“Toen zag ik de heilige stad, het nieuwe Jeruzalem, uit de hemel neerdalen” (Opb 21,2) De Bijbel interpreteren in dialoog met verleden en heden voor een.

Presentatie over: "“Toen zag ik de heilige stad, het nieuwe Jeruzalem, uit de hemel neerdalen” (Opb 21,2) De Bijbel interpreteren in dialoog met verleden en heden voor een."— Transcript van de presentatie:

1 “Toen zag ik de heilige stad, het nieuwe Jeruzalem, uit de hemel neerdalen” (Opb 21,2) De Bijbel interpreteren in dialoog met verleden en heden voor een nieuwe toekomst Reimund Bieringer Katholieke Universiteit Leuven De Bijbel, echt waar? Woord van God in mensentaal Vliebergh-Sencieleergangen 2011 22 augustus 2011, 11.30–12.30 uur 1

2 Het hemelse Jeruzalem Dietlinde Assmus, Himmlisches Jerusalem 2

3 Opb 21,1-4 “1 Toen zag ik een nieuwe hemel en een nieuwe aarde; de eerste hemel en de eerste aarde waren verdwenen en de zee bestond niet meer. 2 Ik zag de heilige stad, het nieuwe Jeruzalem, vanuit God uit de hemel neerdalen, gereed als een bruid die zich voor haar man heeft getooid. 3 Toen hoorde ik een luide stem, die vanaf de troon riep: ‘Dit is de tent van God bij de mensen! Hij zal bij hen wonen. Zij zullen zijn volk zijn, En Hij, God-met-hen, zal hun God zijn. Hij zal alle tranen uit hun ogen wissen, en de dood zal niet meer bestaan, geen rouw, geen geween, geen smart zal er zijn, want al het oude is voorbij.’” 3

4 Structuur Inleiding 1) Wat is de Bijbel? 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? 3) Welke houding nemen we aan ten opzichte van de Bijbel? Hoe interpreteren we de Bijbel? Besluit 4

5 Inleiding Doel van deze lezing De meest fundamentele vragen opnieuw stellen en een nieuw perspectief openen op deze vragen: 1. Wat is de Bijbel? 2. Wat bedoelen we met het gewijde karakter van de Bijbel? Welke autoriteit eist de Bijbel op en welke autoriteit kennen geloofsgemeenschappen en gelovigen toe aan de Bijbel? 3. Hoe moeten we dan de Bijbel interpreteren? 5

6 1) Wat is de Bijbel? Vincent van Gogh, Stilleven met open bijbel, 1885 6

7 1) Wat is de Bijbel? Namen: Bijbel – boek Bijbel – boek (Heilige) Schrift (Heilige) Schrift (Oude/Nieuwe) Testament (verbond) (Oude/Nieuwe) Testament (verbond) Codex van oude handschriften Codex van oude handschriften Kanon van boeken Kanon van boeken norma normans non normata norma normans non normata (de normerende, niet genormeerde norm) Woord van God Woord van God Openbaring Openbaring Evangelie Evangelie 7

8 1) Wat is de Bijbel? Bibliotheek van boeken Bronnen van de joodse en vroegchristelijke geschiedenis Overlevering van de geloofsgetuigenissen, wetten, geboden, de ethiek, het leven, de liturgie, het gebed enz. van joodse en christelijke geloofsgemeenschappen Wereldliteratuur (kunstwerk): het fundamentele document van de joodse en christelijke cultuurgeschiedenis: “de grote code” (Frye) Richtsnoer, leidraad, norm voor het leven vandaag 8

9 1) Wat is de Bijbel? Teksttheorieën 1. historisch-genetische theorieën 2. structuralistische theorieën 3. communicatie-gerichte theorieën 9

10 1. Historisch-genetische theorieën Teksten als het resultaat van de intentie van hun auteurs en redactoren het resultaat van een ingewikkeld compositie- proces (vaak ten gevolge van conflicten) van - mondelingen traditie, - geschreven Vorlagen (bronnen) en - redactionele bewerking De nadruk bijna uitsluitend op tekst- transcenderende relaties. 1) Wat is de Bijbel? 10

11 2. Structuralistische theorieën - Teksten als gestructureerde eenheden - teksten als systemen van onder elkaar verbonden tekst-immanente elementen - de onderlinge relaties van deze elementen volgen bepaalde regels - de structuur is de som van deze relaties De nadruk bijna uitsluitend op tekst- immanente relaties. 1) Wat is de Bijbel? 11

