriminatiebeleid, huurprijszetting in geconventioneerde huur e.d.m.) Doorbeken van niet-neutrale woonfiscaliteit met o.m. een meer selectieve i.p.v. algemene eigendomsondersteuning en fiscale incentives voor de private huurmarkt

Hoofdlijn 6: pro actief inzetten op uitdagingen Voorgaande hoofdlijnen gericht op remediëren bestaande problemen (private huurmarkt – zwak recht op wonen) en versterken bestaande sporen (sociale huisvesting) Nood aan aanpak die een antwoord biedt t.a.v. de (toekomstige) uitdagingen Het woonbeleidsplan moet problemen en uitdagingen kunnen afdekken (o.a. doorvertaling demografische wijzigingen in woonbeleid)

Hoofdlijn 7: geïntegreerde beleidsveld overstijgende aanpak Nood aan adequaat nederzettingsbeleid (ruimte en wonen) Versterkte aandacht voor het stedelijk wonen met aanpak huidige problemen en uitdagingen (toename huishoudens, migratie) Verduurzamen woonpatrimonium vergt goed uitgebalanceerde aanpak en planning (energie en wonen) Woonzorg en vergrijzing, woonbehoeften specifieke welzijnsgroepen (cf. ex psychiatrie) (welzijn en wonen) Nood aan een geïntegreerde aanpak

Hoofdlijn 8: wonen als deel van social protection / welvaartstaat Wonen is een basisrecht en moet deel uitmaken van ‘social protection’ Woonbeleid moet globaal onderdeel zijn van welvaartstaat gericht op inclusieve samenleving (‘fairness’) Welk toekomstperspectief voor de welvaartstaat: hoe optimaliseren en solidariteit behouden?

Opportuniteiten voor beleid

Mogelijke mijlpalen Mogelijke ‘mijlpalen’ Visie 2050: transitie ‘slim wonen en leven’ Woonbeleidsplan Lopende beleidsplannen (renovatiepact, klimaatenergie…) Opmaak en implementatie van deze strategische plannen moet kansen bieden op meer doeltreffend en coherent Vlaams (woon)beleid

Dank voor uw aandacht