1 Marie-Andrée Avraam Toegankelijkheidsambtenaar – architect Veilig en aangepast (thuis blijven) wonen juni 2015

Aanpasbaar ≠ Aangepast 2

Inhoudstafel Aanpasbaar ≠ Aangepast p 2 Aanpasbare woning – waarom?P 6 Wetgeving Vlaamse verordening toegankelijkheidp 7 Aanpasbare woning – hoe? P 11 Aanpasbaar bouwen – meerprijs? P 14 Aanpasbaar bouwen – meerprijs? Besluit p 23 Aanpasbaar bouwen – voorbeeld p 24 Overbruggen van niveauverschillen p 29 Bestuursakkoord “Wonen” p 36 Charter aanpasbaar bouwen p 37 3

Aangepaste woning: afgestemd op wensen & behoeften van 1 persoon 4

Aanpasbare woning: kan evolueren met wensen & behoeften van bewoners. 5

Aanpasbare woning – waarom 2014: 1 op 3 is ouder dan 60 jaar, grote vergrijzingsgolf zal pas stoppen tegen 2030 aantal mensen met een beperking neemt toe zorg voor toenemend aantal ouderen in onze samenleving kan onmogelijk alleen door (nieuwe) woonzorgcentra opgevangen worden de meeste mensen willen thuis en in hun buurt blijven wonen. Vlaamse verordening toegankelijkheid voor publieke gebouwen en meergezinswoningen in Vlaanderen = gebouwen integraal toegankelijk voor ouderen, personen met een handicap, jonge ouders met kinderwagens… 6

Wetgeving Vlaamse verordening toegankelijkheid normen en richtlijnen Besluit Vlaamse Regering 05 juni 2009 van kracht sinds 1 maart 2010! Blinde persoon wordt over de schouder gedragen Atleet met beperking rent met atleten zonder beperkingen Gebaseerd op gelijkwaardigheid en onafhankelijkheid voor iedereen 5 B’s van keten van toegankelijkheid Bereikbaarheid Betreedbaarheid Bruikbaarheid Begrijpbaarheid Betaalbaarheid Regelgeving – integrale tekst - normbepaling plan afleesbaar – fysieke toegankelijkheid Handboek aanbevelingen, toelichting, praktijkvoorbeelden 7

Aanpasbare woning – waarom?... maar voor meergezinswoningen vanaf 6 woonentiteiten waarvan de toegangsdeuren verspreid zijn over meer dan 2 niveaus: van kracht tot aan de voordeur van een individueel wooneenheid. Maar wat als je in je rolstoel slechts de voordeur van een appartement kunt bereiken? van goodwill tot burgerrecht: de Antidiscriminatiewet 8

Leidraad van de Vlaamse Maatschappij voor Sociale Woningen C herzieningen Rolstoelbezoekbare woningen, aanpasbare woningen, aangepaste woningen Bij appartementsgebouwen streven naar optimale verdeling van aanpasbare woningen Alle eisen van toepassing op ‘gewone’ woningen (oppervlakte- en prijsnormen, bemeubelbaarheid, technische eisen…) ook voor aanpasbare woningen. Het kostprijsplafond voor projecten met aanpasbare huurwoningen mag verhoogd worden met 10%  Alle woonfuncties bevinden zich op één niveau  Er is voldoende circulatieruimte en er zijn brede deuren  Woning is drempelloos en beschikt over een vlakke douche en rolstoeltoegankelijk toilet  Maximale woonoppervlakte mag met 15 % verhoogd worden voor aanpasbare woningen (3 of meer slaapkamers) Zo ontwerpen dat er geen wijzigingen aan draagstructuur nodig zijn om woning aan te passen 9

Aanpasbare woning – waarom? Doel: = levenslang, zelfstandig kunnen wonen = voorzien op wijzigingen op lange termijn (kinderen, ouderdom, beperkingen, …) Resultaat: = woning gebruiksvriendelijker voor iedereen (vb. hoogte van schakelaars, bedieningselementen…) = woning bezoekbaar voor personen met een beperking 10

Aanpasbare woning – hoe? kan evolueren met wensen & behoeften van bewoners. Concept: = toegankelijke, veilige en comfortabele woningen voor brede groep van bewoners = ontwerpen met nadruk op flexibiliteit voor jonge en oude bouwers = denken aan de kwaliteit van de woning van in het begin en niet op het moment dat men hulpbehoevend wordt Voor nieuwbouw en structurele verbouwingen 11

BruikbaarheidAanpasbaarheid Bezoekbaarheid Principes aanpasbaar bouwe n Bij het kiezen van bouwgrond: aandacht voor aanwezigheid van primaire behoeften (openbaar vervoer, openbare functies, winkels, horeca…) Opdeling van ruimtes zo organiseren zo dat ze later kunnen samengevoegd worden en een nieuwe aangepaste functie hebben (afzonderlijk toilet met badkamer verbinden door lichte tussenwand weg te nemen…) Aandacht voor opstelling van vaste toestellen (tellers, oven, koelkast, lavabo, toilet…) Netto deurbreedtes 85 cm, netto hoogte 209 cm, openingshoek van alle deuren (90°) Rekening houden met draaicirkels 150 cm Ø Geen niveauverschillen 12

Principes aanpasbaar bouwen in combinatie met Principes Universal design (= integrale en inclusieve toegankelijkheid en bruikbaarheid, mooi en praktisch voor iedereen, niet onaantrekkelijk en achteraf toegevoegd voor specifieke doelgroepen stigmatiserend) 1.Gelijkheid: voor iedereen bruikbaar (vb. één toegang tot het gebouw) 2.Flexibiliteit in gebruik (vb. informatie leesbaar vanuit zittende en staande houding, gebouw door rechtshandige als linkshandige mensen te gebruiken…) 3.Eenvoudig en intuïtief gebruik (vb. eenvoudige lavabokranen…) 4.Zichtbaarheid: duidelijke informatie (vb. schriftelijk, symbolisch, tactiel, verbaal…) 5.Tolerantie voor vergissingen: accidentele of onopzettelijke acties door een gebruiker anticiperen (vb. vluchtdeur naar buiten draaien) 6.Weinig fysieke inspanningen nodig (vb. ergonomische deurkruk i.p.v. een deurknop) 7.Juiste dimensies voor toegankelijkheid en gebruik 13

Aanpasbaar bouwen – meerprijs? Oppervlaktevergroting bij gemene delen van appartementsgebouwen = +/-3% ≠ extra kost opgelegd door de Vlaamse verordening toegankelijkheid vanaf 6 wooneenheden met toegang over meer dan 2 niveaus (van kracht sinds 1 maart 2010) Gangdimensies = 150 cm, versmallen tot 120 cm - maar draaicirkel 150 cm Ø mogelijk ter hoogte van de deuren van de appartementen Liftgrootte = kooi 110 cm x 140 cm Trapdimensies = 100 cm tussen de handgrepen – afwijking voor appartementsgebouwen waarvan de lift voldoet Opstelruimtes = 50 cm vrije wand- en vloerruimte aan krukzijde van de deur Ook voor fietsenstallingen, containerlokalen Niet voor teller lokalen, bergingen en weg ernaar toe 14

Aanpasbaar bouwen – meerprijs? Oppervlaktevergroting bij private delen: 1.toegang 2.toilet 3.badkamer 4.slaapkamer 5.leefruimte 6.keuken 7.berging 8.gangen Andere 15