12 3. Communicatie-gerichte theorieën Teksten als belangrijke elementen in een communicatieproces - als getuigen van een communicatie in het verleden: toeschouwers (en deelnemers?) - als element in een doorlopend communicatieproces: deelnemers Het communicatieproces als tekst-transcen- derende relatie. 1) Wat is de Bijbel? 12

13 3. Communicatie-gerichte theorieën communicatiemodel: zender --> boodschap --> ontvanger Vier dimensies van de boodschap: 1. informatie - leerstellige inhoud 2. zelf-openbaring 3. relatie 4. appél 1) Wat is de Bijbel? 13

14 1) Wat is de Bijbel? auteur auteur tekst tekst lezer lezer wereld achter de tekst wereld achter de tekst wereld van de tekst wereld van de tekst wereld voor de tekst wereld voor de tekst De drie werelden van de tekst: 14

15 1) Wat is de Bijbel? auteur auteur verleden verleden historisch historisch raam raam bron bron tekst tekst heden heden literair literair spiegel spiegel hulpmiddel hulpmiddel lezer lezer toekomst toekomst theologisch theologisch icoon icoon symbool symbool 15

16 1) Wat is de Bijbel? - Raam 16

17 1) Wat is de Bijbel? - Raam Een raam waardoor we naar de wereld achter de tekst kunnen kijken bron (source) diachroon: de tekst lezen in zijn historische context, zoals bedoeld door de auteur en zoals verstaan door de eerste lezers informatie over het verleden methode: historisch-kritisch 17

18 1) Wat is de Bijbel? - spiegel 18

19 1) Wat is de Bijbel? - spiegel Een spiegel waarin we onszelf kunnen zien hulpmiddel, voorraad (resource) synchroon: de tekst lezen zoals die vandaag voor ons ligt, zonder rekening te houden met historische dimensies confrontatie met wie wij zijn methode: psychologisch, narratief-kritisch 19

20 1) Wat is de Bijbel? - icoon 20

21 1) Wat is de Bijbel? - icoon Een icoon waarmee we in dialoog treden en waardoor het mysterie zich openbaart symbool metachroon: rekening houdend met de dynamiek van verleden naar heden en naar de toekomst (meta - trans) transformatie methode: theologisch (eschatologisch) 21

22 De Bijbel is niet de openbaring zelf, maar bron (cf. raam) bron (cf. raam) hulpmiddel (cf. spiegel) hulpmiddel (cf. spiegel) symbool (cf. icoon) symbool (cf. icoon) getuigenis of gepriviligeerde plaats getuigenis of gepriviligeerde plaats van openbaring De Bijbel als de boodschap in een communicatieproces tussen God en mens via de communicatie van mensen onderling. 1) Wat is de Bijbel? 22

23 Communicatieproces Zenderboodschapontvanger PaulusRomeinenbriefde geliefden van God in Rome GodWoord van Godmensen van alle tijden 1) Wat is de Bijbel? 23

24 Statuut van de Bijbel Voorwerp van de materiële wereld (statisch)? Kunstwerk? Icon – symbool – sacrament Vergelijkbaar met een persoon (dynamisch): –meester –tegenstander - vijand –collega –vriend - vriendin 1) Wat is de Bijbel? 24

25 Pleidooi voor de Bijbel als vriend/vriendin De bemiddeling van de openbaring gebeurt niet door een voorwerp, maar door een persoonlijke relatie met een realiteit die vergelijkbaar is met een persoon. De Bijbel is een aanbod tot dialoog. De structuur, het statuut van de Bijbel gelijkt meer op een persoonlijke realiteit dan op een voorwerp. 1) Wat is de Bijbel? een vriend/vriendin 25

26 De apostolische exhortatie Verbum Domini 6: Het nieuwe van de bijbelse openbaring bestaat in het feit dat God zich laat kennen in de dialoog die Hij met ons wenst te hebben. De dogmatische constitutie Dei Verbum had deze werkelijkheid uiteengezet, waarbij zij erkende dat ‘de onzichtbare God uit de overvloed van zijn liefde de mensen aanspreekt als zijn vrienden en met hen omgaat, om hen uit te nodigen tot de gemeenschap met Hem en hen daarin op te nemen’”. 1) Wat is de Bijbel? een vriend/vriendin 26

27 ZENDER ONTVANGER bronnen doorwerking BOODSCHAP CODE COMMUNICATIEPROCES informatie appél Zelf-openbaring relatie Communicatiemodel Woord van God auteur redactor God oorspronkelijke lezers latere lezers HISTORISCHE AFSTAND - Openbaring 27 “globe”: cultuur en maatschappij van de eerste eeuw; ekklesia Taal verbaal non-verbaal geschreven

28 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? De Bijbel eist een bepaalde autoriteit, expliciet en impliciet. Voor gelovigen heeft de Bijbel een autoriteit als Woord van God begrepen als metafoor: De Bijbel is Woord van God. De Bijbel is niet Woord van God. In de theologie worden vele uitdrukkingen gebruikt om deze autoriteit te verwoorden: –inspiratie –normativiteit –onfeilbaarheid –uniek gewijd karakter 28

29 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Waardoor krijgt de Bijbel haar autoriteit? Door iets dat buiten de tijd ligt: Door het feit dat zij wetten en decreten bevat met eeuwigheidswaarde? (doctrinaire benadering) 29

30 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Waardoor krijgt de Bijbel haar autoriteit? Door iets dat in het verleden is gebeurd: Door het feit dat zij handelt van verhalen over het ingrijpen van God in de geschiedenis: b.v. de uittocht uit Egypte, het leven, sterven en verrijzen van Jezus. (heilshistorische benadering) Door het feit dat God de schrijvers van de bijbelse teksten heeft geïnspireerd. (verbaalinspiratie) 30

31 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Waardoor krijgt de Bijbel haar autoriteit? Door iets dat telkens in het heden gebeurt: Woord van God is niet de dode letter van de Bijbel, maar de levende persoon van Christus. Woord van God is het gebeuren waarin de lezer vandaag God ontmoet. Ook het lezen van de Bijbel vandaag is locus van inspiratie. (Woord-theologie) 31

32 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Paul Ricoeur: “Indien men van de Bijbel kan zeggen dat zij geopenbaard is, dan moet dit gezegd worden van de Sache die zij zegt, van het nieuwe zijn dat zij ontvouwt.” “Ik zou het dan wagen te zeggen dat de Bijbel geopenbaard is in de mate dat het nieuwe zijn waar het om gaat zelf openbarend is met betrekking tot de wereld, tot de ganse werkelijkheid, mijn bestaan en mijn geschiedenis inbegrepen. Met andere woorden, openbaring, indien deze uitdrukking een betekenis kan hebben, is een kenmerk van de bijbelse wereld.” 32

33 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Waardoor krijgt de Bijbel haar autoriteit? Door iets dat in de toekomst zal gebeuren: Bijbelse teksten bemiddelen openbaring vooral omdat en in de mate dat ze de droom van God voor de wereld projecteren. (normativiteit van de toekomst) 33

34 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Waardoor krijgt de Bijbel haar autoriteit? Door iets dat in de toekomst zal gebeuren: De Schrift als een uitnodiging om te werken aan de realisatie van Gods droom voor de wereld. De hedendaagse cultuur (de pastorale context) is de plaats waar Gods droom gerealiseerd zal worden. De Schrift is een getuige van het eschatologische visioen van een inclusieve toekomst voor de hele schepping. Het doel is inclusieve gemeenschapt. Vriendschap met de Bijbel als een droom van een gemeenschappelijke toekomst, de droom van vriendschap met God en de mensen onderling. 34

35 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Waardoor krijgt de Bijbel haar autoriteit? Door iets dat in de toekomst zal gebeuren: De “toekomst” die we in de ‘wereld’ van de bijbelse tekst ontmoeten: Sommige literaire teksten hebben de eigenschap utopieën of ‘alternatieve werelden’ aan te bieden aan hun lezers die hen uitnodigen om mee te werken aan de realisatie ervan. De bijbelse teksten bevatten deze alternatieve werelden als een horizon die vanuit een eschatologische toekomst telkens weer aan ons verschijnt: Paulus: nieuwe schepping Marcus: Rijk Gods Johannes: eeuwig leven Openbaring: de nieuwe hemel en de nieuwe aarde – het nieuwe Jeruzalem 35

36 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Normativiteit van de toekomst: een uitdrukking die te denken geeft een uitdrukking met een interne spanning Hoe kan de toekomst die we niet kennen en die nog niet is gebeurd normatief zijn? een verkorte uitdrukking De volledige uitdrukking: Normativiteit van de droom van de toekomst, van het toekomstvisioen “Normativiteit” en “toekomst” staan in weder- zijdse spanning, dagen elkaar uit en verrijken elkaar. 36

37 toegeschreven aan Augustinus van Dacia Littera gesta docet, quid credas allegoria moralis quid agas, quo tendas anagogia Het letterlijke leert je de feiten, de allegorie wat je moet geloven, de morele betekenis wat je moet doen, de eschatologische dimensie leert je waarop je je moet richten (waarop je mag hopen). 37

38 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Normativiteit van de toekomst toe-komst – ad-ventus (à venir) 1.Toekomst als de dag van morgen 2.Toekomst als een ethische claim 3.Toekomst als een eschatologisch visioen 4.Toekomst als “onverwacht binnenbreken” 38

39 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? 1.Toekomst als de dag van morgen De Bijbel is Woord van God naarmate zij bijdraagt dat er een toekomst (in de letterlijke zin) is voor de schepping en de mensen. 39

40 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? 2. Toekomst als een ethische claim Vanuit ethisch perspectief impliceert het bijdragen tot de wereld van morgen dat in het heden de mogelijkheidsvoorwaarden voor de toekomst moeten worden gecreëerd of niet mogen worden vernield. De realisatie van de droom voor de toekomst heeft een claim op ons vandaag. 40

41 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? 3. Toekomst als een eschatologisch visioen In theologisch perspectief wordt toekomst vertaald als eschatologie. De Bijbel als Woord van God heeft een eschatologische dimensie. In sommige teksten is deze dimensie expliciet, zoals in Opb 21,1-4, In de andere teksten is deze dimensie impliciet, in de horizon van de tekst. 41

42 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? 4. Toekomst als “overwacht binnenbreken” Ad-ventus, toe-komst in de etymologische zin: Het gaat in de Bijbel niet in de eerste plaats over onze toekomstplannen of toekomstverwachtingen, of over een aards paradijs dat mensen proberen tot stand te brengen, maar over de toekomst als gave Gods, b.v. als menswording, als de gave van een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, het neerdalen van het nieuwe Jeruzalem, het inbreken van de Geest van God in de wereld. De Bijbel bereidt dit inbreken voor, maar het inbreken overstijgt de tekst of letterlijke betekenis van de Bijbel. 42

43 Helmuth G. Piccolruaz, Die Drei Könige, Hadamar, Duitsland 43

44 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Besluit De Bijbel is een boek dat ons uitnodigd tot een vriendschapsrelatie. In onze vriendschap met de Bijbel spelen verleden, heden en toekomst een belangrijke rol. Op de stevige basis van Gods handelen in de wereld in het verleden (dat ooit zelf toekomst was) biedt Gods Geest door bemiddeling van de Bijbel een toekomst, een visioen of droom van een nieuwe wereld. Deze droom heeft implicaties voor de manier waarop we in het heden hoeven te leven. 44

45 2) Welke autoriteit heeft de Bijbel? Besluit De autoriteit van de Bijbel is de autoriteit van het toekomstvisioen dat de tekst voor zich ontvouwt. Waar bijbelse teksten toekomst afsluiten, tegen de droom van God ingaan, kan de tekst als dusdanig het Woord van God alleen bemiddelen door de horizon die de tekst projecteert of door het protest van de lezers in naam van het criterium van de droom van inclusieve gemeenschap. 45

46 3) Welke houding nemen we aan ten opzichte van de Bijbel? Hoe interpreteren we de Bijbel? Indien de Bijbel een uitnodiging is tot vriendschap en indien de Bijbel de droom van God voor de schepping bemiddelt, wat is dan het meest gepaste antwoord van de mens? 46

47 Leeshoudingen Een leeshouding is de houding die een lezer aanneemt tegenover een bepaalde tekst. Geleerden spreken van: volgzameopstandigemeevoelendebetrokkenleeshoudingen. 47

48 Volgzame leeshouding De volgzame lezer ziet de inhoud van de tekst als het enige geldige perspectief; andere perspectieven worden a priori als ongeldig afgeschreven neemt op een niet-kritische manier het perspectief van de auteur aan. Veel mensen nemen deze houding onbewust in ten aanzien van gezag in het algemeen, overheid, traditie, alles wat zwart op wit staat, de Bijbel. Er is een gebrek aan kritische afstandsname. 48

49 Opstandige leeshouding De opstandige lezer verwerpt de inhoud van de tekst als ongeldig en heeft een alternatieve visie, die er soms in bestaat de positie van nevenkarakters of marginale personages in de tekst in te nemen ziet in het perspectief van de auteur slechts één mogelijk perspectief en verwerpt het. Sommige mensen nemen deze houding in tegenover autoriteit, de overheid, “de Kerk”, meerderen, “de rijken”, “de armen”. Academisch onderwijs is er grotendeels op uit een kritische, weerbarstige houding ten aanzien van de werkelijkheid mee te geven. Er is veel (of zelfs te veel) kritische afstandsname. 49

50 Meevoelende leeshouding De meevoelende lezer staat meestal positief en ontvankelijk tegenover de tekst, maar is tegelijk ook kritisch: dit leidt tot een selectieve benadering kiest zelf uit wat hem/haar behaagt en wat niet. Men laat de tekst niet toe hem/haar uit te dagen (egocentristisch). In de postmoderne samenleving kijken veel mensen op deze manier naar religie en traditie. Er is sprake van een selectieve nabijheid en afstandsname ten aanzien van de tekst. 50

51 Betrokken leeshouding De betrokken lezer treedt in een diepgaande dialoog met de inhoud van de tekst en ziet zo de sterktes en zwaktes van de tekst staat zichzelf toe uitgedaagd te worden door het perspectief van de auteur, maar heeft zelf ook de opdracht dat perspectief uit te dagen. Men gaat op zoek naar een evenwicht tussen een egocentrische en een altruïstische benadering. Deze houding is niet gemakkelijk (men laat zich eerder verleiden door de andere houdingen). De houding vraagt om bewuste inzet voor ontwikkeling en behoud. Er is sprake van wederzijdse nabijheid en afstandsname ten aanzien van de tekst. 51

52 Leeshoudingen Leeshouding Tekst als Resultaat volgzaam volgzaam opstandig opstandig meevoelend meevoelend betrokken betrokken meester meester vijand vijand collega collega vriend vriend harmonie harmonie conflict conflict “leven/laten leven” “leven/laten leven” wederkerigheid wederkerigheid dialoog dialoog 52

53 3) Welke houding nemen we aan ten opzichte van de Bijbel? Hoe interpreteren we de Bijbel? We pleiten voor een betrokken leeshouding ten opzichte van de Bijbel, de houding van een vriend/vriendin. Deze leeshouding is gericht op dialoog. De volgende houdingen zijn niet verenigbaar met onze benadering: Fundamentalistische lezen Letterlijk of literalistisch lezen De tekst als letterlijke leidraad voor ons leven nemen – vgl. A.J. Jacobs, The Year of Living Biblically 53

54 “The Year of Living Biblically is about my quest to live the ultimate biblical life. To follow every single rule in the Bible – as literally as possible.” A critique of fundamentalism. I became the ultra-fundamentalist. I found that fundamentalists may claim to take the Bible literally, but they actually just pick and choose certain rules to follow. By taking fundamentalism extreme, I found that literalism is not the best way to interpret the Bible. 54

55 3) Welke houding nemen we aan ten opzichte van de Bijbel? De volgende houdingen zijn niet verenigbaar met onze benadering: De tijdloze kern van de bijbelse boodschap zoeken en in een nieuwe situatie recontextualiseren. Maar veeleer de bijbelse boodschap lezen en internaliseren als de eerste hoofdstukken van een boek waarvan wij het volgende hoofdstuk moeten schrijven. Dit vereist dat we in dezelfde lijn verdergaan. Het is geen optie vroegere hoofdstukken gewoon te herhalen, maar het nieuwe hoofdstuk moet nauw verweven zijn met wat voorafgaat. Hiervoor moeten we de voorafgaande hoofdstukken zeer goed kennen. 55

56 Concrete stappen van deze benadering: Waar bevat deze tekst expliciete verwoordingen van een visioen of droom (vgl. Jes 65,17-25; Opb 21,1-4)? Welke begrippen in de tekst verwoorden het visioen of de droom (b.v., “Rijk der hemelen” in Matteüs; “Rijk Gods” in Marcus; “eeuwig leven” in Johannes, “nieuwe schepping” in 2 Kor en Gal)? Wat zijn de inclusieve en universele uitspraken in de tekst (b.v., Joh 3,16 “Zoveel immers heeft God van de wereld gehouden”, 4,42 “dit is werkelijk de redder van de wereld”; Gal 3,28 “Er is geen jood of Griek meer, er is geen slaaf of vrije, het is niet man en vrouw: u ben allemaal één in Christus Jezus”)? 56 3) Hoe interpreteren we de Bijbel?

