Actief burgerschap tussen onderschatten en overvragen Schoorlezing Almere, 14 oktober 2010 Evelien Tonkens Universiteit van Amsterdam

opbouw Rol van de overheid, in licht van dreiging van enorme bezuinigingen Veranderingen, kansen en bedreigingen in relatie overheid-burgers Worden we a-socialer? (Lopende) onderzoeken herziening verzorgingsstaat in de praktijk: –Verplicht vrijwilligerswerk WWB-ers –Van AWBZ -> Wmo Dag van de Dialoog

Herijking verzorgingsstaat: Dienstverlening Rechten Passief Sociale uitsluiting Collectieve verantwoordelijkheid Centralisatie Dienstverlening Activering Plichten Actief Participatie Individuele verantwoordelijkheid Decentralisatie Ondersteuning

Herijking verzorgingsstaat Van dienstverlening naar activering: Wat vraagt dat van de overheid? Terugtrekken? Of actiever worden? Historisch perspectief: ->

: Verzorgende overheid ; Opbouw verzorgingsstaat: Bij problemen: meer overheid oplossing Middenveld verstatelijkt Burger: nieuwe sociale en economische rechten Gelijke behandeling; brede voorzieningen voor iedereen (AOW, Bijstand, AWBZ)

circa : Terugtrekkende overheid Overheid van oplossing tot probleem: mn vanwege kostenstijging en ‘calculerende burger’ Hoe minder overheid doet, des te actiever de burger mondige burger kan het zelf wel; beperkt zich tot overlast gevende kansarmen -> schoon, heel en veilig

Sinds 2005,ontluikend: activering in context van Uitnodigende, verbindende overheid: Overheid en burgers beide actief Brede voorzieningen voor iedereen Maar activerende voorzieningen, die geven en vragen Wederkerigheid Overheid neemt niet over, maar vult aan, nodigt uit, stimuleert, verbindt en vangt gaten op Resultaat: vlechtwerk

Uitnodigende, verbindende overheid: Actief burgerschap gestimuleerd, maar niet door terugtrekken want Actief burgerschap versterkt dan maatschappelijke ongelijkheid want Soort zoekt soort. Actieve burgers vaker hoger opgeleid; terugtrekken activeert vooral hoger opgeleiden en verbetert dus de betere buurten

Voorbeelden VerzorgenTerugtrekkenUitnodigen verbinden Steunpunt Mantelzorg Voor alle mantelzor-gers (halen) Alleen voor overbelas-ten met laag inkomen (halen) Voor allen (halen), met inzet van vrijwilligers uit buurt en bedrijven, WWB, etc (bijdragen) Jongeren- centrum Voor alle jongeren (halen) Alleen voor lastige jongens (halen) Voor allen, zowel halen als bijdragen

Verzorgen Terugtrek- ken Uitnodigen verbinden Buren- ruzies Burger klopt aan bij overheid (corporatie) Eigen verantwoor- delijkheid burger Buurt- bemiddeling Witte/ zwarte scholen Overheid organiseert spreiding Keuze- vrijheid burgers en scholen Burgerinitia- tief ‘Gemengd naar school’ Overlast hang- jongeren Buurthuis biedt activieiten Politie treedt op (mits serieuze overlast) Stadsetiquet te; Mentor- projecten

Hoe ->: Pro- bleem: VerzorgenTerugtrekkenVerbinden en uitnodigen Positie etnische minderhe den Recht op sociale zekerheid; Anti- discrimina- tie-beleid Markt banen laten scheppen Prijs burgerinitiatief voor integratie; Buurtvaders, Positie mmh Recht op zorg via AWBZ Eigen verantwoordelij kheid gehandicapten en mantelzorgers Buurtrestaurantdoor mensen met handicap; burenhulp of mantelzorg voor en door mmh Kloof overheid- burger Burger voorzienin- gen bieden Verantwoo- rdelijkheid van beleid naar burgers Burger als medeverantwoorde- lijk; burgerinitiatieven ondersteunen;

Worden we asocialer? In sommige opzichten: oorzaak: gezag en autoriteit in crisis Veel mensen verlangen naar een grote leider maar spugen op kleine leiders. Afnemend gezag overheid. Roep om en wantrouwen in de rechtsstaat Agressie jegens buschauffeurs, conducteurs, docenten, ambtenaren, ambulancepersoneel Onderzoek ambulances: 81 ritten meerijden, klachtenanalyse: –bellen 112: ‘er moet hier nu een ambulance komen’ –onderweg: niet opzij gaan; ‘zwaailicht ten onrechte aan’ –ter plekke in huis: ‘neem hem mee, daar betaal ik toch voor!’ –ter plekke op straat: ‘ik sta niet in de weg’

