1 Cultuur, samenleving en wijken: naar een gebiedsgerichte werking Omgevingsanalyse van Sint-Gillis, de Hallepoort- en Bosnië wijk Gemeenschapscentrum De Pianofabriek (Geert Steendam, Kirsten Saenen, Hugo Boutsen, in opdracht VGC en onder begeleiding van Kosmopolis januari 2009)

2 Sint-Gillis omgeving en historiek 1°gordel ( ) Zuidstation Brussels Gewest

3 Geschiedenis van de immigratie Sleutelwoord: het Zuidstation  1950: Zuid-Europeanen (economische migratie)  1960: Turken en Marokkanen  1970: Zuid-Amerikanen ( vooral politiek )  1980 tot nu : Polen, Roemenen (1989: val van de muur;2004 uitbreiding EG….))  2000 tot nu: Ecuador Brazilie,… (vooral economisch)  Laatste jaren mondialisering van de instroom: voormalige Sovjetrepublieken en Afrika  Veel nieuwkomers verlaten na een tijd weer de gemeente

4 Relatie prijs woningen/inkomen/stadsvlucht Verkoop van onroerende goederen gewone woonhuizen appartementen, flats en studio's gemiddeld inkomen 2003 Gemiddelde prijs per verkochte eenheid (€) NIS-codeLocaliteit BELGIE BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST GANSHOREN ELSENE JETTE KOEKELBERG SINT-JANS-MOLENBEEK SINT-GILLIS SINT-JOOST-TEN-NODE SCHAARBEEK UKKEL SINT-PIETERS-WOLUWE Hallepoortwijk Bosniewijk Hoog Sint gillis BRON: Statbel -

5

6 Sint -Gillis op de kaart gezet Zie sociale kaart

7 Bosnie wijk typologie: woonwijk kern: grillig stratenverloop, enkele pleintjes aan kruispunten organisaties: Hispano-belga, Abraço, Les Ateliers Claus, Nederlandstalige Pastoraal en Ba-o-bab, CEFAVO, Village Partenaire sociale voorzieningen : Ned Bib, Ecole 2, Sint-Gillisschool, ECAM, Kiekeboe (crèche), CEFAUO, Ocmw Maison médicale la perche, Huis van de solidariteit( Resto du coeur),Maison de la famille, Grondregie, zwembad Victor boin, Kerk Jezus Arbeider, Grieks-orthodoxe kerk, sociale woningen horeca café Port d’europe, café Barille, café le tour/restaurant O Forno, studentencafés Bernierstraat handelszaken supermarkt Alvo… geen banken…. groen: Park Sint Gillis vorst: Union Sint Gillis openbaar vervoer: tram 81 en 97, bus 48 (verslechtert; actiegroep)

8

9

10 Hallepoortwijk Fijnmazig netwerk van sociale en culturele instellingen Links van de Vorstse Steenweg –Kern Betlehemplein/ J. Franck square –Typologie Woonwijk –Actoren Sportcomplex, Moskee El Mouhsinin en Assalam, Centro Gallego,Jeugdhuis Le Local, Buurthuis Quartier Et Familles,Ecole Saint-Marie, Nieuwe sociale voorzieningen : het Culturenhuis, Cité rodelle ….. Rechts van de Vorstse Steenweg –Kern Parvis –Typologie Historisch handelscentrum –Alle dagen markt –Actoren belangrijke resto en cafetaria scene, belangrijke artistieke scene, Bobo’s ?

11

12 Analyse Gediversieerd stedelijk landschap Aangenaam stratenpatroon »Heuvelend, kronkelend, pleintjes »art nouveau »uitzondering zuidwijk met dambordpatroon Hoge bevolkingsdichtheid »veel huurwoningen met meestal weinig comfort »Lawaaihinder Tekort aan groen »wordt gecompenseerd door nabijheid van park van Vorst Openbare ruimtes »Slechte historische her-invulling wordt geleidelijk aangepakt (Dillensplein, Marie Janson plein; J. Francksquare…) »Privatisering/beslotenheid openbare ruimtes (Bethlehemplein..) »Diverse binnenruimtes worden slechts beperkt opengesteld, (Germeau park, Vanderschrickpark, of blok fonsny, Merode, Verhaegen….) »Vele kruispunten met verbreed voetpad fungeren als ontmoeting- en hangplek Bedreigde, verlaten infrastructuren »Sint Gillisschool /ECAM/ BTWkantoor … Goed openbaar vervoer »Uitzondering: Theodor Verhaegen: vermindering tram 81

