Leerplankundige professionalisering van (bèta)docenten Werkgroepbijdrage ECENT-conferentie Nienke Nieveen Utrecht, 15 mei 2013

Programma workshop In deze werkgroep werken we aan de volgende thema's: we ontrafelen een variëteit aan curriculumontwikkeltaken waarmee leraren te maken kunnen krijgen in hun loopbaan we bekijken welke expertise daarmee gemoeid is we bekijken hoe docenten via initiële opleiding, nascholing en doorgaande professionalisering toegerust kunnen worden voor de complexe taak van curriculumontwikkeling binnen hun school we gaan na wat lerarenopleidingen en SLO daarin voor elkaar kunnen betekenen

Curriculumontwikkeltaken waarmee leraren te maken kunnen krijgen in hun loopbaan

Hoge verwachtingen "Het is aan de school en leraren om te komen tot een samenhangend curriculum dat tegemoet komt aan beleidspunten": Opbrengstgericht werken Vakvernieuwing Doorlopende leerlijnen Samenhang Differentiatie (incl. talentontwikkeling, excellentie, zorgbreedte) Inzet van (digitale) leermiddelen Adequate toetsing

Curriculumontwikkeling Curriculum: leerplan/plan for learning Curriculumontwikkeling: leerplanontwikkeling Arrangeren: beredeneerd wijzigen van onderdelen uit de methode

Weerbarstige praktijk Praktische uitwerking leidt in praktijk tot diverse curriculum-gerelateerde vraagstukken, zoals: Wat-kwesties (inhoudelijk perspectief) –Wat nemen we als school/leerjaar/sectie/etc. op in het onderwijsprogramma (en wat niet) en op grond waarvan? Hoe-kwesties (technisch-professioneel perspectief) –Hoe ontwikkelen we optimale programma's voor alle leerlingen? Hoe maken we werk van leerlijnen? Hoe meten we de leeropbrengsten? Met wie-kwesties (sociaal-politiek perspectief) –Wie betrekken we bij de ontwikkelingen, in welke rol?  Vraagstukken leiden in de praktijk tot veel hoofdbrekens

School A Kenmerken –Doel: Vakkenintegratie N&T –4 docenten (bijelkaar gezet) Top-down benadering –Schoolleiding heeft globale kader op schoolniveau vastgesteld –DOT werkt deze uit naar lesniveau Tijdens het ontwikkelwerk –DOT: geen duidelijke opdracht, zoekend, selecteert nieuwe methode –Schoolleiding: delegeert ondersteuning naar interne innovator –Externe ondersteuner: begeleidt discussie over selectiecriteria voor keuze methode. Resultaat –Consensus over methodekeuze

School B Kenmerken –Doel: gezamenlijke didactiek voor 1/3 van lestijd in leerruimte (Science, Wiskunde, Nederlands, Economie) –8 docenten (geselecteerd op grond van positieve houding) Zipper (ritssluiting)-benadering –Parallel en gezamenlijk curriculumontwerp op school- en klasniveau Tijdens het werk van de DOT –DOT: ontwerpt lesmateriaal met input van schoolleiding –Schoolleiding: blijft dicht op het ontwerpproces, pendelt tussen meso- en microniveau en stelt steeds kaders op schoolniveau bij –Externe ondersteuner: begeleidt DOT bij het bepalen van ambities, tijdens ontwerp en evaluatie. Resultaat –Nieuwe lesmaterialen voor het werken in de open leerruimte –Overzicht van ambities en haalbare kaders

