Duistere eeuwen Prehistorisch Nederlands en Oudnederlands

Presentatie over: "Duistere eeuwen Prehistorisch Nederlands en Oudnederlands"— Transcript van de presentatie:

1 Duistere eeuwen Prehistorisch Nederlands en Oudnederlands
< Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger Het verhaal van het Nederlands. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p

2 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
1. Waarom neemt men aan dat de schrijver van het beroemde zinnetje "hebban olla vogala" afkomstig was uit West-Vlaanderen?

3 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
‘Dat is onder meer af te leiden uit zijn problemen met de klank h: hij schrijft hic in plaats van ic en abent in plaats van habent.’ (p. 11)

4 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
‘Dat is onder meer af te leiden uit zijn problemen met de klank h: hij schrijft hic in plaats van ic en abent in plaats van habent.’ (p. 11) => taalinterne argumenten

5 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
[a] West-Vlaams of Kents?

6 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”

7 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”

8 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”

9 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
[a] Het West-Vlaams

10

11 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
Cf. ‘Nu nog steeds kun je in West-Vlaanderen horen: ‘Dat is hoed’ (‘Dat is goed’)’ (p. 12)

12 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
(Gerrit Callewaert) In de gloria (Gerrit Callewaert en Hallo televisie)

13 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
= Gerrit

14 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hi(c) (e)nda thu uu(at) unbida(n) (uu)e nu

15 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hi(c) (e)nda thu uu(at) unbida(n) (uu)e nu Hypercorrectie! (cf. ook de Latijnse vertaling!)

16 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
2. In het zinnetje dat bekend staat als het oudste Nederlandse zinnetjes treffen we de volgende woordvormen aan: hebban, olla, vogala, nestas, hagunnan, enda, unidan. Wat valt op als je deze vormen vergelijkt met hun equivalenten Middelnederlands (en het hedendaagse Nederlands)? Geef een woordje uitleg.

17 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
2. p. 12 & vorig college – uitgangen zijn nog niet verdoft Oudnederlands Middel/Nieuwnederlands nestas nesten vogala vogels

18 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
3. Op p. 12 lees je: "Het is echter de vraag of het Nederlands van 1000, of 900, of nog eerder, met recht Nederlands genoemd mag worden." Leg uit.

19 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
3. p. 12 & vorig college – afbakeningsproblemen (temporeel, geografisch) ‘Als er toch een tijdstip wordt vastgesteld,dan is dat het resultaat van overwegingen achteraf: de taalgebruikers zelf zullen zo’n breuk niet hebben ervaren’ (p. 12)

20 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
4. Eveneens op p. 12: "Het is zelfs maar de vraag of de liedregels over de vogels en hun nestjes uit de elfde eeuw al tot het Nederlands gerekend mogen worden." Leg uit.

21 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
4. p Helemaal anders dan het Nederlands nu Geen algemene, overkoepelende taal Dialecten, meer of minder onderling verstaanbaar & meer of minder verwant

22 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
4. ! “Als we deze oude teksten Nederlands noemen, bedoelen we niet meer dan dat ze in dialecten zijn geschreven die met elkaar verwant waren en die gesproken werden in hetgebied waar in de loop der eeuwen een algemene taal, het Nederlands, naast, boven en soms zelfs in de plaats van deze dialecten is ontstaan.” (p. 13)

23 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
5. Hoe kunnen we iets te weten komen over taalvarianten die nu niet meer gesproken worden?

24 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
5. p. 14 talen vergelijken, zoeken naar overeenkomsten (comparatieve taalkunde) archeologische vondsten, vermeldingen in anderstalige geschriften aardrijkskundige namen en persoonsnamen

25 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
aardrijkskundige namen en persoonsnamen ‘bieden aanvullende gegevens: veel namen zijn ontstaan lang voordat ze voor het eerst op schrift werden gesteld’ (p. 14)

26 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Bijvoorbeeld: Doornik, Kortrijk (plaatsnamen op –ik/-rijk < Keltische iacum)

27 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
6. a. Welke verandering veroorzaakte het afslijten van de uitgangen en het verdwijnen van de flexie (deflexie)? b. Is het Nederlands een analytische of een synthetische taal?

28 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
6. a. Klemtoonverschuiving => afslijten woordeinde bevatte vaak belangrijke grammaticale informatie! => verbuiging (naamwoorden) en vervoeging (werkwoorden) verdwijnen langzaam

29 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
=> verbuiging (naamwoorden) en vervoeging (werkwoorden) verdwijnen langzaam => voorzetsels => strakkere woordvolgorde Maken op een andere manier de grammaticale functie in de zin zichtbaar

30 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
6. b. (p. 17) Analytische talen = talen waarin de woorden niet van vorm veranderen

31 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
Voorbeeld van een sterk analytische taal: het Chinees

32 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
6. b. (p. 17) Synthetische talen = talen waarin de woorden wel van vorm veranderen Voorbeeld: Latijn

33 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
meer analytisch meer synthetisch Zet in de juiste volgorde op de as: [Nederlands, Duits, Chinees, Latijn]

34 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
meer analytisch meer synthetisch Latijn – Duits – Nederlands – Chinees

35 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
7. Waarin bestaat voor de taalkundigen de waarde van de Gotische bijbelvertaling?

36 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
7. “Het Nederlands stamt weliswaar niet in rechte lijn af van het Oostgermaanse Gotisch, maar het Gotisch is een soort oudoom die familietrekjes gemeen heeft met de verdwenen voorvader van onze taal” (p. 19)

37 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
8. Waarom hebben sommige plaatsnamen de n in "mond" behouden (Dendermonde, Roermond,...) en andere plaatsnamen niet (Diksmuide, Muiden,...)?

38 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Cf. Ingwaeonismen Eng. Fri. Ned. Dui. us us ons üns W-Vl. us

39 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
westelijk oostelijk(er) IJmuiden Dendermonde Diksmuide Rupelmonde Arnemuiden Roermond Muiden

40 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
IJmuiden

41 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Diksmuide

42 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Arnemuiden

43 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Muiden

44 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Dendermonde

45 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Rupelmonde

46 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten
Roermond

47 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
Bijv.: W - Retranchement (Zeeland) & O - Swalmen (Limburg)

48 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
9. Bestudeer het kaartje bovenaan p. 25 en geef een woordje uitleg over de vorming van de taalgrens.

49 Geschiedenis van het Nederlands Voorlopers en verwanten

50 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
9. p. 24, 25, 26

51 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
10. Noem de drie belangrijkste bronnen van het Oudnederlands.

52 Geschiedenis van het Nederlands Hoofdstuk: ”Duistere eeuwen”
10. De drie belangrijkste bronnen van het Oudnederlands: (p ) Hebban olla vogala De Leidse Willeram De Wachtendonckse psalmen + uitleg

53 Duistere eeuwen Prehistorisch Nederlands en Oudnederlands
< Jan W. de Vries, Roland Willemyns & Peter Burger Het verhaal van het Nederlands. Negen eeuwen Nederlands. Amsterdam (1995), p