OMGAAN MET LIJDEN VANUIT SCHRIFT EN THEOLOGIE HDGI-Gent, 2007 PRESENTATIE 5a De bijbelse zoektocht naar de plaats van God temidden van alle leed : een veelkleurig boek, de toorn van God, een geëngageerde God, Psalm 22

Bijbelse zoektocht 1. Een veelkeurig boek 2. De toorn van God : gekwetste liefde 3. Een geëngageerde God 4. Job, “aanklager van God” 5. Genesis, “het drama van de menselijke vrijheid”

GRONDTONEN IN DE SCHRIFT Lijden als straf voor de zonde Lijden is zinloos en absurd Lijden als bron van vernieuwing

GRONDTONEN IN DE SCHRIFT Lijden als straf voor de zonde  de nationale catastrofen als startpunt (“big bang”) voor het herschrijven van de eigen geschiedenis als een geschiedenis van ontrouw en vervreemding van God (= zonde)

GRONDTONEN IN DE SCHRIFT Lijden is zinloos en absurd  klaagpsalmen  belijdenissen van Jeremia  Klaagliederen  Job  Prediker

GRONDTONEN IN DE SCHRIFT Lijden als bron van vernieuwing  Loutering  “besnijdenis van het hart”  “Zie, ik maak alles nieuw”

GRONDTONEN IN DE SCHRIFT Een veelkleurig boek … “We kunnen een geleidelijke ontwikkeling waarnemen in de joodse Schriften naar een loskoppeling van lijden en schuld, die pas in het NT wordt voltooid, maar die bij de Profeten – bijvoorbeeld in de liederen van de lijdende dienstknecht, die niettemin Gods geliefde is – en bij Job reeds volop gestalte krijgt.”

GOD IN BEWEGING De levende God van de Bijbel …. Geen “onbewogen beweger” Maar “iemand die vanuit vrije interesse participeert aan de geschiedenis van ‘zijn’ partner’” Mensvormig … Een ‘bipolaire theologie’

GOD IN BEWEGING Hellenistische denken Abstract Essentialistisch Statisch “Onbewogen beweger” Semitische denken Concreet Existentialistisch Dynamisch YHWH

Bijbelse zoektocht 1. Een veelkeurig boek 2. De toorn van God : gekwetste liefde 3. Een geëngageerde God 4. Job, “aanklager van God” 5. Genesis, “het drama van de menselijke vrijheid”

DE TOORN VAN GOD “Aan de rivieren van Babel, daar zaten wij treurend en dachten aan Sion. In de wilgen op de oever hingen wij onze lieren. Daar durfden onze bewakers te vragen om een lied. Hoe kunnen wij zingen een lied van de HEER op vreemde grond? “

GEKWETSTE LIEFDE “Wat wij ‘woede’ noemen is niets anders dan een met de voeten getreden liefde die desondanks de geliefde niet loslaat.” Broeder John van Taizé Gekwetste liefde Een ontgoochelde God

Over geweld in de bijbel… (C.J.DEN HEYER, Twee testamenten, Meinema, 2007, ) Bijbelse Israël : voortdurend slachtoffer van onderdrukking en geweld “Nood leert bidden en doet uitzien naar Gods ingrijpen in de geschiedenis, wakkert de hoop aan dat er ooit een einde komt aan de verschrikkingen en dat God de vijanden eens en voorgoed vernietigt.”

Over geweld in de bijbel… “De teksten over God en het geweld zeggen weinig tot niets over Gods betrokkenheid bij dat geweld op aarde. Zij ‘openbaren’ niet of God een gewelddadige God is. Genoemde teksten vertellen over de wensen en verlangens van mensen die in een gewelddadige situatie moeten leven. Zij betrekken God bij het geweld in de hoop dat zij uit hun benarde situatie verlost zullen worden. Wij hebben niet te doen met uitspraken over wie of wat God is en wat hij zal doen of laten, maar met godsvoorstellingen van mensen. Zij creëren een beeld van God die strijdt en wraak neemt op hun vijanden.”

Over geweld in de bijbel… “Het Oude Testament is een veelkleurig boek. Het kent ook andere voorstellingen en beelden van God. Een indrukwekkend voorbeeld is in een van de Psalmen te vinden. Ik citeer een ‘liefdevolle’ passage : ‘Liefdevol en genadig is de Heer, Hij blijft geduldig en groot is zijn trouw. Niet eindeloos blijft hij twisten, niet eeuwig duurt zijn toorn. Hij straft ons niet naar onze zonden, Hij vergeldt ons niet naar onze schuld’ (Psalm 103, 8-9). Ooit schreef ik dat deze Psalm wellicht de lievelingspalm van Jezus is geweest. Natuurlijk weet ik dat niet zeker, maar ik blijf die gedachte koesteren. Ik doe dat niet met als oogmerk de psalm als het ware te dopen en te verchristelijken. Het ontroerende lied van een onbekende dichter in het hart van Jezus onthult voor mijn besef de onverbrekelijke band tussen Oude en Nieuwe Testament.”