In andere opzichten niet: 35 % van de Nederlanders is actief als vrijwilliger; = 1970, maar < Gemiddeld 4,5 uur. Sinds jaren zeventig stabiel. Meest in sportverenigingen, kerken, en politieke partijen. Weinig in zorg en welzijn: daar is tekort aan vrijwilligers aanleiding: 64% doordat iemand ze vraagt; niet vriend of familielid maar bekende of collega. vrijwilligerswerk beste preventie tegen misdaad: wie als jongere vrijwilligerswerk deed, wordt niet crimineel. Onderzoek vindt steevast geen overlap tussen vrijwilligers en criminelen. Vrijwilligers zijn empathischer, emotioneel stabieler. meer extravert en staan meer open voor nieuwe ervaringen Worden we asocialer? :

Wederkerigheid mogelijk mede dankzij altruistisch overschot Veel mensen willen iets betekenen voor anderen maar weten er geen vorm aan te geven,en zijn bang zich op te dringen Middag helpen maakt gelukkiger dan middag winkelen (D. Ariely: predictably irrational). Liever helpen dan geholpen worden- (L. Linders: de betekenis van nabijheid Overaanbod van mentoren, leden denktank sociale cohesie Weerkaatst plezier onderschat Werken in openbaar bestuur, zorg of onderwijs mede als altruisme Altruisme kan wel kapot (Ariely)

Wederkerigheid mede dankzij altruistisch overschot –Veel mensen willen iets betekenen voor anderen maar weten er geen vorm aan te geven,en zijn bang zich op te dringenLiever helpen dan geholpen worden- (L. Linders: de betekenis van nabijheid) maar wat en hoe –Overaanbod van mentoren, leden denktank sociale cohesie –Weerkaatst plezier onderschat (Tonkens ea. Op zoek naar weerkaatst plezier) –Vrijwilligers gezonder en gelukkiger (Wilson) –Werken in penbaar bestuur, zorg of onderwijs mede als altruisme –Altruisme kan wel kapot (Ariely: predictable irrational)

Wat stimuleert vrijwilligerswerk: Werk Jeugdervaringen: zelf als kind ouders die het doen lid van veel organisaties alleenstaand zijn, (2 e : ouders met kinderen) gelovig zijn in de publieke sector werken wat ontmoedigt vrijwilligers?. niet gewaardeerd worden. vaardigheden en interesses passen niet bij organisatie.. onvoldoende autonomie en vrijheid in het werk.

Verplicht vrijwilligerswerk voor WWB-ers Verplicht vrijwilligerswerk: kan dat wel? (Lopend) onderzoek WWB-ers die meer of minder verplicht vrijwilligerswerk verrichten in 5 gemeenten: Amsterdam, Zaanstad, Eindhoven, Leeuwarden, Nijmegen (Thomas Kampen)

Verschillende mate van vrijwilligheid/ dwang: Amster- dam Leeuwar- den EindhovenZaanstadNijmegen straffenverleiden kietelen prikkelen belonen WWBWMO

Wederkerigheid: (verplicht) vrijwilligerswerk voor mensen in de bijstand Verplichting geen probleem; miskenning levensverhaal wel: Veel mensen in de bijstand: geschonden levensverhaal (verplicht) vrijwilligerswerk: kans levensverhaal te herstellen Belangrijk dus dat het aansluit bij eigen doelen, dromen en verwachtingen Invloed van cliënten op waar ze geplaatst worden is daarom cruciaal Geen invloed: dan meestal oneens met verplichting Voorwaarde voor wederkerigheid: start bij het levensverhaal en de wensen van de persoon, laat merken dat je hem ziet staan, zoek samen iets passends. (lopend onderzoek Thomas Kampen)

Van AWBZ -> Wmo 6 gemeenten: Amersfoort, Dordrecht, Haarlem, Rotterdam, Utrecht en Zwolle: (gedeeltelijk) verlies Begeleiding vanuit AWBZ; Wmo zou dat moeten opvangen. Vraag: leidt maatregel tot (de)activering? Effecten van reductie: 3 groepen: 1: trigger voor activering 2: laatste draadje met de samenleving doorgeknipt, mn ouderen in dagbesteding; -> nodig: rechten handhaven 3: activering mogelijk maar blijft veelal uit; versterkt gevoel van overbodigheid en in steek gelaten worden Nodig: hulp om daadwerkelijk deel uit te maken van de gemeenschap? Zich ‘ingesloten’ voelen. Zelf helpen daarbij behulpzaam: wederkerigheid minder vernederend

Onderzoek Dag van de Dialoog Amsterdam 2006 Deelnemers: veel actieven: 1/3 lid van een bestuur, >50%: vrijwilligerswerk Na afloop: >50%voelt zich meer verbonden met andere Amsterdammers 65%: gesproken met mensen met wie ze anders niet snel mee in contact zouden komen >50%interesse terugkomdag 80%: redelijk tot veel geleerd 41% van mening veranderd 65% van plan iets te ondernemen 81% tot denken aangezet 64% nieuwe inzichten gekregen 36% niets nieuws heeft opgeleverd Na 3 maanden: 48% heeft plan uitgevoerd

Lees dit en meer in: