Introductie cultuursensitief werken: een kwestie van kennis én houding © Cor Hoffer cultureel antropoloog en socioloog Info: www.corhoffer.nl

Onderwerpen: kennismaking en inventarisatie ervaringen migratie cultuursensitief werken: begrippen Culturele Interview / Cultureel Venster Jeugdhulpverlening identiteitsvorming bij migrantenjeugd cultuur en opvoeding conclusies

Doelen: cultuursensitieve benadering inzicht in leefwereld kinderen en ouders met een andere culturele achtergrond: met name ziekteopvattingen en hulpzoekgedrag culturele zelfreflectie vaardigheden

Migratie: gedurende langere tijd veranderen van woonlocatie lokaal nationaal internationaal

Migratiemotieven: economisch onderwijs sociaal politiek onderdrukking geweld rampspoed

Recente geschiedenis immigratie: Chinezen (begin 20e eeuw en in latere perioden) Indische Nederlanders, Molukkers (jaren ‘50) Spanjaarden, Italianen, Grieken, Joegoslaven, Portugezen (jaren ‘60) Marokkanen en Turken (jaren ‘60 en ‘70) Kaapverdianen (jaren ‘60 en ‘70) Surinamers (jaren ‘70) Antillianen en Arubanen (jaren ‘90) Oost-Europeanen (laatste jaren) Vluchtelingen en asielzoekers: Syriërs, Eritreeërs, Afghanen, Irakezen

Mogelijke gevolgen migratie: taal- en communicatieproblemen discriminatie, achterstelling, marginalisering aanpassingsproblemen psychische en fysieke problemen integratie identiteitsproblemen

Cultuursensitief werken: begrippen levensbeschouwing religie

Cultuur: cultuur = manier van leven cultuur geeft aan wat mensen waardevol vinden en hoe zij zich behoren te gedragen kortom, cultuur heeft betrekking op de waarden en normen van een bepaalde groep of samenleving

Levensbeschouwing: een min of meer samenhangend geheel van overtuigingen, waarden en normen, waarmee mensen zin en richting geven aan hun handelen; overtuiging: ‘waar’ en ‘onwaar’ waarde: ‘goed’ en ‘kwaad’ norm: concretisering waarde

Religie: betrokkenheid op het transcendente: d.w.z. aanname van een niveau dat verder reikt dan de empirische werkelijkheid religieuze systemen: ‘God’ (godsdienst)

Levensbeschouwingen: humanisme atheïsme agnosticisme confucianisme taoïsme

Religies: christendom: protestantisme, rooms- katholicisme islam: soennisme, sj’isme hindoeïsme: sanatan dharm, arya samaj jodendom: orthodox, liberaal boeddhisme

Betekenis cultuur en levensbeschouwing voor de zorg: beleving van ziekte en problemen uiting geven aan ziekte en problemen omgang met ziekte en problemen hulpzoekgedrag

Formele leer / volksgeloof en religieuze geneeswijzen: islamitische geneeswijzen winti- en brua-geneeswijzen hindoeïstische geneeswijzen rooms-katholieke geneeswijzen protestantse geneeswijzen joodse geneeswijzen

Bovennatuurlijke ziekteoorzaken: boze oog (l`ain, nazar, najar, ogri-ay, oyada) geesten (djinns, jnûn, cinler, winti) magie (suhur, büyü,wisi,brua) vloek (sjraap) niet nakomen plichten (dharma) Satan duivels demonen

Visies op gezondheid en ziekte / medische paradigma’s: reguliere (biomedische) geneeskunde alternatieve geneeswijzen: homeopathie, healing/religieuze geneeswijzen

Verklaringsmodellen (VM’s): disease (visie arts / hulpverlener) illness (visie, belevingswereld cliënt)

Effectiviteit psychotherapeutische interventies (Goosens 2010): specifieke factoren 15 % non-specifieke factoren: - gemeenschappelijke elementen (vertrouwen, werkrelatie etc.) 30 % - placebo 15 % - externe factoren 40 % ------- totaal 100 %

Opgetekende ervaringen: (rapporten, boeken met levensverhalen, krantenartikelen, dvd’s) aanbod sluit niet aan op vraag taal- en cultuurproblemen taboes schaamte- en schuldgevoelens gebrek aan kennis over ziekten en voorzieningen alternatieve / religieuze geneeswijzen fatalisme versus activisme cultuur versus religie

Geef een beschrijving van: de Chinese cultuur de Surinaamse cultuur de Antilliaanse cultuur de Marokkaanse cultuur de Turkse cultuur de Nederlandse cultuur

Leefwereld cliënten: individu / persoon sekse leeftijd opleiding sociaaleconomische positie (sub)cultuur levensbeschouwing / religie

Twee benaderingen concept cultuur: statische benadering dynamische benadering

‘Cultuur’ als begrip in de zorg: ‘culturaliseren’: stereotypering verengen cultuur tot religie negeren subculturele verschillen negeren veranderingen onder allochtone Nederlanders negeren invloed veranderingen in land van herkomst benadrukken verschillen en negeren overeenkomsten