Bijbelse zoektocht 1. Een veelkeurig boek 2. De toorn van God : gekwetste liefde 3. Een geëngageerde God 4. Job, “aanklager van God” 5. Genesis, “het drama van de menselijke vrijheid”

Een geëngageerde God 1. “Ben ik dan de hoeder van mijn broeder?” 2. God vrezen : Sifra en Pua 3. “Ik ken het lijden van mijn volk”

“U geeft mij antwoord” Psalm 22 en de waarom-vraag

Mc 14,50.15, “Toen lieten allen hem in de steek, en vluchtten weg.” “Samen met hem kruisigden ze twee misdadigers, de een rechts van hem, de ander links. De voorbijgangers keken hoofdschuddend toe en dreven de spot met hem : ‘Ach, kijk nu toch eens! Jij die de tempel afbreekt en in drie dagen weer opbouwt, red jezelf toch door van dat kruis af te komen.’ Ook de hogepriesters en de schriftgeleerden maakten onder elkaar zulke spottende opmerkingen: ‘Anderen heeft hij gered, maar zichzelf redden kan hij niet; laat die messias, die koning van Israël, nu van het kruis afkomen. Als we dat zien, zullen we geloven!’ Ook de twee andere gekruisigden beschimpten hem. Op het middaguur viel er een duisternis over het hele land, die drie uur aanhield. Aan het einde daarvan, in het negende uur, riep Jezus met luide stem : Eloï, Eloï, lema sabachtani?’, wat in onze taal betekent : ‘Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten?’.”

Jean ROULLAND “Le Christ Oublié” (1975)

[2] Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten? U blijft ver weg en redt mij niet, ook al schreeuw ik het uit. [3] ‘Mijn God!’ roep ik overdag, en u antwoordt niet, ’s nachts, en ik vind geen rust.

[4] U bent de Heilige, die op Israëls lofzangen troont. [5] Op u hebben onze voorouders vertrouwd; zij hebben vertrouwd en u verloste hen, [6] tot u geroepen en zij ontkwamen, op u vertrouwd en zij werden niet beschaamd.

[7] Maar ik ben een worm en geen mens, door iedereen versmaad, bij het volk veracht. [8] Allen die mij zien, bespotten mij, ze schudden meewarig het hoofd: [9] ‘Wend je tot de HEER! Laat hij je verlossen, laat hij je bevrijden, hij houdt toch van je?’

[10] U hebt mij uit de buik van mijn moeder gehaald, mij aan haar borsten toevertrouwd, [11] bij mijn geboorte vingen uw handen mij op, van de moederschoot af bent u mijn God. [12] Blijf dan niet ver van mij, want de nood is nabij en er is niemand die helpt.

[15] Als water ben ik uitgegoten, mijn gebeente valt uiteen, mijn hart is als was, het smelt in mijn lijf. [16] Mijn kracht is droog als een potscherf, mijn tong kleeft aan mijn gehemelte, u legt mij neer in het stof van de dood. [17] Honden staan om mij heen, een woeste bende sluit mij in, zij hebben mijn handen en voeten doorboord. [18] Ik kan al mijn beenderen tellen. Zij kijken vol leedvermaak toe, [19] verdelen mijn kleren onder elkaar en werpen het lot om mijn mantel.

[20] HEER, houd u niet ver van mij, mijn sterkte, snel mij te hulp. [21] Bevrijd mijn ziel van het zwaard, mijn leven uit de greep van die honden. [22] Red mij uit de muil van de leeuw, bescherm mij tegen de horens van de wilde stier. U geeft mij antwoord.

[23] Ik zal uw naam bekendmaken, u loven in de kring van mijn volk. [24] Loof hem, allen die de HEER vrezen, breng hem eer, kinderen van Jakob, wees beducht voor hem, volk van Israël. [25] Hij veracht de zwakke niet, verafschuwt niet wie wordt vernederd, hij wendt zijn blik niet van hem af, maar hoort zijn hulpgeroep.

[26] Van u komt mijn lofzang in de kring van het volk, mijn geloften los ik in bij wie u vrezen. [27] De vernederden zullen eten en worden verzadigd. Zij die hem zoeken, brengen lof aan de HEER. Voor altijd mogen jullie leven! [28] Overal, tot aan de einden der aarde, zal men de HEER gedenken en zich tot hem wenden. Voor u zullen zich buigen alle stammen en volken. [29] Want het koningschap is aan de HEER, hij heerst over de volken.

[31] Een nieuw geslacht zal hem dienen en aan de kinderen vertellen van de Heer; [32] aan het volk dat nog geboren moet worden zal het van zijn gerechtigheid verhalen: hij is een God van daden.