Rekeninstructie en schooltaalbevorderend gedrag Een onderzoek naar verschillen in gedrag van leraren basisonderwijs Nanke Dokter – 22 januari 2016

Promotieonderzoek Academic Language* Stimulating Teacher Behavior Begeleiders: Sjaak Kroon, Anje Ros, Rian Aarts en Jeanne Kurvers *Academic Language = schooltaal (NWO promotiebeurs) 2

Schooltaal is nodig om te leren op school. Leerlingen die schooltaal beheersen, hebben meer succes op school. (Snow e.a., 1989; Schleppegrell, 2004; Leseman, 2009; Haag e.a., 2013; Kleemans, 2013; Smit, 2013) 3 Waarom schooltaal?

Bij de rekeninstructie, waarbij leerlingen contextrijke problemen krijgen aangeboden, speelt taal een belangrijke rol. (Prenger, 2012, Smit, 2013, Kleemans, 2013; Mercer & Sams, 2006; Haag e.a., 2013) 4 Waarom rekenen?

Drie vriendinnen drinken wat op een terrasje. De rekening is 25 euro. Ze betalen elk een tientje. Van de vijf euro wisselgeld krijgen ze alle drie een losse euro terug en de ober krijgt twee euro fooi. Ze hebben dus elk negen euro betaald, plus die twee euro fooi, is 29 euro. Waar is die ene euro gebleven? (bron: Van Eerde (2009) Rekenen-wiskunde en taal, een didactisch duo. Panama post, ) 5

1.Hoe kan aanbod van schooltaal eruit zien? 2.Hoe kunnen leraren daar tijdens de rekeninstructie mee om gaan? 3.Wanneer kan dit bevorderen van schooltaal tijdens de rekeninstructie plaatsvinden? 4.Wat doen leraren in de praktijk? 6 Onderzoeksvragen

52 rekenlessen van 27 leraren Groep 3 en/of 4 Instructie rekenles geanalyseerd op gebruik didactische werkvorm. Experts bevraagd op kansrijkheid schooltaalbevorderend gedrag binnen de didactische werkvorm Instructie rekenles geanalyseerd op schooltaalbevorderend gedrag binnen de didactische werkvorm 7 Methodiek

8 Schooltaal - thuistaal (Cummins, 1980) 1. Aanbod van schooltaal

Schoolse taalvaardigheid- Rian Aarts & Nanke Dokter9 Kijk, die klimt op het hek. Dadelijk valt ie. En dan ligt ie daarin. Als die jongen niet uitkijkt, kantelt het hek waarop hij geklommen is en valt hij in het gat dat de wegwerker gegraven heeft.

Kenmerken van schooltaal samengevat Woordniveau (lexicon): verschillende en specifieke woorden; expliciete verwijzingen; Zinsniveau (syntax): lange, samengestelde zinnen Tekstniveau: samenhang; praten over abstracte zaken, buiten hier- en-nu vaktaalwoorden

Leraren zijn van doorslaggevend belang Leraren verschillen in de mate waarin ze schooltaalbevorderend gedrag vertonen (Henrichs, 2010; Riteco & Swank, 2004; Van de Eerde e.a., 2002) Wat kunnen leraren doen? (om het leren van schooltaal door leerlingen te stimuleren?)

(Gebaseerd op o.a. Smit, 2013; Zwiers, 2008) 12

Op deze slide stond een mooi filmpje van een rekeninstructie. Helaas heb ik geen toestemming om dit filmmateriaal te verspreiden. Schoolse taalvaardigheid- Nanke Dokter13

Academic Language stimulating behavior - Nanke Dokter 14 Deze acht eieren uit de doos en die twee lege plekjes die ik op heb gevuld zijn verliefde getallen dus die maken samen een nieuwe volle doos, tien. Ik doe er van die vijf die hier in mijn mandje zitten, doe ik er al twee in de doos en dan is die doos al vol hé. Maar van die vijf uit mijn mandje heb ik er nog drie over dus die drie komen er nog bij dus in totaal heb ik dertien. Dit heb je geleerd in het vorige blok. Tien plus drie is dertien.

15 3. Wanneer is er ruimte?

16

Schooltaalbevorderend gedrag Didactische werkvorm Taakevaluatie Gesprek Uitleg Taakinstructie Organisatie Gedrag gericht op het begrijpen van schooltaal door leerlingen Totaal begrijpen Gedrag gericht op het produceren van schooltaal door leerlingen Totaal productie Totaal schooltaalbevorderend gedrag Expertoordeel

4. Wat doen leraren? Schoolse taalvaardigheid- Nanke Dokter 18 Schooltaalbevorderend gedrag Didactische werkvorm Taakevaluatie Gesprek Uitleg Taakinstructie Organisatie Gedrag gericht op het begrijpen van schooltaal door leerlingen Totaal begrijpen Gedrag gericht op het produceren van schooltaal door leerlingen Totaal productie Totaal schooltaalbevorderend gedrag

Conclusie deel 1 1.Hoe kan aanbod van schooltaal eruit zien? Verschillende taalniveaus: woord-, zin-, tekst-, metaniveau 2.Hoe kunnen leraren daar tijdens de rekeninstructie mee om gaan? Schooltaalaanbod verzorgen; schooltaalbevorderend gedrag vertonen: gericht op begrip en productie. 19

Conclusie deel 2 3.Wanneer kan dit bevorderen van schooltaal tijdens de rekeninstructie plaatsvinden? Experts: grootste kans binnen werkvormen taakevaluatie, gesprek en uitleg. 4.Wat doen leraren in de praktijk? Leraren laten meeste gedrag zien tijdens uitleg en gesprek. Binnen taakevaluatie wordt veel minder schooltaalbevorderend gedrag gezien dan de experts inschatten. 20

Discussie Welke werkvorm komt veel voor? Taakinstructie komt meeste voor (26%). Kans op schooltaalbevorderend gedrag is daarbinnen klein volgens zowel experts (0.40) als daadwerkelijk gezien leraargedrag (0.13). Kans ligt met name op stimuleren begrip, weinig op productie. Welke werkvorm komt minder voor en biedt veel kans? Meeste kansen biedt gesprek (experts 0.73, daadwerkelijk gezien gedrag 0.34). Zowel goede kansen voor gedrag gericht op begrip als op productie. Gesprek komt 15% voor; de spreiding is groot. Discussiepunt: wat zijn de consequenties voor de praktijk? 21

Vaktaal: wat vinden de experts? In hoeverre vertonen leraren schooltaalbevorderend gedrag rondom vaktaal? Vaststellen welke vaktaal precies gebruikt wordt. Daarvoor hulp nodig. Wie mag ik benaderen voor deze taak: “Bekijk het transcript op volgens jou specifieke vaktaal. Streep die aan.” Schoolse taalvaardigheid- Nanke Dokter 22

1.Op welke manier wordt er op jouw school/opleiding aandacht gegeven aan schooltaal? 2.Op welke manier wordt er op jouw school/opleiding aandacht gegeven aan schooltaalbevorderend gedrag? 3.En hoe schooltaalbevorderend is jouw gedrag voor de leerlingen in je klas/ op de opleiding voor studenten? Wat neem je mee? 23 Meeneemvragen

Vragen? Interessant? Mail naar Bedankt voor de aandacht. 24