Diversiteit en dynamiek: Surinaamse Nederlanders: Afrosurinamers, Hindostanen (hindoes, moslims, christenen), Javanen etc. Turkse Nederlanders: soennieten, alevieten, Arabieren, Turken, Koerden, Armeense christenen Marokkaanse Nederlanders: Berbers, Arabieren

‘De’ Nederlandse cultuur: Friezen, Limburgers, Randstedelingen stedelingen en plattelanders Rotterdammers, Amsterdammers rooms-katholieken, protestanten, humanisten, atheïsten, agnosten werkenden en niet-werkenden welgestelden en lagere inkomensgroepen

Wat te doen? kennis alleen volstaat niet: het gaat om inzicht in de dynamiek van de alledaagse leefwereld van cliënten

GGZ en Cultural Formulation of Diagnosis (CFD): Aanvulling op DSM IV en DSM-5 Doel: systematisch achterhalen van de betekenis van cultuur in: a. belevingswereld patiënt / cliënt b. hulpzoekgedrag patiënt / cliënt

Culturele interview en Cultureel Venster Jeugdhulpverlening: aanvulling op gangbare werkwijze doel: systematisch achterhalen van de betekenis van cultuur in: a. belevingswereld kind en ouders b. hulpzoekgedrag kind en ouders vergt korte training en flexibele inzet

Flexibele inzet Cultureel Interview: primair doel: gesprek vraagstelling vrij formulering vrij volgorde vrij niet alle vragen moeten (niet alle vragen altijd relevant) mogelijkheid om te spreiden over meerdere sessies

Identiteitsvorming: identiteitsvorming en psychische problemen acculturatiestrategieën

Psychische en sociale problemen onder migrantenkinderen en -jongeren: gedragsproblemen angstklachten, depressiviteit zelfbeschadiging, parasuïcide (Surinaams-hindoestaans- en Turks-Nederlandse jonge vrouwen) psychose/schizofrenie (Marokkaans-, Surinaams- en Antilliaans- Nederlandse mannen van de 2e generatie) huiselijk geweld

Identiteit: persoon (geslacht, leeftijd, naam etc.) persoonlijkheid en ideeën van anderen individuele bewustzijn (Ketner, 2008)

Drie aspecten identiteitsvorming: 1. herinneringen aan land van herkomst 2. sociale interactie: leven tussen 2 culturen (‘culturele hybriden’) 3. betekenis taal en veranderingen daarin

Citaten identiteitsvorming en culturele dynamiek: ‘Mijn broertje spreekt bijna geen Marokkaans. Maar mijn ouders spreken bijna geen Nederlands. Als ik bij hen kom eten, vraagt mijn broertje na afloop: “Wat zeggen ze allemaal tegen mij?”’ (Marokkaans-Nederlandse vrouw, Elsevier 19 juli 2014) ‘De tweede en derde generatie Marokkanen zijn anders dan hun ouders. Ze beheersen de taal beter en zijn vertrouwd met de Nederlandse normen en waarden. Mijn moeder ging nooit met mijn broertjes mee naar het voetbalveld. Ik doe dat wel met m’n kinderen. Ik ben dol op voetbal. En ik ga met ze naar zwemles.’ (Marokkaans-Nederlandse vrouw, Elsevier 19 juli 2014)

Acculturatie: ‘Een interactief veranderingsproces van cultuurpatronen door langdurig contact tussen nieuwkomers en autochtone bevolking.’ (Berry 1997; Vink 2009)

Twee dimensies acculturatie: cultuurbehoud aanpassing

Kanttekeningen bij model Berry: realiteit complexer individu verschillende acculturatie- strategieën verschillen tussen generaties rol internet en sociale media ontstaan nieuwe (sub)culturen

Opvoeding in een multiculturele context (Pels 2010, 2012): continuïteit (cultuurbehoud) versus vernieuwing (aanpassing) komst 1e generatie Marokkaanse en Turkse migranten in veranderend Nederland (jaren ’60 en ’70): - van collectivisme naar individualisme - van religieus naar seculier - van autoritaire naar autoritatieve opvoedingsstijl

Vervolg: diversiteit en dynamiek opvoedingsstijlen onder allochtone- én autochtone ouders: - verschillen tussen bevolkingsgroepen - verschillen tussen generaties verandering: van autoritair naar autoritatief belang cultuurbehoud

Werkhouding: 3 posities cultuurrelativisme pluralisme cultuurabsolutisme (Procee, 1993)

Conclusies: visies op gezondheid, ziekte en problemen zijn cultureel bepaald verschillende verklaringsmodellen noch ‘de’ Nederlander, noch ‘de’ Limburger, noch ‘de’ Rotterdammer, noch ‘de’ Surinamer, noch ‘de’ Turk bestaat devies: open houding