LeefruimteKeukenBergingGangenToegangToiletBadkamerSlaapkamer Aanpasbaar bouwen – meerprijs? vrije doorgang min 85 cm, vrije hoogte min 209 cm, openingshoek van alle deuren haaks (90°) goede grijpbare deurkruk tussen 85 cm en 120 cm, 50 cm uit inwendige hoek deur pomp maximum 4 kg niveauverschillen tussen buiten en binnen maximaal 2 cm meerkosten aquadrain deur inspringen onder dak oversteek, met helling tot deur werken met houten opbouwterras aan buitenterrasdeur (waterinfiltratie en wegwerken drempel) ruwbouw van deuropening = geen meerkosten voor bredere opening meerkosten voor leveren en plaatsen van bredere deur (+/-6%). 16

ToegangToiletBadkamerSlaapkamerLeefruimteKeukenBergingGangen Aanpasbaar bouwen – meerprijs? Opstelling toiletpot: ◦ Transferruimte: Minimum 90 cm vrije ruimte naast de toiletpot Minimum 120 cm vrije ruimte voor de toiletpot ◦ Diepte toiletpot minimum 70cm ◦ Vrije doorgang voorzien van minimum 90cm tussen de toestellen Afwerking: ◦ Een vaste greep of beugel aan de gesloten zijde van de toiletpot ◦ Een opklapbare beugel(s) aan de transferzijde(s) van de toiletpot ◦ Accessoires bereikbaar en bruikbaar vanaf de toiletpot ◦ Onderrijdbare handwastafel deur naar buiten draaien 17

ToegangToiletBadkamerSlaapkamerLeefruimteKeukenBergingGangen Aanpasbaar bouwen – meerprijs? vloer van de douchezone drempelloos aansluiten op de vloer van de doucheruimte vloer van de douchezone hoogstens twee procent hellen vloeroppervlak van de douchezone na de afwerking van de wanden minstens 120 cm op 120 cm douchezitje van minstens 45 cm diep en 40 cm breed aanwezig. Afstand tussen as van het douchezitje en de inwendige hoek minstens 45 cm aan minstens één zijde van het douchezitje een vrije transferzone van minstens 90 cm aan de voorzijde van het douchezitje een vrije ruimte van minstens 120 cm douchekraan op een afstand tussen 45 en 55 cm van de wand waartegen het douchezitje geplaatst is deur naar buiten draaien 18

ToegangToiletBadkamerSlaapkamerLeefruimteKeukenBergingGangen Aanpasbaar bouwen – meerprijs? Geen meerprijs om oven en koelkast toestellen in keuken op hoogte te plaatsen kook en afwasgedeelte lager te plaatsen plinthoogte aan te passen Draaicirkel 150 cm diameter 19

ToegangToiletBadkamerSlaapkamerLeefruimteKeukenBergingGangenAndere Aanpasbaar bouwen – meerprijs? Ramen: hoogte glas lijn max 85cm Vloeren voldoende stroef Geen rechtstreekse lichtinval op TV Sokkel voor was- en droogmachine Radiatorknoppen 120 cm uit vloerniveau Schakelaars, stopcontacten, thermostaat, zekeringen… in bedieningsband tussen 85 cm en 120 cm hoogte, 50 cm uit binnenhoek Per muurlengte van 3 m één dubbel stopcontact voorzien 20

ToegangToiletBadkamerSlaapkamerLeefruimteKeukenBergingGangenAndere Aanpasbaar bouwen – meerprijs? Brandbestrijding: alarm gekoppeld aan lichtflits Deurbel gekoppeld aan licht Gasmeter/watermeter 120 cm boven vloerniveau 21

ToegangToiletBadkamerSlaapkamerLeefruimteKeukenBergingGangenAndere Aanpasbaar bouwen – meerprijs? Videofoon i.p.v. parlofoon Brievenbus in bedieningsband tussen 85 cm en 120 cm hoogte, 50 cm uit binnenhoeken Deurbel in bedieningsband 50 cm uit binnenhoeken Huisnummers in informatieband tussen 125 cm en 160 cm hoogte Lichtpunt bij buitendeuren 22