57 Wat zijn de excluderende uitspraken in de tekst (b.v. 1 Kor 14,33b-34 “Zoals in alle gemeenten van de heiligen moeten de vrouwen in uw bijeenkomsten hun mond houden. Het is hun niet toegestaan het woord te nemen; zij moeten ondergeschikt blijven, zoals trouwens de wet voorschrijft”)? In hoeverre komen de excluderende en includerende uitspraken overeen met de sociale en culturele conventies van toen (b.v., patriarchaat, slavernij)? Op welke punten is de tekst in aanraking gekomen met persoonlijke of structurele zonde? 57 3) Hoe interpreteren we de Bijbel?

58 Waar gebruikt de tekst de autoriteit van God om handelingen of praktijken goed te praten of op te leggen die het visioen van de inclusieve gemeenschap ondermijnen of in gevaar brengen? Basisbeginsel: God en de Bijbel zijn aan dezelfde ethische normen en waarden onderworpen als die die zij zelf van de mensen verwachten. Daarom zal God nooit het bevel geven om oorlog te voeren, kinderen als offer te brengen, mensen af te maken die zijn uitnodiging niet aanvaarden enz. God veroorzaakt niet de dood van mensen. Indien bijbelse teksten toch iets dergelijks beweren, dan zijn zij als dusdanig geen gepriviligieerde plaats van openbaring, maar ze zijn het misschien wel op een andere manier 58 3) Hoe interpreteren we de Bijbel?

59 Welke uitspraken in hetzelfde boek of in een ander boek van de Bijbel spreken de uispraak tegen die we eerder als excluderend of includerend hebben geïdentificeerd? Wat is de inherente of impliciete inclusiviteit of horizon van inclusiviteit van de tekst (b.v., “All men are equal”, oorspronkelijk alle blanke mannen die bezit hadden; maar het woord “all” bevat een horizon van inclusiviteit die ertoe leidt dat vroeg of laat geen exclusie meer aanvaard wordt)? Waar overstijgt de tekst impliciet of expliciet zijn eigen excluderende tendenzen? Hoe schrijft God recht met de kromme lijnen van de menselijke auteur? 59 3) Hoe interpreteren we de Bijbel?

60 Voorbeeld: Lucas 20,27-40 (“Vraag over de opstanding”) 34 Jezus zei tegen hen: ‘De kinderen van deze wereld huwen en worden uitgehuwelijkt, 35 maar zij die waardig zijn bevonden om deel te krijgen aan de andere wereld en aan de opstanding uit de doden, huwen niet en worden niet uitgehuwelijkt. 36 Zij kunnen immers niet meer sterven, want ze zijn aan engelen gelijk, en als kinderen van de opstanding zijn het kinderen van God. 37 Dat de doden worden opgewekt heeft Mozes zelf te verstaan gegeven in het verhaal van de doornstruik, waarin hij de Heer aanduidt als de God van Abraham, de God van Isaak en de God van Jakob. 38 Hij is geen God van doden maar van levenden want voor Hem leven ze allemaal.’ 39 Nu namen enkele schriftgeleerden het woord. ‘Meester,’ zeiden ze, ‘dat hebt U goed gezegd.’ 60 3) Hoe interpreteren we de Bijbel?

61 Lucas 20,27-40 (“Vraag over de opstanding”) Deze tekst houdt ons de droom voor van het leven na de dood en een God van de levenden. Het is een scherpe kritiek op hen die de oriëntatie van dit leven naar de toekomst loochenen. De tekst bevat een soort normativiteit van de toekomst lezing van “Mozes” door Jezus: Door het leviraatshuwelijk te eisen lijkt Mozes te opteren voor het overleven van de man in zijn mannelijke kinderen in deze wereld. Maar Jezus verwijst naar implicatie, of veeleer de horizon van de uitdrukking “de God van Abraham, de God van Isaak en de God van Jakob”. Het is onwaarschijnlijk dat Mozes aan het brandend braamstruik historisch gezien over de verrijzenis wilde spreken. Maar het is een legitieme, toekomst-georiënteerde interpretatie van die uitspraak. 61 3) Hoe interpreteren we de Bijbel?

62 “Stoning is about as indefensible as you can get. It comes back to the old question: How can the Bible be so wise in some places and so barbaric in others? And why should we put any faith in a book that includes such brutality?” (A.J. Jacobs, The Year of Living Biblically: One Man's Humble Quest to Follow the Bible as Literally as Possible, New York: Simon & Schuster, 2007). 62 3) Hoe interpreteren we de Bijbel?

63 God on Trial, BBC documentary, 2008 http://www.youtube.com/watch?v=GkZbd8A Fmn8&feature=related http://www.youtube.com/watch?v=GkZbd8A Fmn8&feature=related 63

64 For the Bible Tells Me So http://www.youtube.com/watch?v=ajBR0dq0 XXk http://www.youtube.com/watch?v=ajBR0dq0 XXk 64

65 God schrijft recht met kromme lijnen Gen 45:4-8 “Jozef echter zei tegen zijn broers: ‘Kom toch dichterbij.’ Toen ze dichterbij gekomen waren, zei hij: ‘Ik ben Jozef, de broer die jullie aan Egypte verkocht hebben. Je hoeft niet zo terneergeslagen te zijn en jezelf niet meer te verwijten dat jullie mij hiernaartoe verkocht hebben, want God heeft mij voor jullie uit gezonden om jullie in leven te houden. Er heerst nu al twee jaar hongersnood in het land en er volgen nog vijf jaren dat het ploegen geen oogst oplevert. God heeft mij vooruit gezonden, om jullie voortbestaan op aarde te verzekeren en om velen het leven te redden. Niet jullie hebben mij hier gebracht, maar God zelf. Hij heeft mij tot een vader voor de farao gemaakt, tot heer over heel zijn huis en tot heerser over heel Egypte”. 65

66 Besluit “Indien we de betekenis van een tekst begrijpen als de mens auctoris, dat wil zeggen, de 'actuele' verstaanshorizon van de originele christelijke auteurs, dan geven we de Nieuwtestamentische auteurs teveel eer. Hun eer zou precies moeten liggen in het feit dat zij iets verkondigen dat hun eigen verstaanshorizon overstijgt – zelfs als zij Johannes of Paulus heten.” Hans-Georg Gadamer 66

67 Besluit De bijbelse tekst is een uitnodiging to vriendschap en dialoog. De bijbelse tekst is een uitnodiging to vriendschap en dialoog. De bijbelse tekst bemiddelt door deze uitnodiging potentieel openbaring. De bijbelse tekst bemiddelt door deze uitnodiging potentieel openbaring. De autoriteit van de bijbelse tekst ligt vervat in het toekomstvisioen dat in de horizon van de tekst naar voren komt. De autoriteit van de bijbelse tekst ligt vervat in het toekomstvisioen dat in de horizon van de tekst naar voren komt. 67

68 Besluit Onze houding tegenover de Bijbel is het antwoord op de uitnodiging tot vriendschap en dialoog. Onze houding tegenover de Bijbel is het antwoord op de uitnodiging tot vriendschap en dialoog. Als dialogerende vrienden nemen we een betrokken leeshouding in. Als dialogerende vrienden nemen we een betrokken leeshouding in. Op grond van het criterium van het toekomstvisioen dat in de tekst naar voren komt komen wij in aanraking met de plaatsen waar de tekst zijn historische en mogelijks zondige beperkingen overstijgt. Op grond van het criterium van het toekomstvisioen dat in de tekst naar voren komt komen wij in aanraking met de plaatsen waar de tekst zijn historische en mogelijks zondige beperkingen overstijgt. We blijven als lezers zelfkritisch in het bewustzijn dat zelfs onze toekomstgerichte interpretatie doordrongen kan zijn van zondige belangen. We blijven als lezers zelfkritisch in het bewustzijn dat zelfs onze toekomstgerichte interpretatie doordrongen kan zijn van zondige belangen. 68

69 «Depuis ma première jeunesse, j’ai été captivé par la Bible. Il m’a semblé et il me semble encore que c’est la plus grande source de poésie de tous les temps. Depuis lors, j’ai cherché ce reflet dans la vie et dans l’Art. La Bible est comme une résonance de la nature et ce secret j’ai essayé de le transmettre.» Discours de Chagall à l’inauguration du Musée Message Biblique 69

70 Reflection Marc Chagall, Mozes 70