13

14 Analyse kwetsbare & geëngageerde bevolking arme bevolking »gezinnen leven in moeilijke omstandigheden »Grote groep aan kansarme jongeren »de opgroeiende generatie zal bij ongewijzigde woonmarkt verplicht zijn te verhuizen »Alleenstaande senioren uit diverse groepen »vele mensen met psychische problemen sterke mondialisering »Meerdere gemeenschappen actief »franse cultuur is niet meer dominant groeiende dualisering »sterke aanwezigheid van artiesten/ jonge ers »groeiende groep vrije en kapitaalkrachtiger beroepen (bobo’s) vluchtige bevolking »permanente in- en uitstroom…..velen niet gedomicilieerd… »Asielzoekers en nieuwkomers maar ook (ex)studenten en de betere verdieners open en levendige samenleving »kweekvijver voor kunst en cultuur »nieuwe sociale dynamieken

15

16 Analyse Uitgebreide Sociale infrastructuur Sterke sociale privé infrastructuur »markten, cafés, winkels…. Goede voorzieningen »scholen, cultuur, sport…. Uitgebreid sociaal en cultureel netwerk »Omvangrijk maar versplinterd »Vzw’s afhankelijk van wisselende subsidiering »overbevraagd en weinig slagkracht

17

18 Draagvlak en Positionering Overheid aanpassen aan nieuwe multicommunautaire realiteit lokale actoren voldoende draagkracht geven –onafhankelijk –flexibel –voldoende middelen Lokale actoren Netwerkvorming De Pianofabriek investeert in zijn inspraak- en bestuursorganen drempelverlagende initiatieven onthaal- informatie- en dienstverleningsfunctie samenwerkingsverbanden vernieuwende projecten

19 Acties Aanpassing organisatie: model en aangewende middelen –verbeteren representativiteit en deskundigheid –wisselwerking vrijwilliger/professioneel –jeugdwerker, voltijds cultuurfunctionaris, medewerkers onthaal en dienstverlening –behouden van middelen diversiteitwerking en kunstenwerkplaats Stimuleren participatie –doelgroepenbeleid : jongeren, senioren, ocmw, artiesten –taalonderwijs en taalstimulering (band onderwijs/cultuur versterken) –sociale economie ( cafetaria, femimain), beroepsopleiding… –sociale netwerken: werken met vrijwilligers, openhuis, deelname aan evenementen…. Verdere uitbouw onthaal –sociaal informatiepunt –kennis sociale kaart –dienstverlenende en open infrastructuur… Multicommunautair Netwerk en Samenwerkingen –samenbrengen/werken van lokale actoren –informatie-uitwisseling en doorverwijzing –Openbreken van geprivatiseerde ruimtes Investeren in vernieuwende projecten en ruimtes –femimain, pianorama, infomomenten,gedichtenparcours –Duurzaamheid (Agenda 21), woon- en leefkwaliteit –Vrijetijdsplek voor jongeren met accent op Nederlandse taalstimulering –kunstenwerkplaats –studio’s, auditorium, alcantara, openbare ruimte

20 Sint Gillis heeft de contouren van een vlinder. - contrasterende vleugels - kop: de Hallepoort… niemandsland - borststuk: sociale en commerciële interface - achterlijk: residentieel, gemeentehuis, gevangenis Vleugels die sterk verschillen en waarbij de randen meekleuren met de ruimere omgeving: het lager gelegen Zuidstation met kantoren en verouderde industriële sites, het hoger gelegen park met de meer residentiele wijken, de Louizawijk en Ma Campagne de laatste twee met een accent op handel en horeca. Daartussen liggen dichtbevolkte woonstraten rond het oude centrum Het ‘lichaam’ van de vlinder heeft een monumentale ‘kop’, de Hallepoorttoren, kijkend over de Marollen, De nek met een stukje Waterloose Steenweg is een soort niemandsland dat ligt te wachten op een nieuwe bestemming. Het ‘borststuk’, het oude centrum en kloppende hart heeft zelf de vorm van een kleine vlinder met de Waterloose Steenweg en Fortstraat als ‘arteriën’. Het daalt van de Square Jacques Franck over de Vorstse Steenweg tot aan het Bethlehemplein, stijgt vervolgens langs de Theodore Verhaeghen tot aan de Barrière om via de Munthofstraat, het Marie Jansonplein, de parvis en de Volderslaan terug op de oude stadspoort te botsen. Het ‘achterlijk’ wordt begrensd door Waterloose Steenweg, de Diederichstraat en de Breartstraat en wordt hoofdzakelijk ingekleurd door Stadhuis en Politiecommisariaat. Het stadhuis van Dumont bewijst het toenmalige urbanistische optimisme: een stadhuis voorzien voor een gemeente van , een getal dat nooit zou gehaald worden door de demografische terugval na de industriële boom einde 19°eeuw. Het centrale lichaam doet dienst als interface en omvat zo goed als alle publieke functies. Door de grote bevolkingsdichtheid, het samenvallen van een aantal verkeersassen en knooppunten van openbaar vervoer, en de veel nutsvoorzieningen onder meer elke dag een openbare markt maakt van de Parvis en omstreken een zeer levendig centrum.Het voorplein met het socialistische Volkshuis en het katholieke Aegidium recht over elkaar heeft de potentie om een grootstedelijke kern te worden: onder meer door geldgebrek is er voorlopig weinig van te merken. De verder afgelegen publieke infrastructuren zijn oorspronkelijk vaak privé-initiatieven die door de overheid zijn gerenoveerd al dan niet met behoud van de oorspronkelijke functie: De IJskelders van Sint Gillis, het zwembad Victor Boin, het Sportcomplex, Espace Contretype, de Gemeenschapsschool in de Bronstraat. Er is een ruim aanbod aan gemeentelijk en hoger onderwijs. Slechts twee Nederlandstalige basisscholen, drie kleuterafdelingen en drie kinderdagverblijven. Deze bevinden zich echter allen op de rand of buiten de centrale perimeter. De winkels hebben het moeilijk. De horeca- vooral restaurants- floreren, ook buiten het centrum. Meer dan een derde van de lokale handel van de gemeente bestaat uit horeca-zaken. Het publiek komt van ver buiten de gemeente af op de trendy zaken rond de Charleroise Steenweg en de volksere varianten rond Bethlehemplein en Parvis. Sint-Gillis uitgeschreven