Aanpasbaar bouwen – meerprijs? besluit meerkosten verwaarloosbaar, goedkoper op langere termijn (aanpassingen kunnen gemakkelijker, sneller en goedkoper uitgevoerd worden), dure en specifieke hulpmiddelen zijn overbodig, woning is beter verkoopbaar, want bruikbaar voor iedereen Vb. Project in Lochristi: per appartement een minieme meerprijs van 1.680,00 euro Ze worden 5% à 10% duurder verkocht 23

Aanpasbaar bouwen – voorbeeld 1 24

Aanpasbaar bouwen – voorbeeld 2 25

Aanpasbaar bouwen – voorbeeld 2 aangepast 26

Aanpasbaar bouwen – voorbeeld 3 27

Aanpasbaar bouwen – voorbeeld 3 aangepast 28

Vlaamse verordening toegankelijkheid Overbruggen van niveauverschillen Niveauverschillen - art niveauverschil maximaal 2 cm of hellend vlak helling + trap of + lift boven 18 cm percentages helling 10% bij niveauverschillen tot 10 cm 8,3 % bij niveauverschillen van 10 cm tot 25 cm 6,25 % bij niveauverschillen van 25 cm tot 50 cm 5% bij niveauverschillen van 50 cm of groter 29

Vlaamse verordening toegankelijkheid Overbruggen van niveauverschillen Lift - art.21 kooi minimum 110 cm breedte x 140 cm lengte –Draaicirkel 150 cm voor de deur Spiegel voorzien in de liftkooi op de wand tegenover de toegangsdeur Een combinatie van visuele, tactiele en auditieve signalen Optioneel een (opklapbaar) zitje bij een groot aantal stopplaatsen Noodtelefoon of alarmknop aanwezig Bedieningsknoppen goed bereikbaar (horizontaal geplaatst) 30

Aanbod om niveauverschillen te overbruggen huislift 31

Aanbod om niveauverschillen te overbruggen platformlift, plateaulift, hefplateau 32

Aanbod om niveauverschillen te overbruggen trapliften 33

Aanbod om niveauverschillen te overbruggen flexstep enkel voor toepassingen binnen maximum overbrugbare hoogte 1,50 meter 34

Aanbod om niveauverschillen te overbruggen mobiele hellende vlakken 35

Gent: Bestuursakkoord “Wonen” Actiepunten: De Stad Gent, private partners (ontwikkelaars en bouwgroepen), het stadsontwikkelingsbedrijf, de huisvestingsmaatschappijen, de sociale verhuurkantoren en het stedelijk huurkantoor moeten blijven samenwerken om meer betaalbare woningen te realiseren. Hierbij zal ook steeds worden gezocht naar gezinsvriendelijke woontypologieën. Gent moet toonaangevend zijn wat betreft nieuwe woonvormen. We ondersteunen de verschillende mogelijkheden van wonen-op-maat voor de senioren, die ook voor minder vermogende senioren toegankelijk moeten zijn (aanpasbaar wonen, kangoeroewonen, woonzorgnetwerken, flexibele opvangregelingen in woonzorgcentra,…) Er komt een Gents Programma voor Levensloopbestendig Wonen, waarbij senioren zo lang als mogelijk in de eigen buurt blijven wonen, als remedie tegen sociaal isolement. We stimuleren nieuwe woonvormen die dit mogelijk maken, indien nodig met een aangepast aanbod aan betaalbare zorg, deskundige hulpverlening en ondersteuning van mantelzorgers. 36

Gent: Charter aanpasbaar bouwen Project GOLLD overgegaan van OCMW naar toegankelijkheidsambtenaar in juni 2013 = Gentse Ontwerpen Levenslang bestendig design Charter met Stadsontwikkeling Gent wordt vernieuwd Engagement van de Gentse sociale woningenmaatschappijen om het charter te ondertekenen Ambitie: Uitbreiden voor alle private woonprojecten op het grondgebied Gent 37

Vragen? Eerste toegankelijke aanlegsteiger in Gent dank zij een plateaulift 38

Bedankt voor uw aandacht! 39 Marie-Andrée Avraam Toegankelijkheidsambtenaar – architect