Toename aandacht voor curriculumontwikkeling binnen scholen Actieplan "Leraar 2020-Een krachtig beroep": wordt de wens geuit om ook de onderwijsontwikkelvaardigheden van leraren te versterken Onderwijscoöperatie lijkt bij herijking bekwaamheidseisen belang van curriculumontwikkeling te onderstrepen, bijv.: –opbouw van curriculum overzien, plaats vak in het curriculum, doorlopende leerlijn –samenhangende lessen uitwerken met passende werkvormen, materialen en media, afgestemd op het niveau en de kenmerken van zijn leerlingen –passende en betrouwbare toetsen kiezen, maken of samenstellen VO-Raad werkt met zeven bekwaamheidsdomeinen als bouwstenen voor beroepsprofiel schoolleider VO, met daarin: 1: Visie & Richting: Visie op leren en doceren ontwikkelen, deze delen en tot uitgangspunt maken voor alle beslissingen. 2: Curriculum & Instructie: Realiseren van optimale condities voor leren en doceren (o.a. fysieke omgeving; leermiddelen; tijdsbesteding).

Leerplankundige ontwerptaken van leraren in de praktijk Grote variatie, zoals: zoeken en selecteren van lescomponenten (zoals een didactische werkvorm of een geschikte toets) het herontwerpen/arrangeren van projecten, lessenseries het doordenken van leerlijnen + vormgeven bijbehorend onderwijs.

Kader voor typeren van ontwerptaken van leraren binnen een schoolcontext (zie handout voor volledige versie) DimensieFactoren  kenmerken  Wat (ontwikkelen leraren) omvang(onderdeel van een) les lessenserielessenserie en uitwerking leerstoflijn Hoe (ontwikkelen leraren) aard van de ontwerptaak vooral selecteren en bewerken van materialen + beperkt aanvullende materialen ontwikkelen vooral nieuwe en aanvullende materialen ontwikkelen... Met wie (ontwikkelen leraren) omvang ontwerpteam individueel of met een collega met beperkt aantal collega's met groot ontwerpteam... Binnen welke context (ontwikkelen leraren) schoolcultuurinspirerend leiderschap ondersteuning vanuit een heldere visie ruimte, waardering, vertrouwen... faciliteitentijd, ruimte, ondersteuning (hulpmiddelen en/of begeleiding)

curriculumontwikkeling school- organisatie- ontwikkeling professionele ontwikkeling BINNEN WELKE CONTEXT schoolcultuur faciliteiten ONTWERPCAPACITEITEN ? "Synergie in ontwikkelingen" WAT Omvang Betrokken vakken Beoogde gebruikers Mate van differentiatie HOE Aard van de ontwerptaak Analyse Ontwerp/ontwikkelen Evaluatie MET WIE Omvang ontwerpteam Heterogeniteit betrokken collega's Afstemming met externe partners Bijdrage van leerlingen/studenten

Benodigde ontwerpexpertise/ -capaciteiten

Ontwerpcapaciteiten Zes onderliggende capaciteiten/competenties in relatie tot leerplankundige ontwerptaken van leraren binnen de schoolcontext Vakinhoudelijk Pedagogisch-didactisch Intra-persoonlijk Inter-persoonlijk Curriculumontwikkeling Curriculaire consistentie o.a. overzicht van het vak, leerlijnen, lesmaterialen o.a. gevarieerd en flexibel pedagogisch- didactisch repertoire o.a. intrinsieke motivatie om bijdrage te leveren aan curriculumontwikkeling o.a. samenwerking met collega's, schoolleiding en externe partijen o.a. analyse, ontwerp, constructie, implementatie, evaluatie o.a. interne en externe consistentie Bron: o.a. Huizinga, T., Nieveen, N., Handelzalts, A. & Voogt, J. (2013). Ondersteuning op curriculumontwikkelexpertise van docentontwikkelteams. Pedagogische Studien

curriculumontwikkeling school- organisatie- ontwikkeling professionele ontwikkeling BINNEN WELKE CONTEXT Schoolcultuur Faciliteiten ONTWERPCAPACITEITEN Vakinhoudelijk Pedagogisch-didactisch Intrapersoonlijk Interpersoonlijk Curriculumontwikkeling Curriculum consistentie WAT Omvang Betrokken vakken Beoogde gebruikers Mate van differentiatie "Synergie in ontwikkelingen" HOE Aard van de ontwerptaak Analyse Ontwerp/ontwikkelen Evaluatie MET WIE Omvang ontwerpteam Heterogeniteit betrokken collega's Afstemming met externe partners Bijdrage van leerlingen/studenten

