Attitudes en Gedrag: een LAT-relatie? een echtpaar? Prof. Dr. Eddy Van Avermaet K.U.Leuven

Aandacht voor attitudes in de lerarenopleiding Waarom? -Attitudes van de te vormen leerkrachten -Attitudes van de leerlingen die zij zullen vormen Met als einddoel: via attitudes een invloed uitoefenen op het gedrag van leerkrachten en van leerlingen Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 2

Structuur van de uiteenzetting: Attitudes: - wat zijn dat? - hoe worden ze gevormd en veranderd? Attitudes en gedrag: - een verband of niet? - wanneer een verband? - wanneer geen verband? Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 3

Attitudes Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 4

Wat is een ‘attitude’? Twee op het eerste gezicht verschillende betekenissen: - Attitude als persoonseigenschap: vb. leergierigheid, zin voor samenwerking, flexibiliteit - Attitude als positieve of negatieve houding tegenover: vb. pro of contra legalisatie van illegale inwijkelingen Verschillend of niet? Een leergierige attitude is een positieve houding tegenover leergierigheid als waarde Daarom: Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 5

Wat is een ‘attitude’? Definitie uit de sociale psychologie: Een attitude is: een evaluatieve (positief of negatief) ingesteldheid/houding tegenover iets of iemand Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 6

Verwerving en verandering van attitudes Meerdere processen: -Informatie over het attitude-object (positieve/negatieve) -Gedrag dat men zelf stelt -Bekrachtiging door de omgeving -Sociale beïnvloeding (overreding) Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 7

Sociale beïnvloeding van attitudes “Wie zegt wat”? Wie: de bron van de boodschap - geloofwaardigheid - deskundigheid - identificatie met de bron Wat: de aard van de boodschap - krachtige versus zwakke argumenten - tweezijdige versus eenzijdige argumentatie Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 8

Oppervlakkige of diepe invloed Centrale of perifere route naar overtuiging (Petty) Perifere route: - weinig aandacht voor de inhoud van een boodschap - wat telt is bv. van wie ze komt - wordt gemakkelijk ongedaan gemaakt Centrale route: - veel aandacht voor de inhoud van de boodschap - wat telt is de logica van de argumentatie - wordt niet gemakkelijk ongedaan gemaakt Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 9

Oppervlakkige of diepe invloed Determinanten van de keuze perifeer/ centraal? - Motivatie om aandacht te besteden aan het onderwerp - Mogelijkheid om aandacht te besteden Bij meer motivatie en mogelijkheid: centrale verwerking Bij minder motivatie en mogelijkheid: perifere verwerking cf. impact van een docent/leraar: - ‘bijbrengen van een leerhouding’ - ‘bijbrengen van in intrinsieke interesse’ Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 10

Oppervlakkige of diepe invloed Onderzoeksillustratie (Petty) Topic: ‘attitude tegenover een uitgebreid eindexamen’ Variatie in aanbieding van overredende boodschap: -Persoonlijke relevantie (motivatiefactor) -Deskundigheid van de bron (perifere variabele) -Zwakke of sterke argumenten (centrale variabele) Meting: - Mate van instemming met de boodschap Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 11

Onderzoeksillustratie (Petty) Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 12

Attitudes en Gedrag Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 13

Attitudes en gedrag Waarom wordt zoveel belang gehecht aan attitudes? Onderstelling : - Het geloof dat attitudes en attitudeverandering de weg effenen voor gedrag en gedragsverandering. - Wil je gedrag zien ontstaan of veranderen, zorg dan voor de juiste attitude/mentaliteit. - Mentaliteitswijziging is de sleutel tot gedragsverandering - Wil je ‘de buitenkant’ van mensen veranderen, verander dan eerst ‘de binnenkant’! Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 14

Attitudes en gedrag De onderstelling is, hoe nobel ook, zeker naïef. - Vaak stellen mensen gedrag dat niet ‘past’ bij hun attitude of dat je op grond van de attitude niet verwacht - Onderzoek staaft dit Moeten wij dan ons geloof in het belang van attitudes opgeven? - Onderzoek heeft geprobeerd de voorwaarden te preciseren waaronder attitudes gedrag wel beïnvloeden - En toch blijft er een ‘maar’! Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 15

Attitudes en gedrag Wanneer hebben attitudes wel een invloed? -Attitudes die gebaseerd zijn op persoonlijke ervaringen -Attitudes die verbonden zijn met belangrijke waarden -Attitudes die saillant worden gemaakt in een gedragssituatie -Attitudes die specifiek zijn ten overstaan van een specifiek gedrag Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 16

Attitudes en gedrag Maar … en ter relativering -Wat is de praktische draagwijdte van de vaststelling dat de relatie tussen attitude en gedrag wel opgaat als beide zich situeren op een vergelijkbaar niveau van specificiteit? Men wil toch ‘algemene’ attitudes vormen met relevantie voor veel gedragingen. -Klopt het wel dat attitudes rond belangrijke waarden wel gedrag beïnvloeden? Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 17

Attitudes en gedrag Belangrijke waarden en attitudes: -Medemensen in nood verdienen hulp -Medemensen moet je met respect behandelen en niet pijnigen -Betoon respect voor publieke ruimtes waarvan ook anderen gebruik maken -Samenwerking is belangrijker dan eigenbelang Handelt men daarnaar? Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 18

Hulp in nood Zou jij iemand helpen die in nood is? Onderzoek (Darley en Batson): Helpen seminaristen iemand in duidelijke nood? Is hun ‘attitude’ relevant als gedragsdeterminant? Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 19 Predikt overTijdsdruk laag Tijdsdruk medium Tijdsdruk hoog Samaritaan Priestertaak

Hulp in nood Zou jij iemand helpen die in nood is? Onderzoek: Helpen seminaristen iemand in duidelijke nood? Is hun ‘attitude’ relevant als gedragsdeterminant? Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 20 Predikt overTijdsdruk laag Tijdsdruk medium Tijdsdruk hoog Gemiddelde hulpscore Percentage helpers Samaritaan % Priestertaak % Gemiddelde score Percentage helpers 63%45%10%

Je zal geen mensen pijnigen Zou jij iemand pijnigen die het uitschreeuwt van pijn en die de pijn niet verdient? Onderzoek van Milgram Mensen pijnigen anderen op bevel! Waarom? - de rol van situationele factoren - sadisten? Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 21

Respect hebben voor publieke ruimtes Hou je publieke ruimtes waarvan ook anderen gebruik maken rein en proper? Openbare toiletten Vaak zorgeloos gebruikt en achtergelaten Hoe beïnvloeden? Via een oproep tot de gepaste mentaliteit? … of via een situationele weg? de mirakelvlieg! Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 22

Samenwerking is belangrijker dan eigenbelang Iedereen is het er over eens dat een coöperatieve attitude beter is dan een individualistische attitude. Blijkt dit ook uit gedrag? …. Mijn klasdemonstratie: bijdragen tot een publiek goed! Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 23

Samenwerking is belangrijker dan eigenbelang Een beslissingssituatie voor 10 deelnemers Informatie vooraf: - Elk krijgt een waardebon van 5 euro (inwisselbaar voor geld) - Elk kiest individueel om de bon te behouden (X) of bij te dragen (Y) - Bijdragen ‘kan’ leiden tot een extra opbrengst (bonus) van 10 euro voor allen voorwaarde: ≥ 6 personen moeten bijdragen - De eigen bijdrage is ‘verloren’ indien <6 personen bijdragen Beslissings- en uitbetalingsprocedure - Elk kiest individueel en schriftelijk (= anoniem) - Na mededeling van het globale resultaat en zonder mee te delen wie welke keuze maakte, volgt de individuele uitbetaling. Aantal bijdragers opbrengst voor wie bijdraagt opbrengst voor wie niet bijdraagt < 6 personen0 euro5 euro ≥ 6 personen10 euro15 euro

Samenwerking is belangrijker dan eigenbelang Typisch resultaat: <6 bijdragers (onder anonimiteitsvoorwaarden) Waarom? -Uit winstbejag (free riding), erop hopend dat voldoende anderen bijdragen -Uit vrees dat onvoldoende personen bijdragen Aantal bijdragers opbrengst voor wie bijdraagt opbrengst voor wie niet bijdraagt < 6 personen0 euro5 euro ≥ 6 personen10 euro15 euro

Attitudes en gedrag De moraal van het verhaal: - Attitudes zijn dus zeker niet de enige determinant van gedrag, zelfs niet als het om ‘belangrijke’ attitudes gaat. - De rol van (sociale) omgevingsfactoren is groot. Dus: -Enige nederigheid over de interne sturing van gedrag is wenselijk. Er lessen uit trekken naar vorming toe Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 26

Attitudes en gedrag Welke lessen? -Er zich bewust van zijn dat wat men als vormer van leraars of als vormer van leerlingen nastreeft uiteindelijk niet attitudevorming is maar gedragsvorming. -Gedragsvorming komt gemakkelijker tot stand via positieve of negatieve bekrachtiging voor gewenst gedrag dan via ‘mentale’ beïnvloeding. (ironische) noot: hetzelfde geldt natuurlijk voor gedrags-’mis’-vorming Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 27

Terug naar het begrip ‘attitude’ Nog een doordenkertje over het begrip ‘attitude’ Als men bij een leraar in opleiding oordeelt over de mate waarin hij een bepaalde attitude verworven heeft, hoe doet men dat eigenlijk? - Meet men dan rechtstreeks de (interne) attitude? - Of kijkt men of de leraar de gewenste gedragingen vertoont? Eigenlijk is een attitude dan niets meer dan een samenvattende beschrijving van een reeks gedragingen. Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 28

Behoed uzelf voor een vicieuze cirkel Vaststelling: Deze student doet x en hij doet y en hij doet niet z Vraag: Hoe verklaart u deze gedragingen? Uitspraak: Deze student heeft de juiste attitude. Vraag: Hoe weet u dat? Uitspraak: Wel, hij doet x en hij doet y en hij doet niet z Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 29

Een citaat dat tot nadenken stemt Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 30

Een citaat dat tot nadenken stemt Aangezien de humanisering van de maatschappij en de zelfbevrijding van de mens er geen baat bij heeft wanneer mensen enkel leren, via ‘attitudevorming’, om zich in aantrekkelijke termen te beschrijven (bv. als rechtvaardig, christelijk, eerlijk, menslievend, progressief), lijkt het ons niet wenselijk de sociale en de zelfopvoeding zo sterk te richten op de verwerving en de instandhouding van allerlei welluidende evaluatieve zelfbeschrijvingsrepertoires, die in feite meestal irrelevant en zelfs misleidend kunnen zijn voor het bereiken van gewenste en duurzame verandering in gedrag. (Prof. Jef Nuttin, 1998) Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 31

Ter afronding Attitudes en gedrag: een LAT-relatie of een echtpaar???? Interactum Nederland-Vlaanderen, 17 nov. 2011, EVA 32