21

22 Een aantal nieuwe interventies zoals het Maison des Cultures en de Gemeentelijke Nederlandstalige bibliotheek bevestigen de wil van de gemeente om door middel van nieuwe publieke infrastructuren een aangenamere stad te maken. Daarnaast is ze ook actief op de huisvestingsmarkt met meer dan 2000 woningen op een totaal van ca De renovaties van de regie voor grondbeleid en de Foyer st gillois krijgen soms kritiek door een gebrek aan functionele en esthetische kwaliteit. Een mooi voorbeeld hiervan is de nieuwe blok aan één van de ‘poorten van Sint-Gillis op de hoek van Theodor Verhaegenstraat en de Koningslaan. De gemeente doet dit alles voornamelijk in de oudere linkervleugel van de gemeente. –Laag Sint -Gillis is een zeer dichtbevolkte buurt en strekt zich uit van de vroegere brouwerij WIELS tot aan het Zuidstation in de breedte uit langs de spoorlijn Het is gegroeid uit de industriële revolutie en vertoont alle kenmerken van de uitbreiding van stad voorbij de huidige kleine ring: een rechthoekig stratenpatroon gevuld met oude ateliers, arbeidershuizen, commerciële assen met woningen voor de (lagere) middenklasse, voormalige eengezinswoningen nu meestal dienst doende als opbrengsthuis, sociale huisvestingscomplexen. –Over het algemeen is de woonkwaliteit laag; het betreft meestal huurhuizen waarbij de huizen en ateliers in de loop der tijden werden opgedeeld en de schaarse binnenruimtes volgebouwd. –Her en der ziet men echter renovaties waarbij huizen en ateliers worden opgeknapt en meestal een gemengde woon-werkfunctie krijgen onder meer reclame- en architectenbureaus hebben de weg naar laag Sint-Gillis blijkbaar gevonden. Zij beschikken blijkbaar over voldoende geld, voor het modale tweeverdienergezin is kopen in Sint-Gillis zeer moeilijk:veel geld voor weinig kwaliteit. –De oude commerciële assen Merodestraat, Theodore Verhaegen, Vorstse Steenweg hebben het moeilijk; de middenstand is er weg en werd vervangen door meer precaire vormen van handel en een grote leegstand op het gelijkvloers. De bovenverdiepingen worden ingenomen door gezinnen waarbij meer mensen één kamer delen en waarvan de meerderheid waarschijnlijk niet ingeschreven is in het bevolkingsregister. –De verloederde blokken aan het zuidstation wachten op een invulling als kantoorruimte waarbij de oorspronkelijke bewoners het Brussels Gewest hebben verlaten. De reeds gerealiseerde projecten zoals de Swiss life-toren, het Marcel Broodthaers plein en de woonblokken aan het IBIS hotel beloven niet veel goeds. De onderkant van het park van Vorst vervult nu nog steeds zijn oorspronkelijke functie met name een collectieve tuin voor de bewoners van deze wijken. De sociale wooncomplexen uit die tijd, bvb de blokken aan de fortstraat en Combazstraat wijzen op de urbanistische visie van Victor Besme. Het hooggelegen gedeelte van het park behoort aan de linkervleugel van de vlinder: Hoog Sint-Gillis. Hier was het groen voorzien voor de gegoede stedeling die villa’s en luxueuze rijhuizen bouwde in de stijl van de tijd. Sint-Gillis heeft een waardevol patrimonium waar Horta, Hamesse, Hankar en Blerot pareltjes hebben achtergelaten. –Het is echter geen homogene buurt en hoe lager men zakt hoe dichter bij de ring hoe minder groen op de luchtfoto’s;hoe kleiner de percelen, hoe drukker het verkeer –De buurt die aansluit bij Vorst en Ukkel tussen Alsembergse Steenweg en Parklaan kent de grotere tuinen en dus de duurdere prijzen. De buurt van de Metaalstraat contrasteert sterk en was trouwens al voorwerp van een wijkcontract. De zuidelijke hoek gevormd door de Waterloose Steenweg en de Steenweg op Charleroi vormt een sterk verburgerlijkte en intergemeentelijke handels- en woonkern gekend als Ma Campagne.

23

24

25 Enkele reacties Resultaten samenkomst stakeholders Bosniëwijk – 21/1/09 Vraag naar meer cijfers over Braziliaanse kinderen en andere sans papiers in de scholen… Onze cijfers houden geen rekening met bvb de 400 Braziliaanse mensen die Abraco bereikt. Inventaris en Uitbouw van organisaties die mensen met precair statuut helpen. Het zijn de kerken die aan sociaal werk doen… gemeentelijke diensten zijn overstelpt en niet gericht naar deze doelgroepen –Er zijn geen aangepaste scholen voor sans-papiers, –de huurprijzen dalen niet. Sommige mensen wonen in kelders met hun gezinnen. –Oudere mensen hebben veel psychische problemen, geen solidariteit tussen oude mensen van verschillende gemeenschappen Er wordt niet met en voor alle gemeenschappen gewerkt. –Lentefeest: onverdraagzaamheid naar niet Marokkaanse groepen –Betlehemplein : Les Ateliers Claus denken erover om dmv artistieke projecten “het Bethlehemplein weer terug te geven aan heel de gemeenschap”. Vraag naar informatieve activiteiten over gemeenschappelijke belangen bvb. over huisvesting. (aanwezig: Les Ateliers Claus (Frans), Hispano-Belga (Ivan), Abraço (Monica ), De Pianofabriek (Kirsten)

26

27 Vergadering gemeenschapsraad 30 maart 2009 Er is nood aan een Nederlandstalige (muziek)academie Sint Gillis niet te eng bekijken… openbaar vervoer is goed en het park van Vorst is eigenlijk ook het park van Sint-Gillis… De lokale wijkantennes werken goed en geven brede informaties Gebrek aan groen wordt gecompenseerd door het aangenaam karakter van de gemeente (art nouveau, pleintjes..) en de aanwezige privé sociale infrastructuur: cafés, markten… toch nog meer bomen planten…. Weinig eigenaars bewonen ook hun huizen… Groeiende dualisering tussen diegenen die veel geld hebben om hier een deftige woning te betrekken en diegene die een woning met zeer weinig comfort huren. Veel lawaaihinder en veel huizen met een gebrek aan licht en ruimte… De opgroeiende generatie zal bij ongewijzigde woonmarkt verplicht zijn te verhuizen Nieuwe winkels bvb bio etc wijzen op een kapitaalkrachtiger publiek…. Sint Gillis is nu aangenamer om te wonen dan 20 jaar terug

28 Rondetafelgesprek Buitenschoolse Activiteiten Nederlandse Taal 14 mei 2009 De vraag naar Nederlandse taalstimulerende activiteiten in Sint-Gillis blijkt veel groter te zijn dan het aanbod Er is een gebrek aan plaatsen waar kinderen en jongeren in hun vrije tijd in aanraking komen met Nederlandse taal en cultuur en/of waar ze Vlaams Brusselse jongeren ontmoeten. Naast rustige ruimtes voor huiswerkbegeleiding en cursussen zijn er ook ruimtes nodig voor spel en creativiteit. Huiswerkbegeleiding die derden organiseren moet in samenspraak gebeuren met de scholen Er is nood aan een taalbrochure over het Nederlands taalaanbod in Sint- Gillis voor jongeren. Er is nood aan Informatie-uitwisseling over gezamenlijke problemen (bv het vinden van animatoren, manieren om ouderbetrokkenheid te verbeteren,deskundigheid in huis halen,...). Via de rondetafel kunnen ook samenwerkingsverbanden opgezet worden tussen taalaanbieders onderling ( bv de bibliotheek) Aanwezig: Geert Steendam, Joachim Ben Yakoub, Jana Moonens, Francis Ascoop, Mady Novalet, Annelies Peeters, Paul Vandenberghe, Patricia Petici, Joy (tutti frutti), Isabel Alonso Morillo, Inge Rogiers, David Nollet, Koen Muziek, Ilse Thyssen

29