Groei in ontwerpcapaciteiten

Leerplankundige professionalisering van leraren

Toerusting leraren en schoolleiding voor deze taken: Initiële lerarenopleidingen : Gefragmenteerd beeld wat betreft aandacht voor het opbouwen van leerplankundige ontwikkelcapaciteiten van toekomstige leraren en schoolleiders. Focus lijkt met name te liggen op vakinhoudelijke expertise, pedagogisch-didactische expertise, intra-persoonlijke en inter- persoonlijke competenties. Nascholing: Mooie kansen In de bètavakken: regionale vaksteunpunten steeds belangrijker rol in professionalisering (bijvoorbeeld in docentontwikkelteams of binnen ontwerptrainingen als Getting practical) kunnen leraren verder geschoold worden in leerplankundig ontwerpen.

Nico Verloop nam onlangs afscheid als hoogleraar-directeur van ICLON, het Interfacultair Centrum voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Nascholing van de Universiteit Leiden: "... Als je investeert in de professionalisering van de docent, moet die niet alleen gaan over de didactiek van het lesgeven in engere zin, maar ook verbreed worden naar het curriculaire aspect. Op die manier komt de docent in de positie waarin hij het leerplan kan aanpassen, veranderen en naar zijn hand zetten. De curriculaire expertise van de docent bepaalt in hoeverre hij gebruik kan maken van wat er beschikbaar is. Leerplanontwikkeling maakt deel uit van onze lerarenopleiding, maar niet erg uitvoerig. Vergeet niet dat we maar één jaar voor de hele opleiding hebben, waarvan de studenten de helft in de school doorbrengen. De echte leerplankundige vaardigheden verwerft een docent toch vooral in zijn beroepsuitoefening, maar dan zal daarvoor, zoals gezegd, wel tijd vrijgemaakt moeten worden." Bron: LRPLN 9

Discussie Gezien de verwachtingen die 'we' van leraren hebben: Ontwerptaken van leraren: –Wat is de basis: Welke ontwerptaken moeten startbekwame leraren binnen een schoolcontext kunnen uitvoeren? –Wat is realistisch: Welke ontwerptaken moeten zittende leraren binnen een schoolcontext kunnen uitvoeren? Geldt dat voor alle leraren? Aandacht binnen (post-)initiële lerarenopleidingen –Welke aandacht zouden (post-)initiële lerarenopleidingen moeten hebben voor de ontwikkeltaken van leraren binnen een schoolcontext? –Is het deel van de kern of een 'profileringspunt' ?

Wat kunnen lerarenopleidingen en SLO voor elkaar kunnen betekenen?

Versterken curriculumontwikkelexpertise Rol SLO Expertisecentrum op terrein van leerplanontwikkeling 'Tweedelijns' organisatie Twee wegen: 1.Delen van actuele leerplankundige inzichten met (netwerken van) lerarenopleidingen en nascholingsinstituten. 2.Ontwikkelen en opschalen van modules, tools voor leraren, coördinatoren, team- en schoolleiders t.b.v. leerplankundige professionalisering.

Netwerk van lerarenopleiders en nascholers Met collega-opleiders samenwerken aan optimalisering aandacht voor curriculumontwikkeling binnen opleidings- en nascholingsaanbod. –presentaties inspirerende praktijken van u en van collega-opleiders –verzamelen, ontwikkelen en bespreken van concrete ontwikkeltaken die (aankomende) leraren leren uitvoeren –Uitwisselen, bekijken van bronnen en materialen (websites, filmpjes, boeken, artikelen, etc.) die ontwikkelwerk ondersteunen –... Netwerkactiviteiten: –Bijeenkomsten: 3 keer per jaar –Nieuwsbrief: eerste editie eind mei –Website Aanmelding: