Klik om het opmaakprofiel van de modelondertitel te bewerken Moeten we boeten? Thomas Nagel over morele pech Sander Voerman Technische Universiteit Eindhoven Universiteit van Tilburg

Pech en verantwoordelijkheid Stel dat ik te laat was voor deze lezing omdat mijn trein een half uur te laat was Mijn fout: ik had moeten weten dat de NS het allemaal niet zo trekt op dit moment Stel dat ik te laat was voor deze lezing omdat de trein waarin ik zat kapot ging midden in een weiland en de deuren niet meer openwilden Ik ben niet verantwoordelijk: ik had pech!

Uitgangspunt Als het puur een gevolg is van pech, waar je redelijkerwijs geen rekening mee had kunnen houden, dan ben je niet verantwoordelijk Waarom eigenlijk? Meer principieel uitgangspunt: de mate waarin het je eigen keuze is maakt je verantwoordelijk, de mate waarin pech of mazzel een rol speelden telt niet mee

Thomas Nagel: morele pech Gevolgen van je handelingen (nr 4) Constitutieve pech (karakter) (nr 1) Huidige omstandigheden (nr 2) Verleden (nr 3) (blz 138)

Gevolgen van je handelingen Chauffeur die verkeerd bezig is (alcohol, remmen niet gecontroleerd) – Mazzel: niemand raakt gewond – Pech: een dodelijk ongeluk Poging tot doodslag – Mazzel: het mislukt – Pech: het lukt (doodslag of zelfs moord) – Is het niet andersom?

Morele pech is heel bijzondere pech! Normale mazzel en pech: positieve of negatieve gevolgen voor jezelf Morele mazzel en pech: het gevolg is dat jou terecht iets verweten kan worden De crimineel die probeert een moord te plegen heeft “pech” dat zijn actie faalt maar “morele mazzel” dat hem geen moord verweten kan worden

Gewone of morele pech? Een crimineel die een moord pleegt en in de gevangenis komt Een crimineel die een moord probeert te plegen maar faalt, en minder lang in de gevangenis komt Een crimineel die een moord probeer te plegen maar faalt en ontsnapt Een crimineel die een moord pleegt en ermee weg komt

Het alternatief? Het is oneerlijk mensen te bestraffen voor pech Maak de straffen voor moord en poging tot moord even zwaar Maak de straf voor rijden met alcohol even zwaar als die voor dood door schuld Probleem 1: in strijd met moreel gevoel Probleem 2: sommig onverantwoord gedrag is moeilijker in kaart te brengen dan ander gedrag

Thomas Nagel: morele pech Gevolgen van je handelingen Constitutieve pech (karakter) Huidige omstandigheden Verleden

Constitutieve pech (karakter) “Iemand kan inhalig, jaloers, laf, onverschillig, onwelwillend, onaardig, ijdel of verwaand zijn, maar zich door enorme wilsinspanning toch keurig gedragen” (blz 141) Het is wel makkelijker als je daar geen last van hebt! Denk ook aan luiheid, weinig discipline, etc.

Het alternatief? Moet je mensen die geen last hebben van de neiging om lui te zijn minder belonen voor het zelfde werk dan mensen die daar wel last van hebben? Moeten mensen die agressief van karakter zijn minder boeten? Is karakter dan hetzelfde als een stoornis waar je niet voor verantwoordelijk bent?

Thomas Nagel: morele pech Gevolgen van je handelingen Constitutieve pech (karakter) Huidige omstandigheden Verleden

“De gelegenheid maakt de dief” Misschien niet waar, maar als er geen gelegenheid is kun je in ieder geval ook geen dief worden! Sommige mensen worden wel degelijk een stuk vaker op de proef gesteld om moeilijke beslissingen te nemen Het is makkelijk hen te veroordelen vanaf de zijlijn

Wat zou het alternatief zijn? Stel iemand pleegt in situatie X een moord Als je hem wilt veroordelen, kun je moeilijk ook alle andere mensen gaan veroordelen die, als ze zich ook in situatie X hadden bevonden, de moord ook zouden hebben gepleegd

Not so fast… Misschien kijken we teveel naar de momenten waarop het al te laat is: wanneer we door ons karakter of de situatie een fout begaan Hebben we niet de verantwoordelijkheid om ons daar op voor te bereiden? Als je agressief van karakter bent, ga dan in therapie en doe er iets aan!

Een oplossing? We hebben de verantwoordelijkheid om er zelf voor te zorgen dat we geen slachtoffer zullen worden voor morele pech, door (a) onze karakterfouten aan te pakken en (b) ons voor te bereiden op moeilijke situaties en misschien (c) de echt lastige situaties te vermijden (als je weet dat je je dan niet kunt beheersen, ga er dan niet heen!)

Thomas Nagel: morele pech Gevolgen van je handelingen Constitutieve pech (karakter) Huidige omstandigheden Verleden

De hamvraag Waarom slagen sommige mensen er wel in hun karakter te verbeteren, of zich op moeilijke situaties voor te bereiden, en andere niet? Als het determinisme waar is, dan is elke geslaagde of gefaalde poging jezelf te veranderen weer een gevolg van je aanleg en de situatie op een eerder tijdstip

Morele pech en vrije wil Morele pech is een manier om te laten zien waarom determinisme van belang is voor vrije wil Als determinisme waar is, dan is elke fout die je maakt terug te voeren tot een moment waarop je pech hebt gehad

Wat moeten we hier van vinden? Als determinisme waar is, dan zijn alle verschillen tussen jou en een moordenaar het gevolg van aspecten waarin jij mazzel hebt gehad en de moordenaar pech Maar als ik vast zit in een trein die het niet meer doet, dan vinden we dat pech een goede reden is om mij niet verantwoordelijk te houden

Drie opties 1.We verwerpen het principiele uitgangspunt en brengen in kaart wanneer we pech wel een goed excuus vinden en wanneer niet 2.We houden vast aan het uitgangspunt en verwerpen het determinisme 3.We houden vast aan het uitgangspunt en verwerpen morele verantwoordelijkheid

Hoera En zo zijn we weer terug bij de discussie tussen compatibilisme, libertarisme en hard incompatibilisme!